Overzicht literatuur in dit document
M - Forensische Neuropsychologie 2 | VU Amsterdam 2021-2022
Leerboek Forensische Psychiatrie (Goethals, Meynen, Popma)
H1 “TBS: niet langer dan noodzakelijk, niet korter dan nodig”
H3 “Onderzoek en rapportage Pro Justitia van jongeren”
H5 “Agressie in forensisch psychiatrische instellingen”
H6 “Meisjes en vrouwen in de forensische psychiatrie”
H7 “Adolescenten die seksueel geweld plegen”
H8 “Pedofilie, pedoseksualiteit en andere parafilieën”
H11 “Neurorecht”
H12 “Juridische Kaders in Nederland”
H15 “Relevante psychische stoornissen in de strafrechtspleging”
,HOOFDSTUK 1: TBS: NIET LANGER BEHANDELEN DAN NOODZAKELIJK, NIET KORTER DAN
NODIG
1 | Inleiding
De tbs is een maatregel voor speciale preventie: specifiek gericht op het individu dat een misdaad heeft
gepleegd onder invloed van een psychische stoornis en daarvan voor altijd weerhouden moet blijven.
De kernpunten zijn dan ook: ernstig delict, psychische stoornis, herhaling voorkomen.
- TBS is per definitie voor onbepaalde tijd:
Elk jaar of elke twee jaar kan rechter verlengen of beeindigen
OM kan ook beeindigen door niet meer verlenging te vorderen.
- Twee soorten tbs: (1) klinisch gesloten, “dwangverpleging”, en (2) voorwaardelijk ambulant, “met
voorwaarden”
- Er is ook een “gemaximeerde tbs”: kan maximaal 4 jaar duren. Deze kan worden opgelegd wanneer er
geen sprake is van fysiek geweld, maar wel van een tbs-waardig delict, zoals bedreiging met geweld of
brandstichting zonder gevaar voor personen. Wordt echter niet vaak toegepast.
- Opsluiten/detentie, “incapacitatie”, is gericht op beveiliging en beheersing het is een straf, vergelding
van het delict door de rechter namens de maatschappij, ter afschrikking van herhaling en van anderen
die ook een delict willen plegen, de ‘generale preventie’ in tegenstelling tot de ‘speciale preventie’ voor
tbs-gestelden.
o Behandeling heeft een andere bedoeling. Dat kan namelijk alleen plaatsingen als de patient wil
meewerken tot aanpassing van het gedrag. De patient zal dus in behandeling moeten worden
getrokken door bepaalde beloningen in de toekomst, zoals verlof. De tbs is een soort ‘slipschool’
waarin de patient nieuw gedrag kan proberen zonder anderen te schaden.
2 | Geschiedenis
In het NL strafrechtelijke sanctiearsenaal bestaat een ‘tweesporenstelsel’ van straffen en maatregelen en de
mogelijke combinatie daarvan in (1) eerst gevangenisstraf, dan (2) de maatregel – behandeling ter preventie
van recidive. Kan door de rechter gezamenlijk worden opgelegd: “het combinatievonnis”.
- De straf wordt bepaald door hoeveel schuld er is te vergelden gezien de ernst van het delict en de
persoonlijkheid van de dader
- De lengte van de maatregel wordt bepaald door de gevaarlijkheid (vandaar dat tbs van onbepaalde duur
is, je kunt niet vaststellen hoe lang iemand gevaarlijk is).
In de praktijk wordt tbs als straf ervaren, vanwege de onzekerheid over de duur en de diep in het persoonlijk
leven doordringende behandeling.
3 | Voorwaarden voor oplegging
Wettelijke voorwaarden voor het opleggen van tbs in art 37a WvSr en hebben als gevolg dat niet alle
psychisch gestoorde delinquenten tbs kunnen krijgen. Dat geldt ook voor gevaarlijke delinquenten zonder
psychische stoornis.
1) Tijdens het begaan van het strafbare feit moet sprake zijn geweest van gebrekkige ontwikkeling of
ziekelijke stoornis van de geestvermogens
2) Er moet sprake zijn van een misdrijf waar maximum straf van ten minste 4 jaar op staat
3) De veiligheid van anderen, dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen moet het
opleggen van de maatregel eisen: het gevaarscriterium. Als iemand alleen gevaar voor zichzelf is, is
een tbs niet mogelijk.
4) De psychische stoornis moet in elk geval tijdens het begaan van het bedoelde misdrijf hebben
bestaan: het gelijktijdigheidsverband.
5) Heeft betrekking op de eis van een multidisciplinair advies en een weigering tot medewerking
, 6) De oplegging van de maatregel dient te voldoen aan maatstaven van proportionaliteit en
subsidiariteit, en aan doelmatigheid en effectiviteit
a. Proportionaliteit: de maatregel moet proportioneel zijn in de ernst van het delict, de
gestoordheid van de verdachte en de opgelegde behandeling
b. Subsidiariteit: is erin gelegen dat het gewenste effect van de maatregel bereikt moet zien te
worden met de minst ingrijpende middelen; zo heeft ambulante begeleiding de voorkeur
boven een klinische, mits dat niet in strijd is met de beoogde beveiliging.
c. Doelmatigheid en effectiviteit: inzet van de middelen moet onmiddellijk gericht zijn op het
bereiken van de van tevoren bepaalde doelen en die doelen moeten uiteindelijk ook bereikt
worden
4 | Psychisch gestoord
- De aanwezigheid van een psychische stoornis ten tijde van het TLL is een eerste vereiste om tot tbs
veroordeeld te worden.
- Tbs kan alleen worden opgelegd door de rechter wanneer twee rapporten zijn uitgebracht: 1 door
psychiater (verplicht) en een door een andere gedragsdeskundige (vaak psycholoog). In de praktijk
werken deze samen en schrijven ze elk een eigen rapport met een gedeelde conclusie.
- Het gaat bij toerekenen door de strafrechter erom dat de stoornis de keuzevrijheid van de dader op het
moment van het delict in meer of mindere mate heeft verkleind. Indien er minder keuzevrijheid was, kan
iemand strafrechtelijk ook minder verantwoordelijk worden gehouden voor het misdrijf dat hij heeft
begaan.
- In de praktijk worden de principes van de stepped care gebruikt (andersom). Er wordt begonnen met de
zwaarste variant van behandeling wanneer de dader die nodig heeft (vaak gedwongen opname).
Wanneer deze behandeling haar werking heeft gedaan, kan een variant met meer vrijheden en
oefenmogelijkheden worden uitgevoerd, uitlopend tot verlofmogelijkheden buiten de kliniek en evt
verdere behandeling in een resocialisatieafdeling en forensische polikliniek. Gedurende dit traject wordt
door de strafrechter de tbs meestal verlengd omdat doorgans pas bij een geslaagde behandeling
aangenomen mag worden dat de recidivegevaarlijkheid maximaal is verminderd.
5 | Herhalingsdelicten voorkomen
- Doel van de behandeling is niet het genezen van de stoornis, maar het opheffen van iemands
gevaarlijkheid. Over de gevaarlijkheid oordeelt de strafrechter elke 1-2 jaar. De behandeling vereist dat
de tbs-gestelde zich openstelt voor een nieuwe toekomst en inzicht geeft in de beweegredenen van zijn
delict(en). De biopsychosociale factoren worden ook meegenomen in de behandeling.
- Methodiek van risicotaxatie is als aanvulling hierop; een manier om risicofactoren en de ernst ervan bij
iemand vast te stellen via een vooraf vastgestelde factorenlijst (‘checklist’). Er zijn diverse lijsten die
specifiek zijn opgesteld voor een bepaald type delict.
- De behandeling richt zich nu met observatie en behandeling van de hoogste intensiteit op het in kaart
brengen van het hele complex van factoren dat heeft geleid tot het delict waarvoor veroordeling heeft
plaatsgevonden. Dit wordt opgebouwd tot de ‘delictanalyse’ (analyse van alle factoren die hebben geleid
tot het delict). Hierin is psychiatrische diagnostiek opgenomen (predisponerende, pre-existente,
luxerende en onderhoudende factoren van de stoornis, de dsm-diagnose, situatieve factoren,
omstandigheden bij het delict, minitieuze beschrijving van het delict zelf met daarin de
psychopathologische fenomenen), psychologische diagnostiek en testbevindingen van de persoon en
delictsituatie, relevante bevindingen uit de processen-verbaal en een werkhypothese over hoe het delict
tot stand is gekomen (oorzakelijke factoren). Uit de afgenomen risicotaxatie worden die factoren
meegenomen die een hoog/matig risico vormen voor herhaalde delicten. Deze worden
geoperationaliseerd tot behandelingsdoelen. Dit geheel wordt ‘risicomanagement’ genoemd.
6 | Behandeling
M - Forensische Neuropsychologie 2 | VU Amsterdam 2021-2022
Leerboek Forensische Psychiatrie (Goethals, Meynen, Popma)
H1 “TBS: niet langer dan noodzakelijk, niet korter dan nodig”
H3 “Onderzoek en rapportage Pro Justitia van jongeren”
H5 “Agressie in forensisch psychiatrische instellingen”
H6 “Meisjes en vrouwen in de forensische psychiatrie”
H7 “Adolescenten die seksueel geweld plegen”
H8 “Pedofilie, pedoseksualiteit en andere parafilieën”
H11 “Neurorecht”
H12 “Juridische Kaders in Nederland”
H15 “Relevante psychische stoornissen in de strafrechtspleging”
,HOOFDSTUK 1: TBS: NIET LANGER BEHANDELEN DAN NOODZAKELIJK, NIET KORTER DAN
NODIG
1 | Inleiding
De tbs is een maatregel voor speciale preventie: specifiek gericht op het individu dat een misdaad heeft
gepleegd onder invloed van een psychische stoornis en daarvan voor altijd weerhouden moet blijven.
De kernpunten zijn dan ook: ernstig delict, psychische stoornis, herhaling voorkomen.
- TBS is per definitie voor onbepaalde tijd:
Elk jaar of elke twee jaar kan rechter verlengen of beeindigen
OM kan ook beeindigen door niet meer verlenging te vorderen.
- Twee soorten tbs: (1) klinisch gesloten, “dwangverpleging”, en (2) voorwaardelijk ambulant, “met
voorwaarden”
- Er is ook een “gemaximeerde tbs”: kan maximaal 4 jaar duren. Deze kan worden opgelegd wanneer er
geen sprake is van fysiek geweld, maar wel van een tbs-waardig delict, zoals bedreiging met geweld of
brandstichting zonder gevaar voor personen. Wordt echter niet vaak toegepast.
- Opsluiten/detentie, “incapacitatie”, is gericht op beveiliging en beheersing het is een straf, vergelding
van het delict door de rechter namens de maatschappij, ter afschrikking van herhaling en van anderen
die ook een delict willen plegen, de ‘generale preventie’ in tegenstelling tot de ‘speciale preventie’ voor
tbs-gestelden.
o Behandeling heeft een andere bedoeling. Dat kan namelijk alleen plaatsingen als de patient wil
meewerken tot aanpassing van het gedrag. De patient zal dus in behandeling moeten worden
getrokken door bepaalde beloningen in de toekomst, zoals verlof. De tbs is een soort ‘slipschool’
waarin de patient nieuw gedrag kan proberen zonder anderen te schaden.
2 | Geschiedenis
In het NL strafrechtelijke sanctiearsenaal bestaat een ‘tweesporenstelsel’ van straffen en maatregelen en de
mogelijke combinatie daarvan in (1) eerst gevangenisstraf, dan (2) de maatregel – behandeling ter preventie
van recidive. Kan door de rechter gezamenlijk worden opgelegd: “het combinatievonnis”.
- De straf wordt bepaald door hoeveel schuld er is te vergelden gezien de ernst van het delict en de
persoonlijkheid van de dader
- De lengte van de maatregel wordt bepaald door de gevaarlijkheid (vandaar dat tbs van onbepaalde duur
is, je kunt niet vaststellen hoe lang iemand gevaarlijk is).
In de praktijk wordt tbs als straf ervaren, vanwege de onzekerheid over de duur en de diep in het persoonlijk
leven doordringende behandeling.
3 | Voorwaarden voor oplegging
Wettelijke voorwaarden voor het opleggen van tbs in art 37a WvSr en hebben als gevolg dat niet alle
psychisch gestoorde delinquenten tbs kunnen krijgen. Dat geldt ook voor gevaarlijke delinquenten zonder
psychische stoornis.
1) Tijdens het begaan van het strafbare feit moet sprake zijn geweest van gebrekkige ontwikkeling of
ziekelijke stoornis van de geestvermogens
2) Er moet sprake zijn van een misdrijf waar maximum straf van ten minste 4 jaar op staat
3) De veiligheid van anderen, dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen moet het
opleggen van de maatregel eisen: het gevaarscriterium. Als iemand alleen gevaar voor zichzelf is, is
een tbs niet mogelijk.
4) De psychische stoornis moet in elk geval tijdens het begaan van het bedoelde misdrijf hebben
bestaan: het gelijktijdigheidsverband.
5) Heeft betrekking op de eis van een multidisciplinair advies en een weigering tot medewerking
, 6) De oplegging van de maatregel dient te voldoen aan maatstaven van proportionaliteit en
subsidiariteit, en aan doelmatigheid en effectiviteit
a. Proportionaliteit: de maatregel moet proportioneel zijn in de ernst van het delict, de
gestoordheid van de verdachte en de opgelegde behandeling
b. Subsidiariteit: is erin gelegen dat het gewenste effect van de maatregel bereikt moet zien te
worden met de minst ingrijpende middelen; zo heeft ambulante begeleiding de voorkeur
boven een klinische, mits dat niet in strijd is met de beoogde beveiliging.
c. Doelmatigheid en effectiviteit: inzet van de middelen moet onmiddellijk gericht zijn op het
bereiken van de van tevoren bepaalde doelen en die doelen moeten uiteindelijk ook bereikt
worden
4 | Psychisch gestoord
- De aanwezigheid van een psychische stoornis ten tijde van het TLL is een eerste vereiste om tot tbs
veroordeeld te worden.
- Tbs kan alleen worden opgelegd door de rechter wanneer twee rapporten zijn uitgebracht: 1 door
psychiater (verplicht) en een door een andere gedragsdeskundige (vaak psycholoog). In de praktijk
werken deze samen en schrijven ze elk een eigen rapport met een gedeelde conclusie.
- Het gaat bij toerekenen door de strafrechter erom dat de stoornis de keuzevrijheid van de dader op het
moment van het delict in meer of mindere mate heeft verkleind. Indien er minder keuzevrijheid was, kan
iemand strafrechtelijk ook minder verantwoordelijk worden gehouden voor het misdrijf dat hij heeft
begaan.
- In de praktijk worden de principes van de stepped care gebruikt (andersom). Er wordt begonnen met de
zwaarste variant van behandeling wanneer de dader die nodig heeft (vaak gedwongen opname).
Wanneer deze behandeling haar werking heeft gedaan, kan een variant met meer vrijheden en
oefenmogelijkheden worden uitgevoerd, uitlopend tot verlofmogelijkheden buiten de kliniek en evt
verdere behandeling in een resocialisatieafdeling en forensische polikliniek. Gedurende dit traject wordt
door de strafrechter de tbs meestal verlengd omdat doorgans pas bij een geslaagde behandeling
aangenomen mag worden dat de recidivegevaarlijkheid maximaal is verminderd.
5 | Herhalingsdelicten voorkomen
- Doel van de behandeling is niet het genezen van de stoornis, maar het opheffen van iemands
gevaarlijkheid. Over de gevaarlijkheid oordeelt de strafrechter elke 1-2 jaar. De behandeling vereist dat
de tbs-gestelde zich openstelt voor een nieuwe toekomst en inzicht geeft in de beweegredenen van zijn
delict(en). De biopsychosociale factoren worden ook meegenomen in de behandeling.
- Methodiek van risicotaxatie is als aanvulling hierop; een manier om risicofactoren en de ernst ervan bij
iemand vast te stellen via een vooraf vastgestelde factorenlijst (‘checklist’). Er zijn diverse lijsten die
specifiek zijn opgesteld voor een bepaald type delict.
- De behandeling richt zich nu met observatie en behandeling van de hoogste intensiteit op het in kaart
brengen van het hele complex van factoren dat heeft geleid tot het delict waarvoor veroordeling heeft
plaatsgevonden. Dit wordt opgebouwd tot de ‘delictanalyse’ (analyse van alle factoren die hebben geleid
tot het delict). Hierin is psychiatrische diagnostiek opgenomen (predisponerende, pre-existente,
luxerende en onderhoudende factoren van de stoornis, de dsm-diagnose, situatieve factoren,
omstandigheden bij het delict, minitieuze beschrijving van het delict zelf met daarin de
psychopathologische fenomenen), psychologische diagnostiek en testbevindingen van de persoon en
delictsituatie, relevante bevindingen uit de processen-verbaal en een werkhypothese over hoe het delict
tot stand is gekomen (oorzakelijke factoren). Uit de afgenomen risicotaxatie worden die factoren
meegenomen die een hoog/matig risico vormen voor herhaalde delicten. Deze worden
geoperationaliseerd tot behandelingsdoelen. Dit geheel wordt ‘risicomanagement’ genoemd.
6 | Behandeling
