Hoofdstuk 1
1,1 dierenwelzijn
Gedrag is aangepast aan de leefomstandigheden. Het paringsgedrag kent een vast patroon. Een beer
(mannelijk varken) knort anders en produceert speeksel en sterk ruikende urine. Hij duwt met zijn
neus tegen de zijkanten van de zeug (vrouwelijk varken). Inwendige prikkels komen van binnenuit en
hebben invloed op het gedrag. Uitwendige prikkels komen van buitenaf. Paringsgedrag ontstaat door
motiverende factoren, hormonen, zien en voelen van de beer etc. deze prikkels verhogen de
motivatie en als die hoog genoeg is dan komt het boven de drempelwaarde. De respons is de reactie
van dieren op prikkels. Kunstmatige inseminatie is wanneer een varkenshouder gewichten om de rug
van een zeug hangt en vervolgens de sperma handmatig inbrengt. Gedragssystemen zijn de
samenhangende onderdelen van gedrag. Gedragselementen zij aparte eenheden van gedrag.
Gedragsketen is de vaste volgorde van gedragselementen. Bij het observeren van natuurlijk gedrag
kijken ze ook welke functie bepaald gedrag heeft. Overleven van een individu voedsel zoeken, eten
etc. overleven van de soort voortplanten, zorgen voor de jongen.
1,2 gedrag bestuderen
Een ethogram is een lijst met objectief en naukeurig beschreven gedragselementen. In een protocol
zet je hoe vaak de gedragselementen voorkomen in een bepaalde tijd. Een gedragsonderzoek is
objectief. Biologen kijken welke prikkels een dier ontvangt en welk gedrag er vervolgens optreed.
Hiermee voorkomen ze subjectieve menselijke benaderingen van het dierlijke gedrag
antropomorf. De wetenschap die onderzoek doet naar diergedrag is ethologie.
Beschrijvend onderzoek is wanneer een onderzoeker niets verandert aan de omstandigheden. Een
prikkel waarop altijd hetzelfde gedrag volgt is een sleutelprikkel. Als een onderzoeker de
omstandigheden verandert noem je dit experimenteel onderzoek. Een versterkte sleutelprikkel is
een supernormale sleutelprikkel. In de gevoelige periode vlak na de geboorte leren dieren veel. Een
vorm van leren is inprenting. Olifanten vermijden bijen. Ze hebben het gezoem gekoppeld aan de pijn
van een bijensteek. Dit is een voorbeeld van associatief leren een bepaalde prikkel koppelen aan
een andere prikkel.
1,3 communicatie
Signalen zijn prikkels met informatie speciaal voor soortgenoten. De kwispeldans wordt door bijen
gebruikt om te vertellen waar de voedselbron is. loopt de bij naar boven dan bevindt de voedselbron
zich richting de zon. De bij kwispelt met haar achterlijf, elke seconde staat ongeveer gelijk met 1 km
vliegen. Hierna loopt ze een rondje waarna ze een rondje de andere kant opdraait. Als de
voedselbron dichtbij is loopt de bij in een cirkel heen en terug. Gedragselementen met een
symbolische betekenis voor soortgenoten noem je rituelen. Ritueelgedrag dat leidt tot paringsgedrag
noem je balts. Bij baltsgedrag toon je aan dat je een geschikte partner bent. Conflictgedrag treedt op
wanneer een dier/mens prikkels ontvangt die leiden tot 2 tegengestelde typen gedrag
- Ambivalent gedrag gedragssystemen van 2 typen wisselen elkaar af, om de beurt wint een
van de beide typen gedrag.
- Omgericht gedrag door het innerlijke conflict ontstaat agressief gedrag wat zich uit op
iemand die er niks mee te maken heeft.
- Oversprong gedrag het gedrag dat niet past bij de situatie.
, Dreiggedrag is een agressieve houding naar een ander zonder aan te vallen. Soms leidt dit naar
aanvalsgedrag. Dit gebeurt vaak bij de grens van een territorium. Taakverdeling is dat elk individu
een eigen functie heeft voor het voortbestaan van de kolonie.
1,4 aangeboren of aangeleerd
Niet aangeleerd gedrag aangeboren. Bij gewenning leren dieren om niet langer te reageren op een
bepaalde prikkel, een voorbeeld van aangeleerd gedrag. Vogels leren hun zang door soortgenoten na
te doen imiteren. Je kan ook leren door te spelen. Groepsdieren ontwikkelen bij spel sociaal
gedrag. In groepen heb je vaak rangorde, hoe hoger in de rangorde, hoe dominanter. Klassieke
conditionering het leggen van een verband tussen 2 verschillende prikkels. Trial-and-error leren
door proberen en herhalen, ook wel proefondervindelijk leren. Operante conditionering aan of af
leren van gedrag doordat een dier/mens een beloning of straf krijgt voor zijn handelingen.
1,5 gedrag van primaten
Cultuur is het verschijnsel dat individuen binnen een groep vergelijkbaar gedrag vertonen. Het
rolpatroon is de rollen die traditioneel in een bepaalde cultuur horen bij mannen vrouwen. Bij lerne
door inzicht leggen mensen en dieren nieuwe verbanden tussen gebeurtenissen of situaties. Dit kan
per ongeluk of met opzet. Inlevingsvermogen stelt mensen en dieren instaat om samen te werken en
sociaal gedrag vertonen. Waarde opvatting over wat belangrijk is in ons bestaan. Normen zijn
gedragsregels.
Hoofdstuk 2
2,1 cellen leven samen
Bij suikerziekte is er vaak op verschillende niveaus wat mis. Bv/ alvleesklier (orgaan) maakt te weinig
insuline aan (molecuul). Cellen (cel) nemen te weinig glucose op. Hierdoor functioneert het lichaam
niet goed, resulteert in moe zijn en je niet lekker voelen (organsismen). Een emergente eigenschap is
een nieuwe eigenschap op een hoger organisatieniveau die ontstaat door interactie van delen op een
lager organisatieniveau. De onderdelen apart hebben die eigenschap niet. Levenskenmerken een
cel bevatten erfelijk materiaal en zetten stoffen om in andere tijdens hun stofwisseling. ‘leven’
betekent ook reageren op prikkels uit de omgeving.
Diabetes
hyper veel plassen, dorst, vermoeidheid, vaak op te lossen door iets wat suiker bevat te eten.
Hypo zweten, trillen, duizeligheid en honger. Een echte oplossing voor diabetes is een alvleesklier
transplantatie. Een transplantatie van de eilandjes van Lagerhans kan ook. Soms kan het gebruik van
stamcellen ook de oplossing zijn. gedifferentieerde cellen onderscheiden zich door de verschillende
eiwitten die ze maken.
De grootte van het oppervlak van het celmembraan is bepalend voor de hoeveelheid glucose en
zuurstof die de cel tegelijk kan opnemen en heeft daarmee invloed op de snelheid van de
energieproductie. Weefselvloeistof is de omgeving van de cellen waaruit ze stoffen opnemen en
afstaan.
2,2 cellen
Heterotroof organismen die leven van organische stoffen. Autotroof organisme dat zelf
organische stoffen kan maken uit anorganische stoffen. Menselijke en dierlijke cellen zijn
heterotroof. De bouwstenen van eiwitten zijn aminozuren. Het ribosoom koppelt animozuren aan
1,1 dierenwelzijn
Gedrag is aangepast aan de leefomstandigheden. Het paringsgedrag kent een vast patroon. Een beer
(mannelijk varken) knort anders en produceert speeksel en sterk ruikende urine. Hij duwt met zijn
neus tegen de zijkanten van de zeug (vrouwelijk varken). Inwendige prikkels komen van binnenuit en
hebben invloed op het gedrag. Uitwendige prikkels komen van buitenaf. Paringsgedrag ontstaat door
motiverende factoren, hormonen, zien en voelen van de beer etc. deze prikkels verhogen de
motivatie en als die hoog genoeg is dan komt het boven de drempelwaarde. De respons is de reactie
van dieren op prikkels. Kunstmatige inseminatie is wanneer een varkenshouder gewichten om de rug
van een zeug hangt en vervolgens de sperma handmatig inbrengt. Gedragssystemen zijn de
samenhangende onderdelen van gedrag. Gedragselementen zij aparte eenheden van gedrag.
Gedragsketen is de vaste volgorde van gedragselementen. Bij het observeren van natuurlijk gedrag
kijken ze ook welke functie bepaald gedrag heeft. Overleven van een individu voedsel zoeken, eten
etc. overleven van de soort voortplanten, zorgen voor de jongen.
1,2 gedrag bestuderen
Een ethogram is een lijst met objectief en naukeurig beschreven gedragselementen. In een protocol
zet je hoe vaak de gedragselementen voorkomen in een bepaalde tijd. Een gedragsonderzoek is
objectief. Biologen kijken welke prikkels een dier ontvangt en welk gedrag er vervolgens optreed.
Hiermee voorkomen ze subjectieve menselijke benaderingen van het dierlijke gedrag
antropomorf. De wetenschap die onderzoek doet naar diergedrag is ethologie.
Beschrijvend onderzoek is wanneer een onderzoeker niets verandert aan de omstandigheden. Een
prikkel waarop altijd hetzelfde gedrag volgt is een sleutelprikkel. Als een onderzoeker de
omstandigheden verandert noem je dit experimenteel onderzoek. Een versterkte sleutelprikkel is
een supernormale sleutelprikkel. In de gevoelige periode vlak na de geboorte leren dieren veel. Een
vorm van leren is inprenting. Olifanten vermijden bijen. Ze hebben het gezoem gekoppeld aan de pijn
van een bijensteek. Dit is een voorbeeld van associatief leren een bepaalde prikkel koppelen aan
een andere prikkel.
1,3 communicatie
Signalen zijn prikkels met informatie speciaal voor soortgenoten. De kwispeldans wordt door bijen
gebruikt om te vertellen waar de voedselbron is. loopt de bij naar boven dan bevindt de voedselbron
zich richting de zon. De bij kwispelt met haar achterlijf, elke seconde staat ongeveer gelijk met 1 km
vliegen. Hierna loopt ze een rondje waarna ze een rondje de andere kant opdraait. Als de
voedselbron dichtbij is loopt de bij in een cirkel heen en terug. Gedragselementen met een
symbolische betekenis voor soortgenoten noem je rituelen. Ritueelgedrag dat leidt tot paringsgedrag
noem je balts. Bij baltsgedrag toon je aan dat je een geschikte partner bent. Conflictgedrag treedt op
wanneer een dier/mens prikkels ontvangt die leiden tot 2 tegengestelde typen gedrag
- Ambivalent gedrag gedragssystemen van 2 typen wisselen elkaar af, om de beurt wint een
van de beide typen gedrag.
- Omgericht gedrag door het innerlijke conflict ontstaat agressief gedrag wat zich uit op
iemand die er niks mee te maken heeft.
- Oversprong gedrag het gedrag dat niet past bij de situatie.
, Dreiggedrag is een agressieve houding naar een ander zonder aan te vallen. Soms leidt dit naar
aanvalsgedrag. Dit gebeurt vaak bij de grens van een territorium. Taakverdeling is dat elk individu
een eigen functie heeft voor het voortbestaan van de kolonie.
1,4 aangeboren of aangeleerd
Niet aangeleerd gedrag aangeboren. Bij gewenning leren dieren om niet langer te reageren op een
bepaalde prikkel, een voorbeeld van aangeleerd gedrag. Vogels leren hun zang door soortgenoten na
te doen imiteren. Je kan ook leren door te spelen. Groepsdieren ontwikkelen bij spel sociaal
gedrag. In groepen heb je vaak rangorde, hoe hoger in de rangorde, hoe dominanter. Klassieke
conditionering het leggen van een verband tussen 2 verschillende prikkels. Trial-and-error leren
door proberen en herhalen, ook wel proefondervindelijk leren. Operante conditionering aan of af
leren van gedrag doordat een dier/mens een beloning of straf krijgt voor zijn handelingen.
1,5 gedrag van primaten
Cultuur is het verschijnsel dat individuen binnen een groep vergelijkbaar gedrag vertonen. Het
rolpatroon is de rollen die traditioneel in een bepaalde cultuur horen bij mannen vrouwen. Bij lerne
door inzicht leggen mensen en dieren nieuwe verbanden tussen gebeurtenissen of situaties. Dit kan
per ongeluk of met opzet. Inlevingsvermogen stelt mensen en dieren instaat om samen te werken en
sociaal gedrag vertonen. Waarde opvatting over wat belangrijk is in ons bestaan. Normen zijn
gedragsregels.
Hoofdstuk 2
2,1 cellen leven samen
Bij suikerziekte is er vaak op verschillende niveaus wat mis. Bv/ alvleesklier (orgaan) maakt te weinig
insuline aan (molecuul). Cellen (cel) nemen te weinig glucose op. Hierdoor functioneert het lichaam
niet goed, resulteert in moe zijn en je niet lekker voelen (organsismen). Een emergente eigenschap is
een nieuwe eigenschap op een hoger organisatieniveau die ontstaat door interactie van delen op een
lager organisatieniveau. De onderdelen apart hebben die eigenschap niet. Levenskenmerken een
cel bevatten erfelijk materiaal en zetten stoffen om in andere tijdens hun stofwisseling. ‘leven’
betekent ook reageren op prikkels uit de omgeving.
Diabetes
hyper veel plassen, dorst, vermoeidheid, vaak op te lossen door iets wat suiker bevat te eten.
Hypo zweten, trillen, duizeligheid en honger. Een echte oplossing voor diabetes is een alvleesklier
transplantatie. Een transplantatie van de eilandjes van Lagerhans kan ook. Soms kan het gebruik van
stamcellen ook de oplossing zijn. gedifferentieerde cellen onderscheiden zich door de verschillende
eiwitten die ze maken.
De grootte van het oppervlak van het celmembraan is bepalend voor de hoeveelheid glucose en
zuurstof die de cel tegelijk kan opnemen en heeft daarmee invloed op de snelheid van de
energieproductie. Weefselvloeistof is de omgeving van de cellen waaruit ze stoffen opnemen en
afstaan.
2,2 cellen
Heterotroof organismen die leven van organische stoffen. Autotroof organisme dat zelf
organische stoffen kan maken uit anorganische stoffen. Menselijke en dierlijke cellen zijn
heterotroof. De bouwstenen van eiwitten zijn aminozuren. Het ribosoom koppelt animozuren aan
