Forensische psychiatrie
2021/2022 Samenvatting
Week 1
De psychiatrie in het Nederlandse recht – Bakker
Introductie in de forensische psychiatrie en psychologie
Forensische psychiatrie is de tak van de psychiatrie die zich bezighoudt met advies
aan de rechter in het kader van de rechtspraak. Daarnaast is het ook van belang voor de
psychiatrische begeleiding en behandeling van een gedetineerde of de patiënt die in het
kader van een civielrechtelijke of strafrechtelijke maatregel in een instelling verblijft of als
bijzondere voorwaarde bij een voorwaardelijk strafdeel een ambulante behandeling volgt.
Een deskundige op het gebied van de forensische psychiatrie wordt ingeschakeld
wanneer de rechter niet of onvoldoende deskundig is. Van een rechter wordt verwacht
dat hij in staat is de juiste deskundige in te schakelen evenals een bruikbare vraagstelling
te formuleren en de rapportages kritisch te kunnen lezen. De rechter moet erop kunnen
vertrouwen dat de verstrekte informatie klopt. Het initiatief voor een
gedragsdeskundig
De deskundige dient de vraagstelling van de rechter te begrijpen,onderzoek
vragen gaat niet van
kunnen beantwoorden en niet buiten de grenzen van zijn deskundigheid
een verdachte uit. Van
treden. Ook moet hij kennis van en affiniteit met het juridisch kader
vertrouwelijkheid van
hebben. het gesprek is geen
sprake, er bestaat dus
In sommige gevallen ervaart de gedragsdeskundige juridische beperkingen
geen
of belemmeringen. Ook wordt er over deze beperkingen geklaagd: geheimhoudingsplich
Over de beperkte mogelijkheden die het recht bood voor het t. Alles wat relevant is
toepassen van dwangbehandeling bij gedetineerden voor de beantwoording
In de forensische behandeling wordt geklaagd over de grote van de vragen van de
hoeveelheid papierwerk.
Ook is aandacht gevraagd voor de tijdrovende procedure voor het aanvragen van
een zorgmachtiging op grond van de Wet verplichte ggz.
Het is belangrijk dat een forensisch gedragsdeskundige rapportage of begeleiding goed
te volgen is voor de jurist. De motiveringen en redeneringen die hierin staan moeten
daarom duidelijk zijn voor hem.
De forensische gedragskunde speelt zich af op het grensvlak van recht, psychiatrie en
psychologie. Hierom kunnen ontwikkelingen in de ene discipline effect hebben op de
andere.
De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) heeft een aanbeveling gedaan om
niet meer te spreken over ontoerekingsvatbaarheid, maar voortaan te spreken over een
advies ten behoeve van het toerekenen. De vereniging heeft ook geadviseerd om
niet langer de gebruikelijke vijfpuntsschaal te maar over te gaan op een
driepuntsschaal.
Toerekenen
Niet toerekenen
In een verminderde mate toerekenen
Risicotaxatie Risicotaxatie is het inschatten van de grootte van het risico dat een
patiënt in de toekomst (opnieuw) gewelddadig gedrag gaat vertonen van bepaalde aard
en omvang.
Uitgaande van een grote hoeveelheid data empirisch vastgestelde risicofactoren
systematisch in een scoringslijst zijn samengebracht met een daaraan gekoppelde
conclusie over recidiverisico. Bij de verdachte wordt gekeken aan hoeveel van die
risicofactoren hij voldoet en in welke recidiverisico-categorie hij valt.
In een strafzaak kunnen de conclusies groot gewicht in de schaal leggen. Hierom worden
er eisen gesteld aan de kwaliteit van deze onderzoeken en rapportages. Zo kunnen de
procespartijen en de rechter vragen stellen aan de deskundige over zijn bevindingen, de
deskundige moet een opleiding tot pro Justitia Rapporteur van het NIFP gevolgd hebben
en hij dient te zijn ingeschreven in het BIG-register als specialist. Voor ieder
deskundigheidsgebied wordt een zogenoemd normenkader ontwikkeld waarin wordt
,Forensische psychiatrie
2021/2022 Samenvatting
beschreven waaruit de werkzaamheden op het vakgebied bestaan en aan welke eisen
een deskundige moet voldoen. Ook wordt een deskundige beoordeelt als hij in het
register opgenomen wil worden. Dit gebeurt aan de hand van een beoordeling van een
aantal door de deskundige opgemaakt rapporten. Een College toetst aan de hand van
een advies van de toetsingsadviescommissie (TAC) en iedere vijf jaar vindt er een nieuwe
beoordeling plaats om de kwaliteit hoog te houden.
Psychiatrie van diagnose tot behandeling – Van Deth
Verkenning van het werkveld
Het onderzoek van Rosenhan toont een Eerst stuurde hij pseudopatiënten met
fundamentele ondeugdelijkheid van de psychiatrie gesimuleerde hallucinaties naar
aan. Het onderzoek toonde aan dat de criteria van verschillende psychiatrische ziekenhuizen
in de VS. Allen werden ze opgenomen en
een psychische stoornis aanzienlijk minder gediagnosticeerd met een psychiatrische
objectief bleek te zijn. stoornis. Na hun opname gedroegen de
pseudopatiënten zich weer normaal en
vertelden ze de staf dat ze zich goed
Vanaf de zeventiende eeuw begon men te spreken
voelden. Gemiddeld bleven ze 19 dagen
van krankzinnigheid of geestesziek. Men werd toen opgenomen en werden ze gemotiveerd
opgesloten in speciale gestichten. Vanaf de ermee in te stemmen een psychiatrische
negentiende eeuw werden deze gestichten ziekte te hebben. Als voorwaarde voor
ontslag moesten ze allen antipsychotica
geleidelijk omgevormd tot ziekenhuizen, waar de
gebruiken. Het tweede deel van de studie
verzorging verbeterde maar behandeling erg bestond uit een uitdaging van één van de
beperkt bleef. betrokken ziekenhuizen. Rosenhan werd
verzocht opnieuw pseudopatiënten in te
sturen, en die zouden zij dan herkennen
Volgens de antipsychiatrie was niet een persoon en aan hem rapporteren. In de weken
ziek, maar de samenleving. Dit was een beweging daarop identificeerde de staf van het
die zich kritisch uitsprak over de medische ziekenhuis 41 van de 193 nieuwe
psychiatrie. patiënten als mogelijke pseudopatiënten,
waarbij ze er van 19 vrij zeker waren.
Binnen de psychiatrie zijn drie deelterreinen:
De biologische richting
De psychotherapeutische richting
De sociale richting
Abnormaliteit is elke afwijking ten opzichte van een norm. De beoordeling of bepaald
gedrag bestempeld moet worden als normaal of als een abnormaliteit hangt af van
uiteenlopende criteria:
Kenmerken van de beoordeelde persoon
Tijd en plaats van het gedrag
Waarden en normen van de heersende cultuur en tijdgeest
De verwachtingen en eisen van de gemeenschap spelen een doorslaggevende rol.
Abnormaal gedrag wordt als een stoornis beschouwd, indien het de betrokken persoon
en/of de omgeving hindert.
Gestoord gedrag moet een aantal kenmerken vertonen om van een psychische
stoornis te kunnen spreken:
De stoornis moet ook bij andere mensen als storend zijn vastgesteld
Vanwege deze gelijkenis beschreven en geordend kunnen worden binnen het
begrippenkader van de psychiatrie.
o Wetenschappelijke consensus andere deskundigen moeten tot
dezelfde conclusie kunnen komen.
Psychische problemen zijn dimensionaal van aard. Er is geen duidelijke scheiding tussen
normaal en abnormaal, tussen wel of geen zorgbehoefte en tussen wel of geen stoornis.
Psychopathologie betekent ongeveer de wetenschap of studie van het geestelijk of
psychisch lijden.
,Forensische psychiatrie
2021/2022 Samenvatting
In de deskundige omgang met mensen met psychische problemen speelt zowel algemene
kennis als persoonlijk aanvoelen (subjectief en individualiserend) een rol.
Wetenschappelijk kennis (objectieve en generaliserende benadering) kan slechts
betrekking hebben op een deelaspect van de persoon. Door dit deelaspect bij
verschillende individuen te ordenen, ontleden en vergelijken kunnen we depressieve
mensen beter begrijpen en behandelopties bieden.
Schematische weergave medisch model
Diagnose Verklaring Prognose Therapie Preventie
Verkenning Een op Ontwerp en Ontwerp en
van factoren onderzoek uitvoering van uitvoering
Beschrijving die de stoornis bepaalde actieplan om
gebaseerde
van hebben interventies stoornissen te
voorspelling
karakteristieke veroorzaakt, met het doel voorkomen, zo
van het
eigenschappe uitgelokt, de stoornis snel en
mogelijke
n. bevorderd of doen effectief
verloop van de
in stand stoornis. verdwijnen mogelijk te
gehouden. over behandelen.
De ggz-voorzieningen kunnen in drie groepen worden onderscheiden:
Ambulante of extramurale zorg
o Richt zich op cliënten in hun eigen woonomgeving.
o Multidisciplinaire teams zorgen voor preventie, begeleiding, behandeling,
crisisdiensten en crisisopvang.
o Het streven is om minder klinisch en meer ambulant te behandelen.
Voorkeur heeft om mensen in hun eigen omgeving te behandelen, zodat zij
zo veel mogelijk deelnemen aan het maatschappelijk leven.
Intramurale of klinische zorg
o Richt zich op opname voor behandeling of verpleging op een psychiatrische
afdeling van een algemeen ziekenhuis, een ggz-instelling of kliniek voor
klinische behandeling.
o Overheidsbeleid is gericht op vermindering van deze vorm van zorg.
Tussenvoorzieningen of vormen van semimurale zorg
o Gericht op mensen voor wie ambulante zorg onvoldoende is en voor wie
een volledige opname in een instelling niet noodzakelijk is.
o Regionale instellingen voor beschermd wonen kleine groepjes
(ex-)cliënten wonen er samen en krijgen ondersteuning en begeleiding.
o Psychiatrische deeltijdbehandeling de behandeling varieert er van één
dagdeel tot vijf dagen per week.
Onvrijwillige zorg
De oude wet BOPZ De nieuwe Wet TBS
verplichte ggz
Sinds 1994 regelde de Wet Mensen die een ernstig
bijzondere opnemingen in Behandelen staat in deze delict hebben begaan,
psychiatrische wet centraal en dus niet maar daarvoor vanwege
ziekenhuizen de meer de verplichte een psychische stoornis
procedures voor opname. Een aanzienlijk niet (volledig)
onvrijwillige opname en risico op ernstig nadeel verantwoordelijk zijn
diens rechtspositie. Hierbij voor zichzelf of anderen kunnen ook onvrijwillig
gold het door een psychische worden opgenomen. Zij
gevaarcriterium aandoening kan aanleiding zijn ontoerekeningsvatbaar
onvrijwillige opname was vormen voor verplichte of verminderd
alleen mogelijk als er zorg. toerekeningsvatbaar.
sprake was of kon zijn van -Mensen met een
gevaar voor de cliënt zelf psychische stoornis die Bij de eerste vorm zal tbs
of zijn/ haar omgeving. geen behandeling willen, met dwangverpleging
terwijl dit wel noodzakelijk worden opgelegd. Bij de
De dwangopname kon via is zorgmachtiging bij de tweede vorm zal een deel
een rechterlijke machtiging rechter. tbs en een deel
, Forensische psychiatrie
2021/2022 Samenvatting
Stepped care Eerst moet de lichtste
effectieve behandeling
worden voorgesteld en als
dat onvoldoende helpt pas
een zwaardere behandeling.
Het is de bedoeling dat de groei van de ggz
wordt
afgeremd en minder cliënte terecht komen
in de
specialistische ggz.
2021/2022 Samenvatting
Week 1
De psychiatrie in het Nederlandse recht – Bakker
Introductie in de forensische psychiatrie en psychologie
Forensische psychiatrie is de tak van de psychiatrie die zich bezighoudt met advies
aan de rechter in het kader van de rechtspraak. Daarnaast is het ook van belang voor de
psychiatrische begeleiding en behandeling van een gedetineerde of de patiënt die in het
kader van een civielrechtelijke of strafrechtelijke maatregel in een instelling verblijft of als
bijzondere voorwaarde bij een voorwaardelijk strafdeel een ambulante behandeling volgt.
Een deskundige op het gebied van de forensische psychiatrie wordt ingeschakeld
wanneer de rechter niet of onvoldoende deskundig is. Van een rechter wordt verwacht
dat hij in staat is de juiste deskundige in te schakelen evenals een bruikbare vraagstelling
te formuleren en de rapportages kritisch te kunnen lezen. De rechter moet erop kunnen
vertrouwen dat de verstrekte informatie klopt. Het initiatief voor een
gedragsdeskundig
De deskundige dient de vraagstelling van de rechter te begrijpen,onderzoek
vragen gaat niet van
kunnen beantwoorden en niet buiten de grenzen van zijn deskundigheid
een verdachte uit. Van
treden. Ook moet hij kennis van en affiniteit met het juridisch kader
vertrouwelijkheid van
hebben. het gesprek is geen
sprake, er bestaat dus
In sommige gevallen ervaart de gedragsdeskundige juridische beperkingen
geen
of belemmeringen. Ook wordt er over deze beperkingen geklaagd: geheimhoudingsplich
Over de beperkte mogelijkheden die het recht bood voor het t. Alles wat relevant is
toepassen van dwangbehandeling bij gedetineerden voor de beantwoording
In de forensische behandeling wordt geklaagd over de grote van de vragen van de
hoeveelheid papierwerk.
Ook is aandacht gevraagd voor de tijdrovende procedure voor het aanvragen van
een zorgmachtiging op grond van de Wet verplichte ggz.
Het is belangrijk dat een forensisch gedragsdeskundige rapportage of begeleiding goed
te volgen is voor de jurist. De motiveringen en redeneringen die hierin staan moeten
daarom duidelijk zijn voor hem.
De forensische gedragskunde speelt zich af op het grensvlak van recht, psychiatrie en
psychologie. Hierom kunnen ontwikkelingen in de ene discipline effect hebben op de
andere.
De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) heeft een aanbeveling gedaan om
niet meer te spreken over ontoerekingsvatbaarheid, maar voortaan te spreken over een
advies ten behoeve van het toerekenen. De vereniging heeft ook geadviseerd om
niet langer de gebruikelijke vijfpuntsschaal te maar over te gaan op een
driepuntsschaal.
Toerekenen
Niet toerekenen
In een verminderde mate toerekenen
Risicotaxatie Risicotaxatie is het inschatten van de grootte van het risico dat een
patiënt in de toekomst (opnieuw) gewelddadig gedrag gaat vertonen van bepaalde aard
en omvang.
Uitgaande van een grote hoeveelheid data empirisch vastgestelde risicofactoren
systematisch in een scoringslijst zijn samengebracht met een daaraan gekoppelde
conclusie over recidiverisico. Bij de verdachte wordt gekeken aan hoeveel van die
risicofactoren hij voldoet en in welke recidiverisico-categorie hij valt.
In een strafzaak kunnen de conclusies groot gewicht in de schaal leggen. Hierom worden
er eisen gesteld aan de kwaliteit van deze onderzoeken en rapportages. Zo kunnen de
procespartijen en de rechter vragen stellen aan de deskundige over zijn bevindingen, de
deskundige moet een opleiding tot pro Justitia Rapporteur van het NIFP gevolgd hebben
en hij dient te zijn ingeschreven in het BIG-register als specialist. Voor ieder
deskundigheidsgebied wordt een zogenoemd normenkader ontwikkeld waarin wordt
,Forensische psychiatrie
2021/2022 Samenvatting
beschreven waaruit de werkzaamheden op het vakgebied bestaan en aan welke eisen
een deskundige moet voldoen. Ook wordt een deskundige beoordeelt als hij in het
register opgenomen wil worden. Dit gebeurt aan de hand van een beoordeling van een
aantal door de deskundige opgemaakt rapporten. Een College toetst aan de hand van
een advies van de toetsingsadviescommissie (TAC) en iedere vijf jaar vindt er een nieuwe
beoordeling plaats om de kwaliteit hoog te houden.
Psychiatrie van diagnose tot behandeling – Van Deth
Verkenning van het werkveld
Het onderzoek van Rosenhan toont een Eerst stuurde hij pseudopatiënten met
fundamentele ondeugdelijkheid van de psychiatrie gesimuleerde hallucinaties naar
aan. Het onderzoek toonde aan dat de criteria van verschillende psychiatrische ziekenhuizen
in de VS. Allen werden ze opgenomen en
een psychische stoornis aanzienlijk minder gediagnosticeerd met een psychiatrische
objectief bleek te zijn. stoornis. Na hun opname gedroegen de
pseudopatiënten zich weer normaal en
vertelden ze de staf dat ze zich goed
Vanaf de zeventiende eeuw begon men te spreken
voelden. Gemiddeld bleven ze 19 dagen
van krankzinnigheid of geestesziek. Men werd toen opgenomen en werden ze gemotiveerd
opgesloten in speciale gestichten. Vanaf de ermee in te stemmen een psychiatrische
negentiende eeuw werden deze gestichten ziekte te hebben. Als voorwaarde voor
ontslag moesten ze allen antipsychotica
geleidelijk omgevormd tot ziekenhuizen, waar de
gebruiken. Het tweede deel van de studie
verzorging verbeterde maar behandeling erg bestond uit een uitdaging van één van de
beperkt bleef. betrokken ziekenhuizen. Rosenhan werd
verzocht opnieuw pseudopatiënten in te
sturen, en die zouden zij dan herkennen
Volgens de antipsychiatrie was niet een persoon en aan hem rapporteren. In de weken
ziek, maar de samenleving. Dit was een beweging daarop identificeerde de staf van het
die zich kritisch uitsprak over de medische ziekenhuis 41 van de 193 nieuwe
psychiatrie. patiënten als mogelijke pseudopatiënten,
waarbij ze er van 19 vrij zeker waren.
Binnen de psychiatrie zijn drie deelterreinen:
De biologische richting
De psychotherapeutische richting
De sociale richting
Abnormaliteit is elke afwijking ten opzichte van een norm. De beoordeling of bepaald
gedrag bestempeld moet worden als normaal of als een abnormaliteit hangt af van
uiteenlopende criteria:
Kenmerken van de beoordeelde persoon
Tijd en plaats van het gedrag
Waarden en normen van de heersende cultuur en tijdgeest
De verwachtingen en eisen van de gemeenschap spelen een doorslaggevende rol.
Abnormaal gedrag wordt als een stoornis beschouwd, indien het de betrokken persoon
en/of de omgeving hindert.
Gestoord gedrag moet een aantal kenmerken vertonen om van een psychische
stoornis te kunnen spreken:
De stoornis moet ook bij andere mensen als storend zijn vastgesteld
Vanwege deze gelijkenis beschreven en geordend kunnen worden binnen het
begrippenkader van de psychiatrie.
o Wetenschappelijke consensus andere deskundigen moeten tot
dezelfde conclusie kunnen komen.
Psychische problemen zijn dimensionaal van aard. Er is geen duidelijke scheiding tussen
normaal en abnormaal, tussen wel of geen zorgbehoefte en tussen wel of geen stoornis.
Psychopathologie betekent ongeveer de wetenschap of studie van het geestelijk of
psychisch lijden.
,Forensische psychiatrie
2021/2022 Samenvatting
In de deskundige omgang met mensen met psychische problemen speelt zowel algemene
kennis als persoonlijk aanvoelen (subjectief en individualiserend) een rol.
Wetenschappelijk kennis (objectieve en generaliserende benadering) kan slechts
betrekking hebben op een deelaspect van de persoon. Door dit deelaspect bij
verschillende individuen te ordenen, ontleden en vergelijken kunnen we depressieve
mensen beter begrijpen en behandelopties bieden.
Schematische weergave medisch model
Diagnose Verklaring Prognose Therapie Preventie
Verkenning Een op Ontwerp en Ontwerp en
van factoren onderzoek uitvoering van uitvoering
Beschrijving die de stoornis bepaalde actieplan om
gebaseerde
van hebben interventies stoornissen te
voorspelling
karakteristieke veroorzaakt, met het doel voorkomen, zo
van het
eigenschappe uitgelokt, de stoornis snel en
mogelijke
n. bevorderd of doen effectief
verloop van de
in stand stoornis. verdwijnen mogelijk te
gehouden. over behandelen.
De ggz-voorzieningen kunnen in drie groepen worden onderscheiden:
Ambulante of extramurale zorg
o Richt zich op cliënten in hun eigen woonomgeving.
o Multidisciplinaire teams zorgen voor preventie, begeleiding, behandeling,
crisisdiensten en crisisopvang.
o Het streven is om minder klinisch en meer ambulant te behandelen.
Voorkeur heeft om mensen in hun eigen omgeving te behandelen, zodat zij
zo veel mogelijk deelnemen aan het maatschappelijk leven.
Intramurale of klinische zorg
o Richt zich op opname voor behandeling of verpleging op een psychiatrische
afdeling van een algemeen ziekenhuis, een ggz-instelling of kliniek voor
klinische behandeling.
o Overheidsbeleid is gericht op vermindering van deze vorm van zorg.
Tussenvoorzieningen of vormen van semimurale zorg
o Gericht op mensen voor wie ambulante zorg onvoldoende is en voor wie
een volledige opname in een instelling niet noodzakelijk is.
o Regionale instellingen voor beschermd wonen kleine groepjes
(ex-)cliënten wonen er samen en krijgen ondersteuning en begeleiding.
o Psychiatrische deeltijdbehandeling de behandeling varieert er van één
dagdeel tot vijf dagen per week.
Onvrijwillige zorg
De oude wet BOPZ De nieuwe Wet TBS
verplichte ggz
Sinds 1994 regelde de Wet Mensen die een ernstig
bijzondere opnemingen in Behandelen staat in deze delict hebben begaan,
psychiatrische wet centraal en dus niet maar daarvoor vanwege
ziekenhuizen de meer de verplichte een psychische stoornis
procedures voor opname. Een aanzienlijk niet (volledig)
onvrijwillige opname en risico op ernstig nadeel verantwoordelijk zijn
diens rechtspositie. Hierbij voor zichzelf of anderen kunnen ook onvrijwillig
gold het door een psychische worden opgenomen. Zij
gevaarcriterium aandoening kan aanleiding zijn ontoerekeningsvatbaar
onvrijwillige opname was vormen voor verplichte of verminderd
alleen mogelijk als er zorg. toerekeningsvatbaar.
sprake was of kon zijn van -Mensen met een
gevaar voor de cliënt zelf psychische stoornis die Bij de eerste vorm zal tbs
of zijn/ haar omgeving. geen behandeling willen, met dwangverpleging
terwijl dit wel noodzakelijk worden opgelegd. Bij de
De dwangopname kon via is zorgmachtiging bij de tweede vorm zal een deel
een rechterlijke machtiging rechter. tbs en een deel
, Forensische psychiatrie
2021/2022 Samenvatting
Stepped care Eerst moet de lichtste
effectieve behandeling
worden voorgesteld en als
dat onvoldoende helpt pas
een zwaardere behandeling.
Het is de bedoeling dat de groei van de ggz
wordt
afgeremd en minder cliënte terecht komen
in de
specialistische ggz.
