Aardrijkskunde voor de bovenbouw
5 vwo antwoordenboek
Auteurs
Adrian den Bekker
Dick Elhorst
Marijn Scheepers
Maarten Terlingen
Eindredactie
Catherine Gudde
www.dewereldvan.nl
Eerste editie
Malmberg, ’s-Hertogenbosch
, 5 vwo ANTWOORDEN
Inhoud
hoofdstuk 1 Wereldvoedselvraagstuk ...................................................................................................... 4
1 Het wereldvoedselvraagstuk ................................................................................................................... 4
2 De economische wereldorde ................................................................................................................... 5
3 Een verdelingsvraagstuk ......................................................................................................................... 6
4 De draagkracht voorbij ............................................................................................................................ 7
5 Problematiek van de (semi)periferie ........................................................................................................ 9
6 Het wereldvoedselvraagstuk in de atlas ................................................................................................10
7 Economische en politieke oplossingen .................................................................................................11
8 Innovatie en gedragsverandering ..........................................................................................................13
9 Internationale hulp .................................................................................................................................15
10 Onderzoek naar voedselzekerheid ........................................................................................................17
11 De wereld van voedselinnovaties ..........................................................................................................19
12 Examentrainer .......................................................................................................................................21
hoofdstuk 2 Mondiaal klimaatvraagstuk .................................................................................................23
1 Het wereldklimaatsysteem .....................................................................................................................23
2 Klimaatonderzoek ..................................................................................................................................24
3 Natuurlijke klimaatveranderingen ..........................................................................................................25
4 De menselijke invloed op het klimaat ....................................................................................................26
5 Wat verandert er aan de klimaten op aarde? ........................................................................................27
6 Gevolgen voor natuur en maatschappij .................................................................................................28
7 Het klimaatvraagstuk in de atlas ............................................................................................................29
8 Klimaatverandering in het noordpoolgebied ..........................................................................................30
9 Internationale en nationale maatregelen ...............................................................................................31
10 Onderzoek naar klimaatverandering .....................................................................................................32
11 De wereld van het veranderende klimaat ..............................................................................................33
12 Examentrainer .......................................................................................................................................34
hoofdstuk 3 Actuele vraagstukken in Zuid-Amerika .............................................................................36
1 Exploitatie van het Amazonegebied en Bolivia .....................................................................................36
2 Onderzoek: bescherming Amazonegebied ...........................................................................................38
3 Natuurlijke gevaren ................................................................................................................................39
4 Stedelijke ontwikkeling in Zuid-Amerika ................................................................................................41
5 Ongelijkheid in Zuid-Amerikaanse steden .............................................................................................43
6 Onderzoek: regionale verschillen ..........................................................................................................45
7 De positie van inheemse volken ............................................................................................................46
8 Territoriale conflicten .............................................................................................................................48
9 De wereld van de Mapuche ...................................................................................................................50
10 Zuid-Amerikaanse vraagstukken in de atlas .........................................................................................52
11 Examentrainer .......................................................................................................................................54
© Uitgeverij Malmberg 2
, 5 vwo ANTWOORDEN
hoofdstuk 4 Vraagstukken in Nederland ................................................................................................55
1 Dynamische kusten ...............................................................................................................................55
2 De stroomgebieden van Rijn en Maas ..................................................................................................56
3 Waterproblemen in Nederland ...............................................................................................................57
4 Internationaal en nationaal waterbeleid .................................................................................................58
5 Uitvoering van het nationale waterbeleid ..............................................................................................60
6 Waterproblemen in Rotterdam-Rijnmond ..............................................................................................61
7 Ruimtelijke vraagstukken in de Randstad .............................................................................................62
8 Stedelijke problematiek .........................................................................................................................63
9 Onderzoek: hoe creëer je een smart city? ............................................................................................65
10 Leefbaarheid in Nederlandse steden.....................................................................................................66
11 Verbeteren van de leefbaarheid ............................................................................................................67
12 Vraagstukken in Nederland in de atlas ..................................................................................................69
13 De wereld van de geo-ICT .....................................................................................................................71
14 Examentrainer .......................................................................................................................................72
Colofon .............................................................................................................................................................73
© Uitgeverij Malmberg 3
, 5 vwo hoofdstuk 1 Wereldvoedselvraagstuk ANTWOORDEN
hoofdstuk 1 Wereldvoedselvraagstuk
1 Het wereldvoedselvraagstuk
1 a Door op grotere schaal te produceren ontstaat meer winst, zodat een boer meer mogelijkheden krijgt
om te investeren in betere productiemethoden. Ook kan op grootschalige bedrijven efficiënter gewerkt
worden. Dit vergroot de opbrengst per hectare, per persoon en per dier.
b Dankzij de productiviteitsverhoging (met name per persoon) zijn er veel minder mensen nodig om
voldoende voedsel te produceren. De werkgelegenheid in de landbouw is daardoor sterk afgenomen
ten gunste van de industrie- en dienstensector.
c Voor productiviteitsverhoging is veel kapitaal nodig. De meeste boeren in perifere landen hebben dat
niet. Bovendien is ook voor de ontwikkeling van de andere sectoren veel kapitaal nodig.
2 a Landen die economisch minder ontwikkeld zijn, hebben minder mogelijkheden om voldoende voedsel
te verbouwen. Ze hebben vaker een gebrekkige infrastructuur, minder stabiele voedselvoorraden en
meer kans op conflicten.
b − In centrumlanden is meer kennis aanwezig over veilige voedselproductie.
− Bovendien is er meer regelgeving en controle, zowel op de productie, de handel als de bereiding
van voedsel.
3 a Mensen die extreem arm zijn, hebben te weinig geld om in de basisbehoeften te voorzien. Dit beperkt
dus de economische toegang tot voedsel. Bovendien is in landen met extreme armoede de
voedselvoorziening slechter, zodat ook de fysieke toegang tot voedsel matig is.
b Deze mensen zijn voornamelijk werkzaam in de landbouw. Je zou dus verwachten dat kwantitatieve
honger bij hen niet veel voorkomt. Maar het zijn meestal ook de armste mensen. Ze hebben daardoor
te weinig grond, kennis en middelen om voldoende voedsel te verbouwen. Bovendien hebben ze te
weinig geld om voedsel dat ze zelf niet kunnen verbouwen in voldoende mate te kopen. Daar komt nog
bij dat hun lichamelijke inspanning relatief groot is, waardoor ze meer calorieën verbruiken dan
stedelingen.
c Wanneer mensen aan kwantitatieve honger lijden, is bij volwassenen de gezondheid slechter en de
productiviteit lager en lopen kinderen ontwikkelingsachterstanden op. Hierdoor bereiken kinderen een
lager onderwijsniveau en krijgen ze werk dat slechter betaalt en dat bovendien minder gericht is op
innovatie. Dit is nadelig voor de gehele economische groei van een land.
4 a De meeste mensen die aan kwantitatieve honger lijden, komen ook voedingsstoffen tekort. Daarnaast
is er een grote groep die weliswaar voldoende voedsel ter beschikking heeft, maar die door het
eetpatroon te weinig voedingsstoffen binnenkrijgt. Het gaat dan met name om vitaminen en mineralen.
b Er zijn in de eerste plaats veel meer mensen die aan kwalitatieve honger lijden. Bovendien kun je
kwalitatieve honger alleen bestrijden met een uitgebalanceerd dieet, dat bestaat uit voldoende
eiwitbronnen (vlees, vis, eieren, zuivel), koolhydraten (aardappelen, granen), vetten (oliën, noten) en
vitaminen en mineralen (groenten en fruit). Zo’n dieet is niet alleen duurder dan voedsel met alleen
genoeg calorieën, maar ook culturele en persoonlijke voorkeuren spelen een rol bij wat mensen
(willen) eten.
5 a bevolkingsgroei en welvaartsstijging
b Dat deel van Afrika is het armste gebied in de wereld. Dit gaat samen met een hoog geboortecijfer en
een sterke bevolkingsgroei. Ook zal de welvaart relatief sterk groeien (in landen die economisch al
verder ontwikkeld zijn, groeit de welvaart per jaar veel minder).
c In China/Zuidoost-Azië en westerse landen is de vergrijzing hoog en het geboortecijfer laag. Hierdoor
neemt de bevolking over enkele decennia af.
6 a Voldoende toegang tot voedsel moet op een blijvende manier geregeld worden. Dat betekent dat de
oplossingen structureel moeten zijn én geen nadelige gevolgen moeten hebben voor het milieu, zodat
er ook in de verre toekomst nog genoeg voedsel geproduceerd kan worden.
b Tal van oplossingen zijn mogelijk. Voorbeelden van juiste antwoorden: economische groei stimuleren
in de armste gebieden van de wereld, de voedselproductiviteit verhogen in gebieden waar dat kan, de
voedselopslag in perifere landen verbeteren, enzovoort.
© Uitgeverij Malmberg 4
5 vwo antwoordenboek
Auteurs
Adrian den Bekker
Dick Elhorst
Marijn Scheepers
Maarten Terlingen
Eindredactie
Catherine Gudde
www.dewereldvan.nl
Eerste editie
Malmberg, ’s-Hertogenbosch
, 5 vwo ANTWOORDEN
Inhoud
hoofdstuk 1 Wereldvoedselvraagstuk ...................................................................................................... 4
1 Het wereldvoedselvraagstuk ................................................................................................................... 4
2 De economische wereldorde ................................................................................................................... 5
3 Een verdelingsvraagstuk ......................................................................................................................... 6
4 De draagkracht voorbij ............................................................................................................................ 7
5 Problematiek van de (semi)periferie ........................................................................................................ 9
6 Het wereldvoedselvraagstuk in de atlas ................................................................................................10
7 Economische en politieke oplossingen .................................................................................................11
8 Innovatie en gedragsverandering ..........................................................................................................13
9 Internationale hulp .................................................................................................................................15
10 Onderzoek naar voedselzekerheid ........................................................................................................17
11 De wereld van voedselinnovaties ..........................................................................................................19
12 Examentrainer .......................................................................................................................................21
hoofdstuk 2 Mondiaal klimaatvraagstuk .................................................................................................23
1 Het wereldklimaatsysteem .....................................................................................................................23
2 Klimaatonderzoek ..................................................................................................................................24
3 Natuurlijke klimaatveranderingen ..........................................................................................................25
4 De menselijke invloed op het klimaat ....................................................................................................26
5 Wat verandert er aan de klimaten op aarde? ........................................................................................27
6 Gevolgen voor natuur en maatschappij .................................................................................................28
7 Het klimaatvraagstuk in de atlas ............................................................................................................29
8 Klimaatverandering in het noordpoolgebied ..........................................................................................30
9 Internationale en nationale maatregelen ...............................................................................................31
10 Onderzoek naar klimaatverandering .....................................................................................................32
11 De wereld van het veranderende klimaat ..............................................................................................33
12 Examentrainer .......................................................................................................................................34
hoofdstuk 3 Actuele vraagstukken in Zuid-Amerika .............................................................................36
1 Exploitatie van het Amazonegebied en Bolivia .....................................................................................36
2 Onderzoek: bescherming Amazonegebied ...........................................................................................38
3 Natuurlijke gevaren ................................................................................................................................39
4 Stedelijke ontwikkeling in Zuid-Amerika ................................................................................................41
5 Ongelijkheid in Zuid-Amerikaanse steden .............................................................................................43
6 Onderzoek: regionale verschillen ..........................................................................................................45
7 De positie van inheemse volken ............................................................................................................46
8 Territoriale conflicten .............................................................................................................................48
9 De wereld van de Mapuche ...................................................................................................................50
10 Zuid-Amerikaanse vraagstukken in de atlas .........................................................................................52
11 Examentrainer .......................................................................................................................................54
© Uitgeverij Malmberg 2
, 5 vwo ANTWOORDEN
hoofdstuk 4 Vraagstukken in Nederland ................................................................................................55
1 Dynamische kusten ...............................................................................................................................55
2 De stroomgebieden van Rijn en Maas ..................................................................................................56
3 Waterproblemen in Nederland ...............................................................................................................57
4 Internationaal en nationaal waterbeleid .................................................................................................58
5 Uitvoering van het nationale waterbeleid ..............................................................................................60
6 Waterproblemen in Rotterdam-Rijnmond ..............................................................................................61
7 Ruimtelijke vraagstukken in de Randstad .............................................................................................62
8 Stedelijke problematiek .........................................................................................................................63
9 Onderzoek: hoe creëer je een smart city? ............................................................................................65
10 Leefbaarheid in Nederlandse steden.....................................................................................................66
11 Verbeteren van de leefbaarheid ............................................................................................................67
12 Vraagstukken in Nederland in de atlas ..................................................................................................69
13 De wereld van de geo-ICT .....................................................................................................................71
14 Examentrainer .......................................................................................................................................72
Colofon .............................................................................................................................................................73
© Uitgeverij Malmberg 3
, 5 vwo hoofdstuk 1 Wereldvoedselvraagstuk ANTWOORDEN
hoofdstuk 1 Wereldvoedselvraagstuk
1 Het wereldvoedselvraagstuk
1 a Door op grotere schaal te produceren ontstaat meer winst, zodat een boer meer mogelijkheden krijgt
om te investeren in betere productiemethoden. Ook kan op grootschalige bedrijven efficiënter gewerkt
worden. Dit vergroot de opbrengst per hectare, per persoon en per dier.
b Dankzij de productiviteitsverhoging (met name per persoon) zijn er veel minder mensen nodig om
voldoende voedsel te produceren. De werkgelegenheid in de landbouw is daardoor sterk afgenomen
ten gunste van de industrie- en dienstensector.
c Voor productiviteitsverhoging is veel kapitaal nodig. De meeste boeren in perifere landen hebben dat
niet. Bovendien is ook voor de ontwikkeling van de andere sectoren veel kapitaal nodig.
2 a Landen die economisch minder ontwikkeld zijn, hebben minder mogelijkheden om voldoende voedsel
te verbouwen. Ze hebben vaker een gebrekkige infrastructuur, minder stabiele voedselvoorraden en
meer kans op conflicten.
b − In centrumlanden is meer kennis aanwezig over veilige voedselproductie.
− Bovendien is er meer regelgeving en controle, zowel op de productie, de handel als de bereiding
van voedsel.
3 a Mensen die extreem arm zijn, hebben te weinig geld om in de basisbehoeften te voorzien. Dit beperkt
dus de economische toegang tot voedsel. Bovendien is in landen met extreme armoede de
voedselvoorziening slechter, zodat ook de fysieke toegang tot voedsel matig is.
b Deze mensen zijn voornamelijk werkzaam in de landbouw. Je zou dus verwachten dat kwantitatieve
honger bij hen niet veel voorkomt. Maar het zijn meestal ook de armste mensen. Ze hebben daardoor
te weinig grond, kennis en middelen om voldoende voedsel te verbouwen. Bovendien hebben ze te
weinig geld om voedsel dat ze zelf niet kunnen verbouwen in voldoende mate te kopen. Daar komt nog
bij dat hun lichamelijke inspanning relatief groot is, waardoor ze meer calorieën verbruiken dan
stedelingen.
c Wanneer mensen aan kwantitatieve honger lijden, is bij volwassenen de gezondheid slechter en de
productiviteit lager en lopen kinderen ontwikkelingsachterstanden op. Hierdoor bereiken kinderen een
lager onderwijsniveau en krijgen ze werk dat slechter betaalt en dat bovendien minder gericht is op
innovatie. Dit is nadelig voor de gehele economische groei van een land.
4 a De meeste mensen die aan kwantitatieve honger lijden, komen ook voedingsstoffen tekort. Daarnaast
is er een grote groep die weliswaar voldoende voedsel ter beschikking heeft, maar die door het
eetpatroon te weinig voedingsstoffen binnenkrijgt. Het gaat dan met name om vitaminen en mineralen.
b Er zijn in de eerste plaats veel meer mensen die aan kwalitatieve honger lijden. Bovendien kun je
kwalitatieve honger alleen bestrijden met een uitgebalanceerd dieet, dat bestaat uit voldoende
eiwitbronnen (vlees, vis, eieren, zuivel), koolhydraten (aardappelen, granen), vetten (oliën, noten) en
vitaminen en mineralen (groenten en fruit). Zo’n dieet is niet alleen duurder dan voedsel met alleen
genoeg calorieën, maar ook culturele en persoonlijke voorkeuren spelen een rol bij wat mensen
(willen) eten.
5 a bevolkingsgroei en welvaartsstijging
b Dat deel van Afrika is het armste gebied in de wereld. Dit gaat samen met een hoog geboortecijfer en
een sterke bevolkingsgroei. Ook zal de welvaart relatief sterk groeien (in landen die economisch al
verder ontwikkeld zijn, groeit de welvaart per jaar veel minder).
c In China/Zuidoost-Azië en westerse landen is de vergrijzing hoog en het geboortecijfer laag. Hierdoor
neemt de bevolking over enkele decennia af.
6 a Voldoende toegang tot voedsel moet op een blijvende manier geregeld worden. Dat betekent dat de
oplossingen structureel moeten zijn én geen nadelige gevolgen moeten hebben voor het milieu, zodat
er ook in de verre toekomst nog genoeg voedsel geproduceerd kan worden.
b Tal van oplossingen zijn mogelijk. Voorbeelden van juiste antwoorden: economische groei stimuleren
in de armste gebieden van de wereld, de voedselproductiviteit verhogen in gebieden waar dat kan, de
voedselopslag in perifere landen verbeteren, enzovoort.
© Uitgeverij Malmberg 4
