1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.1 Inleiding
-> zie #sociaal werk p. 169 – 178
De cliënt moet vertrouwen kunnen stellen in de werker – in de manier waarop hij zijn rol
opneemt, in de richting waar deze werker met de cliënt naar toe werkt, in de kwaliteit van de
realiteit die de werker weet op te bouwen met het cliëntsysteem.
De kern van de werkrelatie van de sociaal werker ligt in het vertrouwen opbouwen en
confidentialiteit (= vertrouwelijkheid) garanderen, dat wordt gezien als de hoek- en toetssteen
van het beroep.
SW gaan aan de slag met vragen van mensen en die mensen verwachten dat de informatie
die ze delen niet verder verspreid wordt of tegen hen gebruikt wordt.
Tegelijkertijd moet de SW samenwerken met collega’s binnen en buiten de eigen organisatie
(om de complexere problemen van mensen aan te pakken, wat vaak niet alleen gaat).
Het gaat over authentiek, betrouwbaar, transparant over je opdracht en de beperkingen
daarvan zijn , hoe je de informatie die je krijgt van je cliënt in het belang van je cliënt gebruikt
en de garantie die je aangeeft dat je informatie zonder instemming van je cliënt niet met
andere deelt.
Confidentialiteit = het niet of enkel onder zeer strikte voorwaarden delen van informatie die
je in vertrouwen is meegedeeld door cliënten of die je in samenwerking met andere
professionals gedeeld krijgt.
1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.2 Geheimhoudingsplicht: een wet- en regelgevend kader
Een eerste belangrijke houvast om het belang van vertrouwen en confidentialiteit te
verankeren in je handelen als SW is een wet- en regelgevend kader. Dat is bedoeld als
bescherming van de SW.
De wet- en regelgeving geeft je de expliciete plicht om informatie niet te delen. Deze geldt
voor iedere SW op wie ze van toepassing is. Vaak kan ze terugvallen op afspraken die
binnen de organisatie gemaakt worden over het omgaan met informatie en het waarborgen
van vertrouwen.
1
, 1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.3 Geheimhoudingsplicht: Discretieplicht
Discretieplicht = de verplichting om bij het uitoefenen van een ambt of functie geen gegevens
vrij te geven aan anderen dan diegenen die gerechtigd zijn er kennis van te nemen.
Discretieplicht hangt samen met de verbintenis (Bv. arbeidscontract/statuut als ambtenaar)
die je als SW hebt met de organisatie waarvoor je werkt. Je mag dus niet zomaar informatie
die samenhangt met de uitoefening van je beroep delen met mensen buiten de organisatie.
In de praktijk kan informatie gedeeld worden met medewerkers die met de informatie iets
kunnen doen in functie van de hulp- of dienstverlening ten aanzien van één of meerdere
hulpvragers.
Hoewel er geen strafsancties staan op het schenden van de discretieplicht, kan je wel door je
organisatie ter verantwoording geroepen worden en in het uiterste geval ontslagen (SW
werken voor een organisatie -> discretieplicht breed van toepassing).
1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.4 Geheimhoudingsplicht: Beroepsgeheim
Het beroepsgeheim ligt wettelijk verankerd in art. 458 van het strafwetboek. Wie het
beroepsgeheim schendt, kan daarvoor voor de rechter gebracht worden. De wet garandeert
het zwijgrecht maar legt ook de zwijgplicht op. (zwijgen is de regel, spreken de uitzondering).
Niet alle SW zijn automatische gebonden aan beroepsgeheim.
Om te kunnen spreken over beroepsgeheim, moet er sprake zijn van een hulpverlenende taak
als vertrouwensfiguur. De vertrouwensrelatie is het gevolg van de functie die de SW uitoefent.
Het vertrouwen dat de persoon in de SW stelt is noodzakelijk voor beide partijen. De persoon
moet een deel van zijn privacy opgeven om hulp te kunnen krijgen. De werker op zijn beurt
heeft her vertrouwen van de persoon nodig om zijn functie te kunnen uitoefenen.
Het beroepsgeheim dient 3 belangen:
- belang van de mensen met wie je werkt (cliënten) vanuit hun positie genoodzaakt je in
vertrouwen te nemen.
- maatschappelijk belang
- het belang van beroepsgeheim: Zwijgplicht als gedeelde norm maakt het beroep
betrouwbaar en maakt dat SW elkaar kunnen aanspreken op wat van hen verwacht wordt.
Het onderscheid tussen discretie en geheimhouding is complex. In eenzelfde functie kan SW
soms wél en soms geen beroepsgeheim hebben.
2
,Omgaan met beroepsgeheim of discretieplicht echter niet enkel een kwestie van kennis, maar
ook toepassen:
- centrale stem van de cliënt erkennen
- betrek de cliënt in elke fase van het proces
- ga voor transparantie
- spreek over je eigen transparantie
- spreek hoe je de geheimhouding kan garanderen
- neem de cliënt mee aan tafel
1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.5 Geheimhoudingsplicht: Handelingsruimte
In vele gevallen moet de SW een beroep doen op hun eigen professionele kunde om beslissingen
over vertrouwen en geheimhouding te nemen. Er moet een duidelijk antwoord gevonden in
welke mate het doorbreken van de geheimhoudingsplicht de belangen van de cliënt dient en
welke gevolgen dat heeft.
Ook de instemming van de cliënt moet als basisprincipe gehanteerd worden. Ook het
zorgvuldigheidsprincipe en ethische meesterschap weegt zwaar door. Daarom is het van
belang dat de SW knopen doorhakt samen met collega’s (deskundige) en de cliënt.
1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.6 Geheimhoudingsplicht: Spanningsvelden
Vertrouwen en confidentialiteit staan de laatste jaren onder druk. Organisaties (en
beleidsmakers) sturen algemeen aan op een inperking van de geheimhoudingsplicht. De druk
om informatie te delen (en de nonchalante wijze waarop professionals ermee omgaan) zorgt
dat veel mensen hun vertrouwen in SW kwijt geraken. Het gaat meestal over de meest
kwetsbare die hebben geleerd dat vertrouwen geven leidt tot problemen. Als ze er niet op
kunnen rekenen dat SW aangeven welke informatie veilig is en welke in functie hij informatie
moet delen, loopt het mis: ze gaan zorg-, hulp- en dienstverleningen mijden.
Het is belangrijk dat SW elkaar vinden rond dit thema en een gezamenlijke tegenstem in het
debat zoeken.
- maatschappelijke en beleidsevoluties (Bv. verhoogde focus op kindermishandeling)
- evoluties in de hulpverlening en meer samenwerkingsdruk(vragen hoe informatie uitwisselen)
=> beroepsgeheim onder druk
3
, 1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.7 Instrumenten voor ethische reflecties
Ervaring, uitwisseling, oefeningen en reflecties zijn sleutelbegrippen om ethisch handelen vorm
te geven in de praktijk.
Belang dat je als SW niet alleen voor staat, er zijn: collega’s, teams en verantwoordelijke in
de organisatie waar je terecht kan en kan afstemmen. Daarnaast wordt er ook vaak gebruik
gemaakt van: ondersteunend beleid, reflectietools en moreel beraad tot trainingen en vormen
van inter- en supervisie.
2 Het beroepsgeheim: wat?
2.1 Inleiding
Als maatschappelijk assistent ben je gebonden aan het beroepsgeheim.
Wat houdt het beroepsgeheim in?
Waarom is dit zo belangrijk?
Vele beroepen waarbij hulp of ondersteuning geboden wordt, kennen een
geheimhoudingplicht. De verplichting tot geheimhouding vindt zijn grond in het recht op privacy
van diegene die gegevens verstrekt. Zoals in artikel 22 van de grondwet en artikel 8 van de
Europese Verdragen voor de Rechten van de Mens.
In België vormt artikel 458 van het strafwetboek de basis voor het beroepsgeheim:
“Artsen, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere
personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun
toevertrouwd zijn, en deze bekendmaken buiten het geval dat zij geroepen worden om in
rechte of voor een parlementaire commissie getuigenis af te leggen en buiten het geval dat
de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken, worden gestraft met gevangenisstraf
van acht dagen tot zes maanden en met geldboete van honderd euro tot vijfhonderd euro”
De wet op het beroepsgeheim is strafrechtelijk verbodsbepaling: je hebt de verplichting om
te zwijgen (zwijgplicht) = bescherming van de hulpvrager.
De wet zegt dat zwijgplicht, geheimhoudingsplicht of beroepsgeheim slaat op alles wat jou
door de cliënt is toevertrouwd tijdens je beroepsuitoefening. Ook informatie over derden die de
cliënt je vertelt, of informatie die je per toeval of per vergissing bereikt, valt onder het
beroepsgeheim.
4
1.1 Inleiding
-> zie #sociaal werk p. 169 – 178
De cliënt moet vertrouwen kunnen stellen in de werker – in de manier waarop hij zijn rol
opneemt, in de richting waar deze werker met de cliënt naar toe werkt, in de kwaliteit van de
realiteit die de werker weet op te bouwen met het cliëntsysteem.
De kern van de werkrelatie van de sociaal werker ligt in het vertrouwen opbouwen en
confidentialiteit (= vertrouwelijkheid) garanderen, dat wordt gezien als de hoek- en toetssteen
van het beroep.
SW gaan aan de slag met vragen van mensen en die mensen verwachten dat de informatie
die ze delen niet verder verspreid wordt of tegen hen gebruikt wordt.
Tegelijkertijd moet de SW samenwerken met collega’s binnen en buiten de eigen organisatie
(om de complexere problemen van mensen aan te pakken, wat vaak niet alleen gaat).
Het gaat over authentiek, betrouwbaar, transparant over je opdracht en de beperkingen
daarvan zijn , hoe je de informatie die je krijgt van je cliënt in het belang van je cliënt gebruikt
en de garantie die je aangeeft dat je informatie zonder instemming van je cliënt niet met
andere deelt.
Confidentialiteit = het niet of enkel onder zeer strikte voorwaarden delen van informatie die
je in vertrouwen is meegedeeld door cliënten of die je in samenwerking met andere
professionals gedeeld krijgt.
1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.2 Geheimhoudingsplicht: een wet- en regelgevend kader
Een eerste belangrijke houvast om het belang van vertrouwen en confidentialiteit te
verankeren in je handelen als SW is een wet- en regelgevend kader. Dat is bedoeld als
bescherming van de SW.
De wet- en regelgeving geeft je de expliciete plicht om informatie niet te delen. Deze geldt
voor iedere SW op wie ze van toepassing is. Vaak kan ze terugvallen op afspraken die
binnen de organisatie gemaakt worden over het omgaan met informatie en het waarborgen
van vertrouwen.
1
, 1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.3 Geheimhoudingsplicht: Discretieplicht
Discretieplicht = de verplichting om bij het uitoefenen van een ambt of functie geen gegevens
vrij te geven aan anderen dan diegenen die gerechtigd zijn er kennis van te nemen.
Discretieplicht hangt samen met de verbintenis (Bv. arbeidscontract/statuut als ambtenaar)
die je als SW hebt met de organisatie waarvoor je werkt. Je mag dus niet zomaar informatie
die samenhangt met de uitoefening van je beroep delen met mensen buiten de organisatie.
In de praktijk kan informatie gedeeld worden met medewerkers die met de informatie iets
kunnen doen in functie van de hulp- of dienstverlening ten aanzien van één of meerdere
hulpvragers.
Hoewel er geen strafsancties staan op het schenden van de discretieplicht, kan je wel door je
organisatie ter verantwoording geroepen worden en in het uiterste geval ontslagen (SW
werken voor een organisatie -> discretieplicht breed van toepassing).
1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.4 Geheimhoudingsplicht: Beroepsgeheim
Het beroepsgeheim ligt wettelijk verankerd in art. 458 van het strafwetboek. Wie het
beroepsgeheim schendt, kan daarvoor voor de rechter gebracht worden. De wet garandeert
het zwijgrecht maar legt ook de zwijgplicht op. (zwijgen is de regel, spreken de uitzondering).
Niet alle SW zijn automatische gebonden aan beroepsgeheim.
Om te kunnen spreken over beroepsgeheim, moet er sprake zijn van een hulpverlenende taak
als vertrouwensfiguur. De vertrouwensrelatie is het gevolg van de functie die de SW uitoefent.
Het vertrouwen dat de persoon in de SW stelt is noodzakelijk voor beide partijen. De persoon
moet een deel van zijn privacy opgeven om hulp te kunnen krijgen. De werker op zijn beurt
heeft her vertrouwen van de persoon nodig om zijn functie te kunnen uitoefenen.
Het beroepsgeheim dient 3 belangen:
- belang van de mensen met wie je werkt (cliënten) vanuit hun positie genoodzaakt je in
vertrouwen te nemen.
- maatschappelijk belang
- het belang van beroepsgeheim: Zwijgplicht als gedeelde norm maakt het beroep
betrouwbaar en maakt dat SW elkaar kunnen aanspreken op wat van hen verwacht wordt.
Het onderscheid tussen discretie en geheimhouding is complex. In eenzelfde functie kan SW
soms wél en soms geen beroepsgeheim hebben.
2
,Omgaan met beroepsgeheim of discretieplicht echter niet enkel een kwestie van kennis, maar
ook toepassen:
- centrale stem van de cliënt erkennen
- betrek de cliënt in elke fase van het proces
- ga voor transparantie
- spreek over je eigen transparantie
- spreek hoe je de geheimhouding kan garanderen
- neem de cliënt mee aan tafel
1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.5 Geheimhoudingsplicht: Handelingsruimte
In vele gevallen moet de SW een beroep doen op hun eigen professionele kunde om beslissingen
over vertrouwen en geheimhouding te nemen. Er moet een duidelijk antwoord gevonden in
welke mate het doorbreken van de geheimhoudingsplicht de belangen van de cliënt dient en
welke gevolgen dat heeft.
Ook de instemming van de cliënt moet als basisprincipe gehanteerd worden. Ook het
zorgvuldigheidsprincipe en ethische meesterschap weegt zwaar door. Daarom is het van
belang dat de SW knopen doorhakt samen met collega’s (deskundige) en de cliënt.
1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.6 Geheimhoudingsplicht: Spanningsvelden
Vertrouwen en confidentialiteit staan de laatste jaren onder druk. Organisaties (en
beleidsmakers) sturen algemeen aan op een inperking van de geheimhoudingsplicht. De druk
om informatie te delen (en de nonchalante wijze waarop professionals ermee omgaan) zorgt
dat veel mensen hun vertrouwen in SW kwijt geraken. Het gaat meestal over de meest
kwetsbare die hebben geleerd dat vertrouwen geven leidt tot problemen. Als ze er niet op
kunnen rekenen dat SW aangeven welke informatie veilig is en welke in functie hij informatie
moet delen, loopt het mis: ze gaan zorg-, hulp- en dienstverleningen mijden.
Het is belangrijk dat SW elkaar vinden rond dit thema en een gezamenlijke tegenstem in het
debat zoeken.
- maatschappelijke en beleidsevoluties (Bv. verhoogde focus op kindermishandeling)
- evoluties in de hulpverlening en meer samenwerkingsdruk(vragen hoe informatie uitwisselen)
=> beroepsgeheim onder druk
3
, 1 Vertrouwen en Confidentialiteit
1.7 Instrumenten voor ethische reflecties
Ervaring, uitwisseling, oefeningen en reflecties zijn sleutelbegrippen om ethisch handelen vorm
te geven in de praktijk.
Belang dat je als SW niet alleen voor staat, er zijn: collega’s, teams en verantwoordelijke in
de organisatie waar je terecht kan en kan afstemmen. Daarnaast wordt er ook vaak gebruik
gemaakt van: ondersteunend beleid, reflectietools en moreel beraad tot trainingen en vormen
van inter- en supervisie.
2 Het beroepsgeheim: wat?
2.1 Inleiding
Als maatschappelijk assistent ben je gebonden aan het beroepsgeheim.
Wat houdt het beroepsgeheim in?
Waarom is dit zo belangrijk?
Vele beroepen waarbij hulp of ondersteuning geboden wordt, kennen een
geheimhoudingplicht. De verplichting tot geheimhouding vindt zijn grond in het recht op privacy
van diegene die gegevens verstrekt. Zoals in artikel 22 van de grondwet en artikel 8 van de
Europese Verdragen voor de Rechten van de Mens.
In België vormt artikel 458 van het strafwetboek de basis voor het beroepsgeheim:
“Artsen, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere
personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun
toevertrouwd zijn, en deze bekendmaken buiten het geval dat zij geroepen worden om in
rechte of voor een parlementaire commissie getuigenis af te leggen en buiten het geval dat
de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken, worden gestraft met gevangenisstraf
van acht dagen tot zes maanden en met geldboete van honderd euro tot vijfhonderd euro”
De wet op het beroepsgeheim is strafrechtelijk verbodsbepaling: je hebt de verplichting om
te zwijgen (zwijgplicht) = bescherming van de hulpvrager.
De wet zegt dat zwijgplicht, geheimhoudingsplicht of beroepsgeheim slaat op alles wat jou
door de cliënt is toevertrouwd tijdens je beroepsuitoefening. Ook informatie over derden die de
cliënt je vertelt, of informatie die je per toeval of per vergissing bereikt, valt onder het
beroepsgeheim.
4
