LESNOTITIES ORTHOPEDAGOGIEK
Module 5: Problematische opvoedingssituaties
Studiemateriaal
• Van Heteren, M., Smits, P., & van Veen, M. (2000). Orthopedagogiek:
Antwoorden op vraagstellingen (pp. 19-70). Amsterdam: SWP.
• Lesnotities
• Casustoepassingen
1. Inleiding
Opvoeden
= altijd in interactie tussen opvoeders en een kind. De ene stelt een vraag door
gedrag, en de ander antwoordt daarop.
Moeilijkere opvoedingssituatie zijn inherent aan het opvoeden:
“Er is dan sprake van een specifiek aandachtspunt. Het opvoedingsproces
stagneert niet, maar er moet wel tijdelijk met extra zorg en bewuster
pedagogisch worden gehandeld.” – Van Heteren (2000, p. 14)
Bijvoorbeeld: ouders zijn verontrust omdat hun zoon met cannabis heeft
geëxperimenteerd
Soms wordt een opvoedingssituatie wel problematisch:
“Er is dan sprake van een stagnerend opvoedingsproces waarbij de
zelfontplooiing van de mens-in-wording in gevaar is.” – Van Heteren (2000, p. 14)
Stagnerend betekent dat de opvoeding blijft stilstaan, er is geen vooruitgang of
beweging meer mogelijk. Daarbij komt de zelfontplooiing of de mens in wording
in gevaar. Op dat moment moet er een hulpverlener worden ingeschakeld om het
natuurlijke, maar vastgelopen opvoedingsproces te ondersteunen.
Het centrale begrip daarin is de orthopedagogische vraagstelling waarbij het kind
een vraag stelt aan zijn opvoeders of ouders, en de ouders daarop moeten
reageren met een bepaald aanbod. De afstemming tussen pedagogische vraag
en aanbod is dus cruciaal.
Er zijn heel wat orthopedagogen die gekeken hebben naar wat nu net een
orthopedagogische vraagstelling is. De eerste die we gaan bekijken is de theorie
van Kok (1997) die daar een model rond heeft uitgewerkt en stil staat bij een
aantal puntjes.
• Ten eerste zit het ontwikkelingsverloop van een kind vol signalen, het
gedrag dat een kind stelt is altijd een signaal in de orthopedagogische
1
, LESNOTITIES ORTHOPEDAGOGIEK
vraagstelling. Als het kind slecht gedrag vertoont, wilt het zeggen dat het
aanbod of de vraag niet op elkaar is afgestemd.
• Ten tweede kijkt hij naar het opvoeden van de opvoeder, welk aanbod,
gedrag stelt de opvoeder, hoe ziet die de signalen van het kind.
• Ten derde kijkt hij ook naar de bijkomende omstandigheden die dit proces
beïnvloeden, zoals de buurt waarin je woont, de situatie van de ouders, het
aantal vrienden, aanlegfactoren.
• Ten vierde staan de drie bovenstaande dingen niet los van elkaar, wat hij
heel belangrijk vindt. Ze zijn in contante onderlinge wisselwerking en
aansluiting.
Bijvoorbeeld: één van die bijkomstige omstandigheden is ook aanleg of het
doorgeven van opvoedingsgewoonten van generatie op generatie. Er is de
vraag, het signaal, het gedrag dat het kind stelt waarop de ouder moet
reageren, er is het opvoeden van de ouder zelf, zoals luisteren, warmte tonen,
samen iets doen, maar er zijn ook de bijkomstige omstandigheden. De buurt
waarin een kind woont bepaald welk gedrag het kind zelf gaat stellen en welk
gedrag de ouder stelt.
2. Analyse van het ontwikkelingsverloop van het kind
Als we zouden kijken naar die verschillende ontwikkelingsverlopen van het kind,
zijn er drie aspecten die in rekening moeten worden gebracht:
1. Affectief: de aard en het niveau van de relationele en emotionele
ontwikkeling ; worden van een emotionele mens ; gevoelens hebben ;
relaties ontwikkelen ; op welke manier gaat het kind om met zijn emoties
2. Cognitief: de aard en het niveau van de ontwikkeling van het kennen en
kennis verwerven
3. Conatief: de aard en het niveau van de ontwikkeling van het streven naar
ontplooiing van zijn eigenheid
Elk ontwikkelingsaspect ondervindt invloed van de opvoeding, het kind zelf,
aanleg, culturele invloeden en elk van de andere aspecten.
3. Analyse van het opvoeden
Als we het opvoeden gaan analyseren, komen we tot een dynamisch en
functioneel model. Dynamisch wilt zeggen dat het altijd in beweging is, dus als
2
Module 5: Problematische opvoedingssituaties
Studiemateriaal
• Van Heteren, M., Smits, P., & van Veen, M. (2000). Orthopedagogiek:
Antwoorden op vraagstellingen (pp. 19-70). Amsterdam: SWP.
• Lesnotities
• Casustoepassingen
1. Inleiding
Opvoeden
= altijd in interactie tussen opvoeders en een kind. De ene stelt een vraag door
gedrag, en de ander antwoordt daarop.
Moeilijkere opvoedingssituatie zijn inherent aan het opvoeden:
“Er is dan sprake van een specifiek aandachtspunt. Het opvoedingsproces
stagneert niet, maar er moet wel tijdelijk met extra zorg en bewuster
pedagogisch worden gehandeld.” – Van Heteren (2000, p. 14)
Bijvoorbeeld: ouders zijn verontrust omdat hun zoon met cannabis heeft
geëxperimenteerd
Soms wordt een opvoedingssituatie wel problematisch:
“Er is dan sprake van een stagnerend opvoedingsproces waarbij de
zelfontplooiing van de mens-in-wording in gevaar is.” – Van Heteren (2000, p. 14)
Stagnerend betekent dat de opvoeding blijft stilstaan, er is geen vooruitgang of
beweging meer mogelijk. Daarbij komt de zelfontplooiing of de mens in wording
in gevaar. Op dat moment moet er een hulpverlener worden ingeschakeld om het
natuurlijke, maar vastgelopen opvoedingsproces te ondersteunen.
Het centrale begrip daarin is de orthopedagogische vraagstelling waarbij het kind
een vraag stelt aan zijn opvoeders of ouders, en de ouders daarop moeten
reageren met een bepaald aanbod. De afstemming tussen pedagogische vraag
en aanbod is dus cruciaal.
Er zijn heel wat orthopedagogen die gekeken hebben naar wat nu net een
orthopedagogische vraagstelling is. De eerste die we gaan bekijken is de theorie
van Kok (1997) die daar een model rond heeft uitgewerkt en stil staat bij een
aantal puntjes.
• Ten eerste zit het ontwikkelingsverloop van een kind vol signalen, het
gedrag dat een kind stelt is altijd een signaal in de orthopedagogische
1
, LESNOTITIES ORTHOPEDAGOGIEK
vraagstelling. Als het kind slecht gedrag vertoont, wilt het zeggen dat het
aanbod of de vraag niet op elkaar is afgestemd.
• Ten tweede kijkt hij naar het opvoeden van de opvoeder, welk aanbod,
gedrag stelt de opvoeder, hoe ziet die de signalen van het kind.
• Ten derde kijkt hij ook naar de bijkomende omstandigheden die dit proces
beïnvloeden, zoals de buurt waarin je woont, de situatie van de ouders, het
aantal vrienden, aanlegfactoren.
• Ten vierde staan de drie bovenstaande dingen niet los van elkaar, wat hij
heel belangrijk vindt. Ze zijn in contante onderlinge wisselwerking en
aansluiting.
Bijvoorbeeld: één van die bijkomstige omstandigheden is ook aanleg of het
doorgeven van opvoedingsgewoonten van generatie op generatie. Er is de
vraag, het signaal, het gedrag dat het kind stelt waarop de ouder moet
reageren, er is het opvoeden van de ouder zelf, zoals luisteren, warmte tonen,
samen iets doen, maar er zijn ook de bijkomstige omstandigheden. De buurt
waarin een kind woont bepaald welk gedrag het kind zelf gaat stellen en welk
gedrag de ouder stelt.
2. Analyse van het ontwikkelingsverloop van het kind
Als we zouden kijken naar die verschillende ontwikkelingsverlopen van het kind,
zijn er drie aspecten die in rekening moeten worden gebracht:
1. Affectief: de aard en het niveau van de relationele en emotionele
ontwikkeling ; worden van een emotionele mens ; gevoelens hebben ;
relaties ontwikkelen ; op welke manier gaat het kind om met zijn emoties
2. Cognitief: de aard en het niveau van de ontwikkeling van het kennen en
kennis verwerven
3. Conatief: de aard en het niveau van de ontwikkeling van het streven naar
ontplooiing van zijn eigenheid
Elk ontwikkelingsaspect ondervindt invloed van de opvoeding, het kind zelf,
aanleg, culturele invloeden en elk van de andere aspecten.
3. Analyse van het opvoeden
Als we het opvoeden gaan analyseren, komen we tot een dynamisch en
functioneel model. Dynamisch wilt zeggen dat het altijd in beweging is, dus als
2
