Diagnostiek bij kinderen, jongeren & gezinnen. Een
theoretisch kader voor de praktijk.
Bosmans, Claes, Bijttebier, Noens.
Hoofdstuk 1,2,3,6.
De empirische cyclus als formeel model van diagnostisch handelen
De empirische cyclus als basis van formele modellen van diagnostisch handelen
Volgens de logica van de empirische cyclus dient het diagnostisch proces opgevat te worden als een
wetenschappelijk onderzoek. Een onderzoeker wordt geconfronteerd met een onduidelijkheid in een
theorie, formuleert hierover een hypothese, toets de hypothese en besluit dan of de getoetste
hypothese weerhouden of verworpen dient te worden. In dezelfde lijn legt de empirische cyclus de
diagnosticus de volgende stappen op: observatie, inductie, deductie, toetsing en evaluatie.
- Observatie: informatie verzamelen over de problemen en de probleemsituatie en de sterktes
van de cliënt en het cliëntsysteem.
- Inductie: bij het formuleren van hypothesen is het essentieel om een goede theoretische
bagage te hebben over de factoren en de mechanismen die het menselijk gedrag en de
menselijke interacties bepalen.
- Deductie: zodra de hypothesen geformuleerd zijn, dient de diagnosticus deze hypothesen te
toetsen. Hiervoor zijn twee zaken essentieel: het gebruiken van een adequate strategie om
die hypothesen te toetsen en het gebruiken van toetsingscriteria.
- Toetsing: een goede uitvoering is essentieel om betrouwbare en valide diagnostische
conclusies te kunnen trekken.
- Evaluatie: nadat alle informatie verzameld is, kan de diagnosticus per hypothese kijken of de
informatie de hypothese bevestigt of weerlegt. Ook hier moet de diagnosticus grondig te
werk gaan om oordeelsfouten te vermijden. Als de diagnostische conclusies getrokken zijn,
dienen deze nog gecommuniceerd te worden aan het cliëntsysteem.
Verschillen en gelijkenissen tussen verschillende bestaande formele modellen van diagnostisch
handelen
Er zijn verschillende formele modellen waarin op systematische wijze aan diagnostiek gedaan wordt.
Al deze modellen zijn gebaseerd op de empirische cyclus. Desondanks zijn er duidelijke
accentverschillen en soms ook terminologische verschillen. We hebben twee formele modellen met
elkaar en de empirische cyclus vergelijken: het model van de diagnostische cyclus en het model van
de handelingsgerichte diagnostiek, om te illustreren dat de ogenschijnlijke verschillen tussen
modellen begrepen kunnen worden als louter verschillen in terminologie.
Empirische cyclus Diagnostische cyclus Handelingsgerichte
diagnostiek
Principe Logisch- Inhoudelijke ordening Procesmodel
methodologisch van diagnostische
redeneren vraagstellingen
Onderdelen Observatie Klachtanalyse Intakefase
In kaart brengen van In kaart brengen van In kaart brengen van
achtergrondinformatie achtergrondinformatie achtergrondinformatie
Inductie Probleemanalyse en Strategiefase
Formuleren van verklaringsanalyse Formuleren van
hypothesen Formuleren van hypothesen. Omzetten
hypothesen. van hypothesen in
Omzetten van onderzoeksvragen.
, Deductie hypothesen in
Omzetten van onderzoekshypothesen.
hypothesen in
toetsbare
veronderstellingen
Toetsing en evaluatie Toetsen en evalueren Onderzoeksfase
Toetsen en evalueren van onderzoeks- Toetsen en evalueren
van toetsbare hypothesen. Opstellen van
veronderstellingen van integratief beeld. onderzoeksvragen.
Indiceringsfase
Opstellen van
integratief beeld.
Indicatieanalyse Beantwoorden van
Beantwoorden van indicerende
indicerende vraagstellingen.
vraagstellingen.
Advies Adviesfase
Dit demonstreert hoe de ogenschijnlijke verschillen tussen de modellen niets te maken hebben met
het onderliggende fundament maar dat beide modellen specifieke merites hebben en dus relevant
zijn tijdens diagnostisch werken. De sterke focus op het handelingsgericht denken en de sterke focus
op het belang van de verklaringsdiagnostiek zorgen ervoor dat de diagnosticus continu herinnerd
wordt dat diagnostiek een middel is en geen doel op zich.
- Handelingsgerichte diagnostiek: beschrijft zeer helder de verschillende acties die de
diagnosticus dient te ondernemen. Daarin houdt het model rekening met de nood om niet
constant te handelen, maar ook steeds tijd te nemen om na te denken en eventueel nieuwe
hypothesen te formuleren.
- Diagnostische cyclus: beschrijft belang van duidelijk onderscheid tussen verschillende
soorten hypothesen; onderkennings- (‘wat is er aan de hand?’), verklarings- (‘waarom is dit
aan de hand?’) en indicatiestellingshypothesen (welke interventie is er nodig?’). Het idee is
dat de problemen begrijpen op onderkenningsniveau onvoldoende is om tot een zinvolle
interventie te komen.
Het universele noden model: een theoretisch model als inhoudelijke
leidraad tijdens het formuleren van diagnostische hypothesen
De noodzaak van een theoretisch model als leidraad tijdens het formuleren van hypothesen
Een goed diagnostisch onderzoek vertrekt vanuit een aantal premissen over het gedrag van kinderen,
jongeren, ouders en gezinnen. Doorgaans worden deze premissen slechts weinig geëxpliciteerd,
maar sturen ze wel het denkproces van de diagnosticus. Deze premissen zijn nodig om orde in de
chaos van het gedrag van cliënten te kunnen aanbrengen en zodat we deze premissen beoordelen
los van ons eigen referentiekader.
De hulpverlener dient hypothesen te formuleren en te toetsen om te begrijpen waarom een bepaald
gedrag gesteld wordt. Op basis van deze inzichten kan de hulpverlener beslissen of er actie moet
ondernomen en zo ja, welke actie het best ondernomen kan worden. Het stellen van deze
hypothesen is alleen mogelijk als de hulpverlener een model hanteert ter verklaring van menselijk
gedrag dat zijn of haar eigen referentiekader overstijgt.
Deze theoretische modellen van menselijk gedrag sluiten vaak nauw aan bij de visies ontwikkeld
binnen therapeutische scholen. Men kan stellen dat gedragstherapie vertrekt vanuit de premisse dat
alle gedrag betekenisvol is. Systeemtherapie stelt dat elk gedrag voortkomt uit de bijdrage die leden
van een systeem willen leveren aan het in stand houden van een evenwicht. De psychodynamische
theoretisch kader voor de praktijk.
Bosmans, Claes, Bijttebier, Noens.
Hoofdstuk 1,2,3,6.
De empirische cyclus als formeel model van diagnostisch handelen
De empirische cyclus als basis van formele modellen van diagnostisch handelen
Volgens de logica van de empirische cyclus dient het diagnostisch proces opgevat te worden als een
wetenschappelijk onderzoek. Een onderzoeker wordt geconfronteerd met een onduidelijkheid in een
theorie, formuleert hierover een hypothese, toets de hypothese en besluit dan of de getoetste
hypothese weerhouden of verworpen dient te worden. In dezelfde lijn legt de empirische cyclus de
diagnosticus de volgende stappen op: observatie, inductie, deductie, toetsing en evaluatie.
- Observatie: informatie verzamelen over de problemen en de probleemsituatie en de sterktes
van de cliënt en het cliëntsysteem.
- Inductie: bij het formuleren van hypothesen is het essentieel om een goede theoretische
bagage te hebben over de factoren en de mechanismen die het menselijk gedrag en de
menselijke interacties bepalen.
- Deductie: zodra de hypothesen geformuleerd zijn, dient de diagnosticus deze hypothesen te
toetsen. Hiervoor zijn twee zaken essentieel: het gebruiken van een adequate strategie om
die hypothesen te toetsen en het gebruiken van toetsingscriteria.
- Toetsing: een goede uitvoering is essentieel om betrouwbare en valide diagnostische
conclusies te kunnen trekken.
- Evaluatie: nadat alle informatie verzameld is, kan de diagnosticus per hypothese kijken of de
informatie de hypothese bevestigt of weerlegt. Ook hier moet de diagnosticus grondig te
werk gaan om oordeelsfouten te vermijden. Als de diagnostische conclusies getrokken zijn,
dienen deze nog gecommuniceerd te worden aan het cliëntsysteem.
Verschillen en gelijkenissen tussen verschillende bestaande formele modellen van diagnostisch
handelen
Er zijn verschillende formele modellen waarin op systematische wijze aan diagnostiek gedaan wordt.
Al deze modellen zijn gebaseerd op de empirische cyclus. Desondanks zijn er duidelijke
accentverschillen en soms ook terminologische verschillen. We hebben twee formele modellen met
elkaar en de empirische cyclus vergelijken: het model van de diagnostische cyclus en het model van
de handelingsgerichte diagnostiek, om te illustreren dat de ogenschijnlijke verschillen tussen
modellen begrepen kunnen worden als louter verschillen in terminologie.
Empirische cyclus Diagnostische cyclus Handelingsgerichte
diagnostiek
Principe Logisch- Inhoudelijke ordening Procesmodel
methodologisch van diagnostische
redeneren vraagstellingen
Onderdelen Observatie Klachtanalyse Intakefase
In kaart brengen van In kaart brengen van In kaart brengen van
achtergrondinformatie achtergrondinformatie achtergrondinformatie
Inductie Probleemanalyse en Strategiefase
Formuleren van verklaringsanalyse Formuleren van
hypothesen Formuleren van hypothesen. Omzetten
hypothesen. van hypothesen in
Omzetten van onderzoeksvragen.
, Deductie hypothesen in
Omzetten van onderzoekshypothesen.
hypothesen in
toetsbare
veronderstellingen
Toetsing en evaluatie Toetsen en evalueren Onderzoeksfase
Toetsen en evalueren van onderzoeks- Toetsen en evalueren
van toetsbare hypothesen. Opstellen van
veronderstellingen van integratief beeld. onderzoeksvragen.
Indiceringsfase
Opstellen van
integratief beeld.
Indicatieanalyse Beantwoorden van
Beantwoorden van indicerende
indicerende vraagstellingen.
vraagstellingen.
Advies Adviesfase
Dit demonstreert hoe de ogenschijnlijke verschillen tussen de modellen niets te maken hebben met
het onderliggende fundament maar dat beide modellen specifieke merites hebben en dus relevant
zijn tijdens diagnostisch werken. De sterke focus op het handelingsgericht denken en de sterke focus
op het belang van de verklaringsdiagnostiek zorgen ervoor dat de diagnosticus continu herinnerd
wordt dat diagnostiek een middel is en geen doel op zich.
- Handelingsgerichte diagnostiek: beschrijft zeer helder de verschillende acties die de
diagnosticus dient te ondernemen. Daarin houdt het model rekening met de nood om niet
constant te handelen, maar ook steeds tijd te nemen om na te denken en eventueel nieuwe
hypothesen te formuleren.
- Diagnostische cyclus: beschrijft belang van duidelijk onderscheid tussen verschillende
soorten hypothesen; onderkennings- (‘wat is er aan de hand?’), verklarings- (‘waarom is dit
aan de hand?’) en indicatiestellingshypothesen (welke interventie is er nodig?’). Het idee is
dat de problemen begrijpen op onderkenningsniveau onvoldoende is om tot een zinvolle
interventie te komen.
Het universele noden model: een theoretisch model als inhoudelijke
leidraad tijdens het formuleren van diagnostische hypothesen
De noodzaak van een theoretisch model als leidraad tijdens het formuleren van hypothesen
Een goed diagnostisch onderzoek vertrekt vanuit een aantal premissen over het gedrag van kinderen,
jongeren, ouders en gezinnen. Doorgaans worden deze premissen slechts weinig geëxpliciteerd,
maar sturen ze wel het denkproces van de diagnosticus. Deze premissen zijn nodig om orde in de
chaos van het gedrag van cliënten te kunnen aanbrengen en zodat we deze premissen beoordelen
los van ons eigen referentiekader.
De hulpverlener dient hypothesen te formuleren en te toetsen om te begrijpen waarom een bepaald
gedrag gesteld wordt. Op basis van deze inzichten kan de hulpverlener beslissen of er actie moet
ondernomen en zo ja, welke actie het best ondernomen kan worden. Het stellen van deze
hypothesen is alleen mogelijk als de hulpverlener een model hanteert ter verklaring van menselijk
gedrag dat zijn of haar eigen referentiekader overstijgt.
Deze theoretische modellen van menselijk gedrag sluiten vaak nauw aan bij de visies ontwikkeld
binnen therapeutische scholen. Men kan stellen dat gedragstherapie vertrekt vanuit de premisse dat
alle gedrag betekenisvol is. Systeemtherapie stelt dat elk gedrag voortkomt uit de bijdrage die leden
van een systeem willen leveren aan het in stand houden van een evenwicht. De psychodynamische
