Aantekeningen Inleiding in de pedagogische- en onderwijswetenschappen 1B,
hoorcolleges en literatuur
Orthopedagogiek en externaliserende gedragsproblematiek
Pedagogiek in beeld H16 en H19
Wat is orthopedagogiek?
- Ortho > afgeleid van orthós (Grieks voorvoegsel) = recht, juist, goed
- Pedagogiek > afgeleid van paidagoogia (Oud-Grieks) = opvoeding
- Orthopedagogiek > het rechtzetten van de opvoeding
- Kortom: bij een niet normaal verlopend opvoedingsproces of een dreiging daartoe, kan de
hulp van een orthopedagoog ingeschakeld worden.
- Wat is opvoeden?
- Van Dale: grootbrengen, lichamelijk en geestelijk vormen (wordt aandacht op ouder
gevestigd maar tegenwoordig gaat het meer over ouder én kind)
- Prof. Kok(1987)
- Wederzijdse beïnvloeding van opvoeder en kind
- Dyadisch proces:
- Kind ontwikkeld zich vanuit innerlijke drang
- Opvoeder speel in op de opvoedingsbehoefte
- Orthopedagogiek:
- De wetenschap van bijzondere of specifieke opvoeding en het in de ontwikkeling
belemmerende kind
- Gericht op opvoedingsproblemen (speciale opvoedings opdracht bij problemen met
kinderen)
- Voorkomen en terugdringen van problemen:
- Stagnerende ontwikkeling op gang brengen en “herstel van het gewone
leven”
- Hoe onderscheid orthopedagogiek zich?
- Pedagogiek:
- opvoedkunde, leer van de opvoeding
- Orthopedagogiek: speciale opvoeding, aangepast aan het kind
- Ontwikkelingspsychologie:
- (Problemen in) ontwikkeling (ook sociale ontwikkeling) bezien vanuit het
kind.
- Orthopedagogiek: problemen bezien vanuit perspectief van de
opvoedingsdynamiek.
- De medische wetenschap (psychiatrie):
- Problemen als ziektes en stoornissen (‘ziektebeelden’)
- Orthopedagogiek: Problemen bezien vanuit perspectief van de
opvoedingsdynamiek.
- Orthopedagogiek is divers, breed en heeft veel raakvlakken met andere disciplines
- Niet overal ter wereld bekend, is vaak een onderdeel van
ontwikkelingspsychologie bijv.
, - Problematische opvoedingssituatie
- De problematische opvoedingssituatie (Ter Horst, 1980)
- Situatie tussen opvoeders en kind, die perspectiefloos wordt ervaren en
waarbij hulp van buitenaf nodig is om weer perspectief te bieden.
- Opvoeding als middel om tot positieve ontwikkelingsuitkomsten te komen.
- Goodness of fit (Thomas & Chess, 1977)
- Afstemming tussen omgeving en individuele kenmerken.
- Optimalisering als eisen en verwachtingen van omgeving zijn aangepast aan
temperament kind.
- Werken op ‘maat’.
- Empirische-analytische benadering
- Systematische en methodische manier van kennisvermeerdering (De Groot,
1961)
- Evidence-based: gestoeld op theorieën waarvan de adequaatheid getoetst is.
- Orthopedagogiek is dus een wetenschappelijke discipline die de problematische
opvoedingssituatie bestudeert, maar het is ook een handelingswetenschap:
- Een praktische wetenschap die gericht is op het vinden van oplossingen voor
problematische opvoedingssituatie.
- Handelingswetenschap die met haar kennis het handelen van opvoeders en
hulpverleners moet ondersteunen
- Praktijk en wetenschap:
- Empirische wetenschap:
- Theorievorming ter verklaring van problemen/beschrijving van
stagnerende factoren
- Praktijk moet zelf de vertaalslag maken (top-down)
- Praktische wetenschap
- Naast kennis ook kunde, er moeten vaardigheden ontwikkeld worden
- Praktijk moet aanpak kunnen verantwoorden (bottom-up)
- Wisselwerking werkt niet altijd perfect, spanningsveld.
Externaliserende gedragsproblematiek
- = antisociaal gedrag
- Opstandig, dwars, uitdagend, driftig, prikkelbaar, agressief en/of delinquent gedrag
(gedrag van het kind)
- Onwenselijk, storend, schadelijk (reactie van de omgeving)
- Normaal onderdeel van de ontwikkeling
- Soms sprake van een stoornis (DSM-V)
- Oppositioneel opstandige gedragsstoornis (ODD)
- = patroon waarbij kinderen bozige of geïrriteerde stemmingen
hebben en oppositioneel gedrag vertonen. Zodanig dat
omgeving/gezin daar stress van heeft. Verstoring van sociale
leven/school.
- Normoverschrijdend gedragsstoornis (CD)
- = vergrotende trap van ODD. Kind of jongeren
overtreedt/overschrijdt basale rechten van anderen of overtreed
wetten en regels.
, - Deze stoornissen zijn vaak stabiel, blijft vaak bij een jongere en ontwikkelt zich
naarmate ze ouder worden. Kan zich ontwikkelen tot crimineel delinquent gedrag
(blijkt uit longitudinaal onderzoek).
- Daarom belangrijk om vroeg in te grijpen.
- Theoretische kaders
- Bronfenbrenner: probleemsituatie kan alleen begrepen worden in de context van de
omgeving van het kind
1. Microsysteem: de onmiddellijke omgeving (bijv. familie, school etc.)
2. Mesosysteem: alle microsystemen samen (en hun verbindingen, bijv. hoe is
de relatie tussen de ouders)
3. Exosysteem: Indirecte invloeden (bijv. zorgstelsel)
4. Macrosysteem: culturele invloeden (politiek, economie, normen en
waarden)
5. Chronosysteem: tijd, historische gebeurtenissen.
- Bronfenbrenner maakt onderscheid tussen risicofactoren en beschermende factoren.
Binnen elk systeem zijn deze factoren.
- Bijv. risicofactor: scheiding van de ouders, beschermende factor: goed
contact tussen de ouders ondanks dat ze uit elkaar zijn.
- Theorieën gebaseerd op Bronfenbrenner stellen dat om opvoedingsproblemen
op te lossen de risicofactoren verminderd/neutraliseren moeten worden en de
beschermende factoren versterkt moeten worden.
- Omgeving heeft veel dus veel invloed op ontwikkeling, maar ook op ontwikkeling
agressief gedrag.
- Sociale leertheorie (Bandura (psycholoog), 1977)
- Operante conditionering (o.a. Skinner):
- De kans op gedrag neemt toe na positieve bekrachtiging.
- Observationeel leren:
- Imitatie en observationele bekrachtiging (kind ziet dat ander beloond
of gestraft wordt voor gedrag waar het kind van leert)
- Experiment met pop. Kinderen zien filmpje van hoe volwassene met
pop omgaat en doen dit uiteindelijk na.
- Agressief gedrag dus voor groot deel aangeleerd, ouder en opvoeders hebben
dus de belangrijke taak een goed voorbeeld te geven.
- Coërciviteitstheorie (Patterson)
- Beschrijft hoe opvoedingsfactoren een cruciale rol spelen op twee niveaus
- Macromodel: wordt in algemene termen beschreven hoe het gedrag
van opvoeders correleert met negatieve gedragingen bij het kind.
Gebrek aan opvoedingsvaardigheden is een proximale oorzaak van
antisociaal gedrag die de invloed van contextfactoren als dagelijks
stress, armoede, depressie etc. van de ouder medieert.
- Micromodel: wordt vanuit een sociaal interactioneel perspectief
verklaard hoe wederzijdse dwang in ouder-kind interacties
gedragsveranderingen bij het jonge kind tot stand brengt. Patterson
beschrijft de manier waarop ouders en kinderen elkaar trainen in
wederzijds dwingend gedrag als een dans die bestaat uit vier passen.
hoorcolleges en literatuur
Orthopedagogiek en externaliserende gedragsproblematiek
Pedagogiek in beeld H16 en H19
Wat is orthopedagogiek?
- Ortho > afgeleid van orthós (Grieks voorvoegsel) = recht, juist, goed
- Pedagogiek > afgeleid van paidagoogia (Oud-Grieks) = opvoeding
- Orthopedagogiek > het rechtzetten van de opvoeding
- Kortom: bij een niet normaal verlopend opvoedingsproces of een dreiging daartoe, kan de
hulp van een orthopedagoog ingeschakeld worden.
- Wat is opvoeden?
- Van Dale: grootbrengen, lichamelijk en geestelijk vormen (wordt aandacht op ouder
gevestigd maar tegenwoordig gaat het meer over ouder én kind)
- Prof. Kok(1987)
- Wederzijdse beïnvloeding van opvoeder en kind
- Dyadisch proces:
- Kind ontwikkeld zich vanuit innerlijke drang
- Opvoeder speel in op de opvoedingsbehoefte
- Orthopedagogiek:
- De wetenschap van bijzondere of specifieke opvoeding en het in de ontwikkeling
belemmerende kind
- Gericht op opvoedingsproblemen (speciale opvoedings opdracht bij problemen met
kinderen)
- Voorkomen en terugdringen van problemen:
- Stagnerende ontwikkeling op gang brengen en “herstel van het gewone
leven”
- Hoe onderscheid orthopedagogiek zich?
- Pedagogiek:
- opvoedkunde, leer van de opvoeding
- Orthopedagogiek: speciale opvoeding, aangepast aan het kind
- Ontwikkelingspsychologie:
- (Problemen in) ontwikkeling (ook sociale ontwikkeling) bezien vanuit het
kind.
- Orthopedagogiek: problemen bezien vanuit perspectief van de
opvoedingsdynamiek.
- De medische wetenschap (psychiatrie):
- Problemen als ziektes en stoornissen (‘ziektebeelden’)
- Orthopedagogiek: Problemen bezien vanuit perspectief van de
opvoedingsdynamiek.
- Orthopedagogiek is divers, breed en heeft veel raakvlakken met andere disciplines
- Niet overal ter wereld bekend, is vaak een onderdeel van
ontwikkelingspsychologie bijv.
, - Problematische opvoedingssituatie
- De problematische opvoedingssituatie (Ter Horst, 1980)
- Situatie tussen opvoeders en kind, die perspectiefloos wordt ervaren en
waarbij hulp van buitenaf nodig is om weer perspectief te bieden.
- Opvoeding als middel om tot positieve ontwikkelingsuitkomsten te komen.
- Goodness of fit (Thomas & Chess, 1977)
- Afstemming tussen omgeving en individuele kenmerken.
- Optimalisering als eisen en verwachtingen van omgeving zijn aangepast aan
temperament kind.
- Werken op ‘maat’.
- Empirische-analytische benadering
- Systematische en methodische manier van kennisvermeerdering (De Groot,
1961)
- Evidence-based: gestoeld op theorieën waarvan de adequaatheid getoetst is.
- Orthopedagogiek is dus een wetenschappelijke discipline die de problematische
opvoedingssituatie bestudeert, maar het is ook een handelingswetenschap:
- Een praktische wetenschap die gericht is op het vinden van oplossingen voor
problematische opvoedingssituatie.
- Handelingswetenschap die met haar kennis het handelen van opvoeders en
hulpverleners moet ondersteunen
- Praktijk en wetenschap:
- Empirische wetenschap:
- Theorievorming ter verklaring van problemen/beschrijving van
stagnerende factoren
- Praktijk moet zelf de vertaalslag maken (top-down)
- Praktische wetenschap
- Naast kennis ook kunde, er moeten vaardigheden ontwikkeld worden
- Praktijk moet aanpak kunnen verantwoorden (bottom-up)
- Wisselwerking werkt niet altijd perfect, spanningsveld.
Externaliserende gedragsproblematiek
- = antisociaal gedrag
- Opstandig, dwars, uitdagend, driftig, prikkelbaar, agressief en/of delinquent gedrag
(gedrag van het kind)
- Onwenselijk, storend, schadelijk (reactie van de omgeving)
- Normaal onderdeel van de ontwikkeling
- Soms sprake van een stoornis (DSM-V)
- Oppositioneel opstandige gedragsstoornis (ODD)
- = patroon waarbij kinderen bozige of geïrriteerde stemmingen
hebben en oppositioneel gedrag vertonen. Zodanig dat
omgeving/gezin daar stress van heeft. Verstoring van sociale
leven/school.
- Normoverschrijdend gedragsstoornis (CD)
- = vergrotende trap van ODD. Kind of jongeren
overtreedt/overschrijdt basale rechten van anderen of overtreed
wetten en regels.
, - Deze stoornissen zijn vaak stabiel, blijft vaak bij een jongere en ontwikkelt zich
naarmate ze ouder worden. Kan zich ontwikkelen tot crimineel delinquent gedrag
(blijkt uit longitudinaal onderzoek).
- Daarom belangrijk om vroeg in te grijpen.
- Theoretische kaders
- Bronfenbrenner: probleemsituatie kan alleen begrepen worden in de context van de
omgeving van het kind
1. Microsysteem: de onmiddellijke omgeving (bijv. familie, school etc.)
2. Mesosysteem: alle microsystemen samen (en hun verbindingen, bijv. hoe is
de relatie tussen de ouders)
3. Exosysteem: Indirecte invloeden (bijv. zorgstelsel)
4. Macrosysteem: culturele invloeden (politiek, economie, normen en
waarden)
5. Chronosysteem: tijd, historische gebeurtenissen.
- Bronfenbrenner maakt onderscheid tussen risicofactoren en beschermende factoren.
Binnen elk systeem zijn deze factoren.
- Bijv. risicofactor: scheiding van de ouders, beschermende factor: goed
contact tussen de ouders ondanks dat ze uit elkaar zijn.
- Theorieën gebaseerd op Bronfenbrenner stellen dat om opvoedingsproblemen
op te lossen de risicofactoren verminderd/neutraliseren moeten worden en de
beschermende factoren versterkt moeten worden.
- Omgeving heeft veel dus veel invloed op ontwikkeling, maar ook op ontwikkeling
agressief gedrag.
- Sociale leertheorie (Bandura (psycholoog), 1977)
- Operante conditionering (o.a. Skinner):
- De kans op gedrag neemt toe na positieve bekrachtiging.
- Observationeel leren:
- Imitatie en observationele bekrachtiging (kind ziet dat ander beloond
of gestraft wordt voor gedrag waar het kind van leert)
- Experiment met pop. Kinderen zien filmpje van hoe volwassene met
pop omgaat en doen dit uiteindelijk na.
- Agressief gedrag dus voor groot deel aangeleerd, ouder en opvoeders hebben
dus de belangrijke taak een goed voorbeeld te geven.
- Coërciviteitstheorie (Patterson)
- Beschrijft hoe opvoedingsfactoren een cruciale rol spelen op twee niveaus
- Macromodel: wordt in algemene termen beschreven hoe het gedrag
van opvoeders correleert met negatieve gedragingen bij het kind.
Gebrek aan opvoedingsvaardigheden is een proximale oorzaak van
antisociaal gedrag die de invloed van contextfactoren als dagelijks
stress, armoede, depressie etc. van de ouder medieert.
- Micromodel: wordt vanuit een sociaal interactioneel perspectief
verklaard hoe wederzijdse dwang in ouder-kind interacties
gedragsveranderingen bij het jonge kind tot stand brengt. Patterson
beschrijft de manier waarop ouders en kinderen elkaar trainen in
wederzijds dwingend gedrag als een dans die bestaat uit vier passen.
