Psychodiagnostiek
Psychodiagnostiek
1 Psychodiagnostisch onderzoek
1.1 Definitie en begrippen
Psychodiagnostiek = diagnosticeren van zaken die vanuit de psychologie worden onderzocht:
- Mentale/cognitieve functie Stellen van diagnose:
- Persoonlijkheid zijnstoestand vaststellen
- Familiale context aard en oorzaken beschrijven of verklaren
Diagnostische activiteit:
a. Screening: psychisch functioneren normaal of afwijkend?
b. Diagnostiek: beschrijven en/of verklaren van problematisch functioneren
- Aard van problematiek vaststellen
- Onderzoek naar deelaspecten van problematiek
c. Begeleiding: aanwenden van psychodiagnostiek therapie plannen, evalueren, bijsturen
Belangrijk: meer dan test afnemen alleen, welke testscores en hoe?
- Observatie van testgedrag is van groot belang (zeker kinderen): concentratie,
doorzettingsvermogen, oplossingsstrategie, faalangst, zelfbevraging
- Resultaten wijzen niet alleen op individu, maar ook over familiale context van individu
1.2 De vraag naar psychodiagnostiek
Psychodiagnostiek staat nooit op zich
schakel in het proces (binnen geheel van activiteiten door team van specialisten)
altijd gekoppeld aan begeleiding of behandeling
Redenen voor psychodiagnostisch onderzoek:
- Oorzaak probleem
- Niveau van functioneren
- Onderzoeksresultaten voor goedkeuring van dossier
- Nieuwsgierigheid
Belangrijk: rekening houden met perspectief van vragende persoon/instantie cliëntgerichtheid
afstemmen op vragen, wensen, visie, attributies van aanmelder/zorgvrager
Opgepast! Wanneer een leek vraagt om onderzoek, rekening houden met:
- Zelf-attributies (wat de leek al reeds weet)
- Bestaande opinies over de problematiek
Bij een te groot verschil tussen advies van de professional en de opinie van de leek: grote kans dat leek
als vragende partij zal afhaken!!!
1
, Psychodiagnostiek
1.3 Twee contexten van diagnostiek
Psychodiagnostisch onderzoek: zeer diverse en uiteenlopende terreinen
multidisciplinaire teams
Diverse settings: Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH):
- Centra voor leerlingenbegeleiding
- Revalidatiecentra
- Centra voor observatie en oriëntatie
- Centra voor ontwikkelingsstoornissen
- Afdelingen van algemene of psychiatrische ziekenhuizen
elk team heeft een typische diagnostische expertise (doorheen de loop van de jaren gespecialiseerd)
Binnen multidisciplinaire teams: psychologen werken naast logo’s en audio’s (= dwarsverbanden)
twee contexten:
1. Testinstrumentarium: onderzoek naar schoolse leervaardigheden, taal, spraak, gehoor
2. Ruimere context van functiegebieden: concentratie, geheugen, intelligentie, motoriek,
psychosociaal functioneren
Wederzijdse beïnvloeding van beide contexten:
Stoornis spraak/taal/gehoor (testinstrumenten) kan leiden tot problemen in ruimere context en omgekeerd
Onderzoek van Grietens (2004): onvoldoende deskundigheid in overlappingsgebied tussen psychosociaal
welzijn, gezinscontext EN specifieke beperkingen
Logo’s/audio’s/psychologen:
- bekwaam in uitvoeren van diagnostisch werk
- onbekwaam in gegevensuitwisseling en betrekken van gehele context van de zorgvrager
gebrek aan kennis over actuele diagnostische modellen (over het in kaart brengen van gezinssituaties)
en structurele problemen
((=probleem bij multidisciplinaire teams is dat mensen naast elkaar gaan werken waardoor er een tekort
aan informatie-uitwisseling is))
1.4 Het ICF-model als algemeen kader
ICF-model: verschillende deelgebieden in onderling verband in kaart brengen
Component functies
Functies: hoorfunctie, vestibulaire functies, stem, spraak, mentale functies => taal en rekenen
Anatomische eigenschappen: oor en structuren: stem en spraak
Component activiteiten
Activiteiten: lezen, schrijven, rekenen, communiceren
Component externe factoren
Externe factoren: ondersteuning en relaties (rechtstreekse persoonlijke contacten met anderen),
persoonlijke attitudes
Component persoonlijke factoren
Persoonlijke factoren: individuele achtergrond van het leven van individu, geen deel van functionele
gezondheidstoestand (leeftijd, opvoeding, ervaringen, persoonlijkheid, karakter, bekwaamheden,
psychische aandoeningen, levensstijl, levensgewoonten, opvoeding, zelfredzaamheid, sociale achtergrond,
ervaringen uit heden/verleden)
2
, Psychodiagnostiek
Binnen ICF-model: diagnostiek => opsporen van functioneringsproblemen
ontstaan tussen wisselwerking functioneren en levensomstandigheden (=persoonlijke en externe
factoren)
verschillen in omgeving: zeer uiteenlopende werking op dezelfde persoon
Belemmerende factoren/geen ondersteunende f
actoren = beperken in uitvoeren
1.5 Het fundamentele probleem van psychodiagnostiek
Juist definiëren en meten van eigenschappen = moeilijk (hoe iemands bezorgdheid definiëren? – hoe
bezorgdheid meten?)
(eigenschappen zoals: ordelijkheid, bezorgdheid, ruimtelijk inzicht etc.)
- Concrete gedragingen uitdrukking van bezorgdheid
- Bepaald gedrag = bezorgdheid
- Gedragingen = aspect van bezorgdheid
- Test = alle aspecten voorgelegd (vragen)
testen via indirecte vormen van meten (= eigenschap van een persoon wordt omgezet in meetbare
gedragingen)
(Methodologische problemen:
- Psychisch functioneren is niet meetbaar
- Meten vertrekt vanuit theorie, die na bepaalde tijd achterhaald kan zijn
- Theorie gaat over relevante gedragsaspecten, in praktijk zijn het veronderstelde eigenschappen)
2 Intelligentie
2.1 Inleiding
Intelligent= intellect hebbend, verstandig, schrander, vlug van begrip of daar blijk van geven
Intelligentie = abstract begrip, meetbare grootheid… geen consensus (= geen algemene gelijkheid)
2 veelvoorkomende elementen:
1. Intelligentie is een maat voor ontwikkeling en omvang van het probleemoplossend vermogen
Intelligente personen: hoog verstandelijk vermogen op alle terreinen
2. Intelligentie is een maat voor efficiëntie van het probleemoplossend vermogen
Intelligentie = cognitief functioneren
Intelligentie: impliciete verwijzing naar ‘aangepast zijn aan de omgeving’
2.2 Een graadmeter voor optimale aanpassing
Intelligentie = gebonden aan maatschappij waarvan men deel uitmaakt.
veranderingen in maatschappij = veranderingen in begrip intelligentie (zal dus voortdurend mee-
evolueren)
3
Psychodiagnostiek
1 Psychodiagnostisch onderzoek
1.1 Definitie en begrippen
Psychodiagnostiek = diagnosticeren van zaken die vanuit de psychologie worden onderzocht:
- Mentale/cognitieve functie Stellen van diagnose:
- Persoonlijkheid zijnstoestand vaststellen
- Familiale context aard en oorzaken beschrijven of verklaren
Diagnostische activiteit:
a. Screening: psychisch functioneren normaal of afwijkend?
b. Diagnostiek: beschrijven en/of verklaren van problematisch functioneren
- Aard van problematiek vaststellen
- Onderzoek naar deelaspecten van problematiek
c. Begeleiding: aanwenden van psychodiagnostiek therapie plannen, evalueren, bijsturen
Belangrijk: meer dan test afnemen alleen, welke testscores en hoe?
- Observatie van testgedrag is van groot belang (zeker kinderen): concentratie,
doorzettingsvermogen, oplossingsstrategie, faalangst, zelfbevraging
- Resultaten wijzen niet alleen op individu, maar ook over familiale context van individu
1.2 De vraag naar psychodiagnostiek
Psychodiagnostiek staat nooit op zich
schakel in het proces (binnen geheel van activiteiten door team van specialisten)
altijd gekoppeld aan begeleiding of behandeling
Redenen voor psychodiagnostisch onderzoek:
- Oorzaak probleem
- Niveau van functioneren
- Onderzoeksresultaten voor goedkeuring van dossier
- Nieuwsgierigheid
Belangrijk: rekening houden met perspectief van vragende persoon/instantie cliëntgerichtheid
afstemmen op vragen, wensen, visie, attributies van aanmelder/zorgvrager
Opgepast! Wanneer een leek vraagt om onderzoek, rekening houden met:
- Zelf-attributies (wat de leek al reeds weet)
- Bestaande opinies over de problematiek
Bij een te groot verschil tussen advies van de professional en de opinie van de leek: grote kans dat leek
als vragende partij zal afhaken!!!
1
, Psychodiagnostiek
1.3 Twee contexten van diagnostiek
Psychodiagnostisch onderzoek: zeer diverse en uiteenlopende terreinen
multidisciplinaire teams
Diverse settings: Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH):
- Centra voor leerlingenbegeleiding
- Revalidatiecentra
- Centra voor observatie en oriëntatie
- Centra voor ontwikkelingsstoornissen
- Afdelingen van algemene of psychiatrische ziekenhuizen
elk team heeft een typische diagnostische expertise (doorheen de loop van de jaren gespecialiseerd)
Binnen multidisciplinaire teams: psychologen werken naast logo’s en audio’s (= dwarsverbanden)
twee contexten:
1. Testinstrumentarium: onderzoek naar schoolse leervaardigheden, taal, spraak, gehoor
2. Ruimere context van functiegebieden: concentratie, geheugen, intelligentie, motoriek,
psychosociaal functioneren
Wederzijdse beïnvloeding van beide contexten:
Stoornis spraak/taal/gehoor (testinstrumenten) kan leiden tot problemen in ruimere context en omgekeerd
Onderzoek van Grietens (2004): onvoldoende deskundigheid in overlappingsgebied tussen psychosociaal
welzijn, gezinscontext EN specifieke beperkingen
Logo’s/audio’s/psychologen:
- bekwaam in uitvoeren van diagnostisch werk
- onbekwaam in gegevensuitwisseling en betrekken van gehele context van de zorgvrager
gebrek aan kennis over actuele diagnostische modellen (over het in kaart brengen van gezinssituaties)
en structurele problemen
((=probleem bij multidisciplinaire teams is dat mensen naast elkaar gaan werken waardoor er een tekort
aan informatie-uitwisseling is))
1.4 Het ICF-model als algemeen kader
ICF-model: verschillende deelgebieden in onderling verband in kaart brengen
Component functies
Functies: hoorfunctie, vestibulaire functies, stem, spraak, mentale functies => taal en rekenen
Anatomische eigenschappen: oor en structuren: stem en spraak
Component activiteiten
Activiteiten: lezen, schrijven, rekenen, communiceren
Component externe factoren
Externe factoren: ondersteuning en relaties (rechtstreekse persoonlijke contacten met anderen),
persoonlijke attitudes
Component persoonlijke factoren
Persoonlijke factoren: individuele achtergrond van het leven van individu, geen deel van functionele
gezondheidstoestand (leeftijd, opvoeding, ervaringen, persoonlijkheid, karakter, bekwaamheden,
psychische aandoeningen, levensstijl, levensgewoonten, opvoeding, zelfredzaamheid, sociale achtergrond,
ervaringen uit heden/verleden)
2
, Psychodiagnostiek
Binnen ICF-model: diagnostiek => opsporen van functioneringsproblemen
ontstaan tussen wisselwerking functioneren en levensomstandigheden (=persoonlijke en externe
factoren)
verschillen in omgeving: zeer uiteenlopende werking op dezelfde persoon
Belemmerende factoren/geen ondersteunende f
actoren = beperken in uitvoeren
1.5 Het fundamentele probleem van psychodiagnostiek
Juist definiëren en meten van eigenschappen = moeilijk (hoe iemands bezorgdheid definiëren? – hoe
bezorgdheid meten?)
(eigenschappen zoals: ordelijkheid, bezorgdheid, ruimtelijk inzicht etc.)
- Concrete gedragingen uitdrukking van bezorgdheid
- Bepaald gedrag = bezorgdheid
- Gedragingen = aspect van bezorgdheid
- Test = alle aspecten voorgelegd (vragen)
testen via indirecte vormen van meten (= eigenschap van een persoon wordt omgezet in meetbare
gedragingen)
(Methodologische problemen:
- Psychisch functioneren is niet meetbaar
- Meten vertrekt vanuit theorie, die na bepaalde tijd achterhaald kan zijn
- Theorie gaat over relevante gedragsaspecten, in praktijk zijn het veronderstelde eigenschappen)
2 Intelligentie
2.1 Inleiding
Intelligent= intellect hebbend, verstandig, schrander, vlug van begrip of daar blijk van geven
Intelligentie = abstract begrip, meetbare grootheid… geen consensus (= geen algemene gelijkheid)
2 veelvoorkomende elementen:
1. Intelligentie is een maat voor ontwikkeling en omvang van het probleemoplossend vermogen
Intelligente personen: hoog verstandelijk vermogen op alle terreinen
2. Intelligentie is een maat voor efficiëntie van het probleemoplossend vermogen
Intelligentie = cognitief functioneren
Intelligentie: impliciete verwijzing naar ‘aangepast zijn aan de omgeving’
2.2 Een graadmeter voor optimale aanpassing
Intelligentie = gebonden aan maatschappij waarvan men deel uitmaakt.
veranderingen in maatschappij = veranderingen in begrip intelligentie (zal dus voortdurend mee-
evolueren)
3
