Beleidsvelden
Hoofdstuk 1 veranderende instituties
Instituties en organisaties
Instituties: de formele en informele regels die ons gedrag in meerdere of mindere mate reguleren.
Organisaties: verbanden tussen mensen die een gemeenschappelijk doel nastreven (de wijze van hoe
mensen zich tot elkaar verhouden en zich organiseren zoals een bedrijf, gemeente of vereniging).
Proces van institutionalisering
Proces onderscheid 3 fasen:
1. Het ontstaan (reden waarom ze ontstaan zijn bijvoorbeeld het ontstaan van een sociale
norm)
2. Het voortbestaan (mensen raken afhankelijk van een institutie, het wordt steeds moeilijker
om de ingeburgerde wetten af te breken waardoor de institutie blijft voortbestaan).
3. Het veranderen en/of verdwijnen. 3 Vormen: Revolutie (zoals 9/11), geleidelijke verandering
(de samenleving ontwikkelt zich), niet meer relevant (het heeft geen nut meer voor onze
samenleving).
In de praktijd bijvoorbeeld het poldermodel (werkgevers en werknemers en overheid maken samen
afspraken over lonen enzovoorts).
Maatschappelijke veranderingen
Selectie van zes belangrijke veranderingen in de Nederlandse samenleving:
Verzuiling en verstatelijking
Anti-institutionele stemming jaren ’60 en ‘70
Marktwerking in de jaren ’80 en ‘90
Individualisering
Horizontalisering
Internationalisering
Dit speelt in op onze instituties en organisaties. Voor WO 1 werd er door de overheid niet veel
gedaan aan armoede de initiatieven hiervoor kwamen van de burgers. Later kwamen initiatieven
vanuit de overheid.
Hoofdstuk 2 recht
De rol van het recht
Het recht als een bijzondere institutie:
Geeft (bij uitstek) de spelregels van de samenleving
Onderscheidt zich van alle andere instituties door universaliteit (‘niemand komt onder het
recht uit’)
Structuur rechtssysteem
Structuur van het rechtssysteem als institutie is een samenspel tussen:
De formele regels
De juridische organisaties
De dagelijkse handelingen
,Sociale functies van het recht
Er zijn (in de kern) vijf functies van het recht te onderscheiden:
Ordening van het sociale leven
Normering van wel of niet toegestaan gedrag
Handhaving van onderlinge afspraken
Conflictregulering
Verdeling van schaarse goederen
Ontwikkeling van het recht – internationalisering
Drie klassieke rechtsgebieden:
Civiele recht (afspraken tussen burgers onderling)
Strafrecht (wanneer sociale normen overtreden worden)
Staats- en bestuursrecht (burger en overheid en overheid onderling)
Maar toenemend nieuwe en gespecialiseerde rechtsgebieden zoals milieurecht, mediarecht,
vreemdelingenrecht. Belangrijkste ontwikkeling daarbij is het EU-recht.
Vertrouwen in recht en rechtspraak
Wordt op een aantal manieren bekeken (niet beoordeeld):
Rechtsvervreemding
Publieke opinie
Vertrouwen
Legitimiteit
Dikastocratie = de rechters hebben de macht i.p.v. de overheid.
Hoofdstuk 3 politieke structuur en cultuur
Politiek: stabiele structuur, veranderlijke cultuur
Formele instituties en organisaties: institutioneel conservatisme
- Historische schets
Informele instituties: verandering en onenigheid (strijd)
- Historische schets
Historische schets – politieke instituties
1588 – 1795: Republiek der verenigde Nederlanden
Republiek, confederatie, regentenbestuur.
1795 – 1813: Franse tijd
Centralisering bestuur, monarchie, Revolutiegeest.
1813: Monarchie, Willen 1 en Willem 2
Restauratie(!?), absolutie (verlichte!?) monarchie.
1848: Grondwet Thorbecke
Revolutiejaar, Constitutionele monarchie, Tweede kamer (direct gekozen en censuskiesrecht),
Eerste kamer (indirect gekozen), Districtenstelsel.
, 1917: Grondwetswijziging (de pacificatie)
Algemeen (mannen) kiesrecht en 1919 het vrouwenkiesrecht, evenredig kiesstelsel, einde
schoolstrijd.
Monisme =
Dualisme =
Grondwet 1917: institutioneel conservatisme
Stabiliteit formele politieke instituties:
Constitutionele monarchie
Huis van Thorbecke (Rijk, provincie, gemeente)
Algemeen kiesrecht
Evenredige vertegenwoordiging
Bicamerisme (TK en EK)
Dualisme (nationaal)
Monisme (provincie, gemeente)
Veranderingen?:
Wet Dualisering (2002, 2003) (gemeente, provinciebestuur)
Referenda?
TK: 100 150, EK: 50 75
Afschaffen opkomstplicht (1970)
Kiesgerechtigde leeftijd
Europese Unie
Vergelijkend perspectief?
Zeer open en toegankelijk stelsel (geen kiesdrempel: 5% in Duitsland) (geen
meerderheidsstelsel: VK en Frankrijk)
Kritiek formele instituties
Lange jaren zestig (1966-1982)
Anti-institutional mood
Kritiek van links: D66, PPR, Nieuw links (PvdA)
Post – 2002
Anti-institutional mood
Kritiek van rechts: LPF, PVV, Rita Verdonk (TON), FVD
Directe democratie
Tegen partijkartel/politieke correctheid
Institutioneel conservatisme
Nacht van Wiegel (1999)
Nacht van Van Tijn (2005)
Intrekken raadgevend correctief referendum (Wrr) (2018)
Informele instituties: veranderlijke politieke cultuur
= Hoe de formele instituties zich gedragen en met elkaar om gaan.
Historische schets politieke stijl:
- Consensusgericht vs. Gepolariseerd
- Elitair vs. Egalitair
- Zakelijk vs. Gepersonaliseerd (emotie)
Hoofdstuk 1 veranderende instituties
Instituties en organisaties
Instituties: de formele en informele regels die ons gedrag in meerdere of mindere mate reguleren.
Organisaties: verbanden tussen mensen die een gemeenschappelijk doel nastreven (de wijze van hoe
mensen zich tot elkaar verhouden en zich organiseren zoals een bedrijf, gemeente of vereniging).
Proces van institutionalisering
Proces onderscheid 3 fasen:
1. Het ontstaan (reden waarom ze ontstaan zijn bijvoorbeeld het ontstaan van een sociale
norm)
2. Het voortbestaan (mensen raken afhankelijk van een institutie, het wordt steeds moeilijker
om de ingeburgerde wetten af te breken waardoor de institutie blijft voortbestaan).
3. Het veranderen en/of verdwijnen. 3 Vormen: Revolutie (zoals 9/11), geleidelijke verandering
(de samenleving ontwikkelt zich), niet meer relevant (het heeft geen nut meer voor onze
samenleving).
In de praktijd bijvoorbeeld het poldermodel (werkgevers en werknemers en overheid maken samen
afspraken over lonen enzovoorts).
Maatschappelijke veranderingen
Selectie van zes belangrijke veranderingen in de Nederlandse samenleving:
Verzuiling en verstatelijking
Anti-institutionele stemming jaren ’60 en ‘70
Marktwerking in de jaren ’80 en ‘90
Individualisering
Horizontalisering
Internationalisering
Dit speelt in op onze instituties en organisaties. Voor WO 1 werd er door de overheid niet veel
gedaan aan armoede de initiatieven hiervoor kwamen van de burgers. Later kwamen initiatieven
vanuit de overheid.
Hoofdstuk 2 recht
De rol van het recht
Het recht als een bijzondere institutie:
Geeft (bij uitstek) de spelregels van de samenleving
Onderscheidt zich van alle andere instituties door universaliteit (‘niemand komt onder het
recht uit’)
Structuur rechtssysteem
Structuur van het rechtssysteem als institutie is een samenspel tussen:
De formele regels
De juridische organisaties
De dagelijkse handelingen
,Sociale functies van het recht
Er zijn (in de kern) vijf functies van het recht te onderscheiden:
Ordening van het sociale leven
Normering van wel of niet toegestaan gedrag
Handhaving van onderlinge afspraken
Conflictregulering
Verdeling van schaarse goederen
Ontwikkeling van het recht – internationalisering
Drie klassieke rechtsgebieden:
Civiele recht (afspraken tussen burgers onderling)
Strafrecht (wanneer sociale normen overtreden worden)
Staats- en bestuursrecht (burger en overheid en overheid onderling)
Maar toenemend nieuwe en gespecialiseerde rechtsgebieden zoals milieurecht, mediarecht,
vreemdelingenrecht. Belangrijkste ontwikkeling daarbij is het EU-recht.
Vertrouwen in recht en rechtspraak
Wordt op een aantal manieren bekeken (niet beoordeeld):
Rechtsvervreemding
Publieke opinie
Vertrouwen
Legitimiteit
Dikastocratie = de rechters hebben de macht i.p.v. de overheid.
Hoofdstuk 3 politieke structuur en cultuur
Politiek: stabiele structuur, veranderlijke cultuur
Formele instituties en organisaties: institutioneel conservatisme
- Historische schets
Informele instituties: verandering en onenigheid (strijd)
- Historische schets
Historische schets – politieke instituties
1588 – 1795: Republiek der verenigde Nederlanden
Republiek, confederatie, regentenbestuur.
1795 – 1813: Franse tijd
Centralisering bestuur, monarchie, Revolutiegeest.
1813: Monarchie, Willen 1 en Willem 2
Restauratie(!?), absolutie (verlichte!?) monarchie.
1848: Grondwet Thorbecke
Revolutiejaar, Constitutionele monarchie, Tweede kamer (direct gekozen en censuskiesrecht),
Eerste kamer (indirect gekozen), Districtenstelsel.
, 1917: Grondwetswijziging (de pacificatie)
Algemeen (mannen) kiesrecht en 1919 het vrouwenkiesrecht, evenredig kiesstelsel, einde
schoolstrijd.
Monisme =
Dualisme =
Grondwet 1917: institutioneel conservatisme
Stabiliteit formele politieke instituties:
Constitutionele monarchie
Huis van Thorbecke (Rijk, provincie, gemeente)
Algemeen kiesrecht
Evenredige vertegenwoordiging
Bicamerisme (TK en EK)
Dualisme (nationaal)
Monisme (provincie, gemeente)
Veranderingen?:
Wet Dualisering (2002, 2003) (gemeente, provinciebestuur)
Referenda?
TK: 100 150, EK: 50 75
Afschaffen opkomstplicht (1970)
Kiesgerechtigde leeftijd
Europese Unie
Vergelijkend perspectief?
Zeer open en toegankelijk stelsel (geen kiesdrempel: 5% in Duitsland) (geen
meerderheidsstelsel: VK en Frankrijk)
Kritiek formele instituties
Lange jaren zestig (1966-1982)
Anti-institutional mood
Kritiek van links: D66, PPR, Nieuw links (PvdA)
Post – 2002
Anti-institutional mood
Kritiek van rechts: LPF, PVV, Rita Verdonk (TON), FVD
Directe democratie
Tegen partijkartel/politieke correctheid
Institutioneel conservatisme
Nacht van Wiegel (1999)
Nacht van Van Tijn (2005)
Intrekken raadgevend correctief referendum (Wrr) (2018)
Informele instituties: veranderlijke politieke cultuur
= Hoe de formele instituties zich gedragen en met elkaar om gaan.
Historische schets politieke stijl:
- Consensusgericht vs. Gepolariseerd
- Elitair vs. Egalitair
- Zakelijk vs. Gepersonaliseerd (emotie)
