Samenvatting Stadsgeografie II
Wonen in de Stad Literatuur
The housing market in The Netherlands as a driver for social inequalities: proposals for reform
P. Boelhouwer 2019
De Nederlandse woningmarkt is een motor voor sociale ongelijkheid en leidt tot scherpe
scheidslijnen op verschillende terreinen. De toenemende ongelijke behandeling van de verschillende
huurcontracten speelt een belangrijke rol, maar wellicht belangrijker is de ongelijke positie van
degenen die al een stevige positie op de woningmarkt hebben verworven (insiders) en degenen die
op zoek zijn naar hun eerste woning of eerste eigen woning (outsiders). Die laatste groep bestaat
voornamelijk uit jonge huishoudens die aan het begin van hun wooncarrière staan. Uiteraard speelt,
net als in veel andere landen, de positie die huishoudens in de loop der jaren hebben verworven op
de woningmarkt een belangrijke rol bij hun huidige woningmarktkansen en de mate van ongelijkheid
tussen huishoudens. Maar dat is zeker niet de enige verklaring. Daarnaast zorgt (recent)
huisvestingsbeleid ervoor dat de problemen niet structureel worden aangepakt en dat de
ongelijkheid tussen met name de verschillende leeftijdsgroepen juist toeneemt in plaats van
afneemt. Om deze ongewenste situatie het hoofd te bieden, is een fundamentele hervorming van de
woningmarkt noodzakelijk. Deze keuzes zijn nodig om een nog niet genoemde tweedeling te
verkleinen: de toenemende kloof tussen burger en overheid. Veel burgers, en meer specifiek lage-
middeninkomensgroepen en jonge huishoudens, hebben geen begrip voor de huidige beleidskeuzes
die leiden tot een toenemend wantrouwen in de overheid en tot instabiliteit in de samenleving,
zowel in sociaal, politiek als economisch opzicht. De recente rellen in veel Europese steden zijn een
voorbeeld van dit wantrouwen.
Affordability and the financialization of housing
G. Bolt & M. Czirfusz 2021
‘Precarious housing’ verwijst naar de situatie waarin mensen in onbetaalbaar, ongeschikt wonen
(overbevolking, aanwezigheid van een lekkend dak en/of vochtige omstandigheden, geen bad of
douche, geen doorspoeltoilet binnenshuis en onvermogen om het huis in de winter warm te houden)
of onveilige huizen. Er zijn uitbuitingsvormen van huurwoningen ontstaan doordat immigranten in
steden aankomen en onderdak nodig hebben; torenhoge huurprijzen in de formele, niet-
exploitatieve particuliere huursector; gebrek aan overheidsregulering van de particuliere huursector;
gebrek aan sociale en/of betaalbare huisvesting; en uitsluiting van andere vormen van huisvesting.
De algemene trends op het gebied van de geschiktheid van de woning en de omgeving zijn positief.
Daarnaast is de betaalbaarheid van huisvesting voor de algemene bevolking verbeterd, maar voor
mensen met lage inkomens is het probleem van te hoge woonlasten verergerd. De onzekerheid is
groter bij huurders, alleenstaanden, jongeren, werklozen of laagopgeleiden. Helaas zijn kwetsbare en
precaire groepen waarschijnlijk sterk ondervertegenwoordigd in de beschikbare gegevens en
ontbreken vergelijkende cijfers over (on)veiligheid op het gebied van wonen. Verder komen jongeren
meer hindernissen tegen bij het betreden van de woningmarkt dan oudere generaties. Door een
combinatie van onzekerheid op de arbeidsmarkt en het gebrek aan betaalbare huisvesting, is er een
toenemende afhankelijkheid van alternatieve huisvestingsarrangementen, waaronder langdurig
delen met vrienden en vreemden, tijdelijk terugtrekken bij ouders, antikraak en wonen in
zeecontainers. Processen van financialisering en commodificatie sluiten meer mensen uit van
1
,betaalbaar leven in vergelijking met het aantal mensen dat door deze processen wordt opgenomen.
Er zijn enkele belangrijke actoren van de financialisering van huisvesting, van huiseigenaren tot
particulieren, bedrijven, investeerders en platformaanbieders op huurmarkten tot de staat en
woningbewegingen die proberen marktprocessen te reguleren of er tegen op te treden. De
voorbeelden uit verschillende geografische contexten in heel Europa toonden ook aan dat, ondanks
de vele overeenkomsten van financialiseringsprocessen, lokale contexten ertoe doen.
2.4.1 Live in their
Private property
homeown Rent out their
ers property
2.4.2
Banks Provide money for
and households to
financial become
institution homeowners
s
Regulates
property relations
Regulates
2.4.3 financial
The state institutions
Provides non-
commodified
housing
2.4.4
Social
Provide housing
housing
providers
2.4.5
Gain profits from
Institution
investments into
al
housing
investors
2.4.6
Enable
Short-
homeowners to
term
gain more profits
rental
from renting
platforms
Counteract
2.4.7
housing
Housing
commodification
movement
and
s
financialization
Town planning in the Netherlands since 1800
C. Wagenaar 2011
In de jaren 1880 heerste de industrie en was de landbouw niet meer de belangrijkste bron van
rijkdom. De boerengolf vond plaats, waarbij immigranten het platteland verlieten op zoek naar
banen in steden. De groei van steden en vooral de ongezonde omstandigheden in de steden waren
redenen voor stadsplanning (riolering etc.). In Nederlandse steden werden vestingwerken
ontmanteld. Wetten van volkshuisvesting en volksgezondheid (hygiënische revolutie) begonnen aan
het eind van de 19e eeuw te ontstaan. In 1901 werden de Gezondheidswet en Woningwet
goedgekeurd. De Nederlandse stad als een werk van techniek: spoorwegen, kanalen, rioleringen,
waterleidingnet moesten worden ontworpen (door militaire ingenieurs).
From Forced Migration to Forced Arrival: The Campization of Refugee Accommodation in European
Cities
R. Kreichauf 2018
2
, In de nasleep van de grote toestroom van vluchtelingen in 2015 werden de EU-regelgeving en
nationale asielwetten aangescherpt, vooral die met betrekking tot opvang en huisvesting. De huidige
bijdrage introduceert het concept van "campization" om de impact van wets- en
beleidsveranderingen op de sociaal-ruimtelijke configuratie en functies van vluchtelingenopvang in
Europese hoofdstedelijke regio's te verklaren. Op basis van kwalitatief onderzoek naar casestudies
voor Athene, Berlijn en Kopenhagen, wordt er beargumenteerd dat vluchtelingenhuisvesting in
toenemende mate is omgevormd tot grote, kampachtige structuren met een lagere levensstandaard
en een gesloten karakter. Dit blijkt uit de structurele, functionele en sociaal-ruimtelijke kenmerken
van de huisvesting in de drie casestudies, evenals de politieke en bestuurlijke doelstellingen die
bepalend zijn voor de campization van de huisvesting. De bijdrage belicht tot slot veranderende
noties en vormen van inperking, uitsluiting en tijdelijkheid als onderdeel van campization, en koppelt
dit proces aan actuele trends in asiel en stedelijke ontwikkeling.
In deze bijdrage wordt beargumenteerd dat een nieuwe golf van rigoureuze wetten en beleid een
impact heeft gehad op de ontwikkeling van grote kampachtige massale accommodatie met slechte
huisvestingsnormen en verergerde vormen van opsluiting. De term campization is geïntroduceerd
om ten eerste de sociaal-ruimtelijke veranderingen en kenmerken van vluchtelingenopvang in
Europese stadsregio's te verduidelijken, ten tweede om manieren te bieden om te begrijpen via
welke processen en beweegredenen deze kenmerken naar voren komen, en ten derde om de trend
strategisch te benadrukken van het aanpassen van kampkenmerken, die gewoonlijk worden
geassocieerd met kampen in het globale zuiden. De juridische stabilisatie van permanente,
uitgebreide, verplichte en ruimtelijk geïsoleerde kampen met verhoogde capaciteiten, en hun
functies om immigranten te territorialiseren, marginaliseren, in bedwang te houden en af te
schrikken, vormen kampvorming. In de empirische realiteit is er een "diversiteit van vluchtelingen en
kampen" en kan het kamperen van vluchtelingenopvang verschillende vormen aannemen,
afhankelijk van de integratie van het kamp in wettelijke kaders, de sociaal-politieke functies en,
natuurlijk, de specifieke kenmerken van afzonderlijke locaties . Bepaalde architectonische,
functionele en sociaal-ruimtelijke bepalingen schetsen echter de onderzochte kampen. De aard van
het kamp is om populaties te scheiden, een specifieke categorie mensen te bevatten en immigranten
te territorialiseren op extraterritoriale locaties. Kampen zijn afgebakend en, zeker door recente
wetswijzigingen, juridisch uitzonderlijk. Ze markeren de positie van vluchtelingen in de samenleving.
Ze zijn enerzijds ruimtelijk en juridisch uitgesloten en anderzijds “gedefinieerd en ingeperkt door de
omringende samenleving”. De kampen zijn institutioneel opgezet, omdat ze de politieke
doelstellingen volgen om de EU- en nationale ordes te beschermen en migranten af te schrikken. Dit
sluit aan bij de algemene pogingen van de EU om het aantal vluchtelingen terug te dringen en
migranten binnen en buiten de EU te extraterritorialiseren. Enerzijds is het proces van campization
een materiële uitdrukking van de stabilisering van een noodtoestand en tijdelijkheid. Het kamp
wordt permanent; het is een ruimte van "permanente tijdelijkheid". Veranderingen in wetten,
voorschriften en bouwvoorschriften zijn zichtbaar in de ruimtelijke structuur en doelstellingen van de
kampen. Anderzijds versterkt deze materiële stabilisering van de tijdelijkheid de doelstelling om
vluchtelingenmigratie te zien als een in de tijd beperkt fenomeen. Een kamp wordt een permanente
plek om immigranten te reguleren, maar de immigranten kunnen slechts tijdelijk en ruimtelijk
beperkt blijven. Dit komt tot uiting in de pogingen van de staten om de toegang tot gezinshereniging,
permanent verblijf of zelfs burgerschap te bemoeilijken. Veel middelen zijn in plaats daarvan gericht
op campagnes en staatsprogramma's die 'vrijwillige terugkeer' promoten. Campization zegt ook veel
over de transformatie van migratie- en stadsontwikkelingsprocessen, aankomstinfrastructuren en
asiel. Ten eerste wijst campization op trends om immigranten voor langere periodes te
3
Wonen in de Stad Literatuur
The housing market in The Netherlands as a driver for social inequalities: proposals for reform
P. Boelhouwer 2019
De Nederlandse woningmarkt is een motor voor sociale ongelijkheid en leidt tot scherpe
scheidslijnen op verschillende terreinen. De toenemende ongelijke behandeling van de verschillende
huurcontracten speelt een belangrijke rol, maar wellicht belangrijker is de ongelijke positie van
degenen die al een stevige positie op de woningmarkt hebben verworven (insiders) en degenen die
op zoek zijn naar hun eerste woning of eerste eigen woning (outsiders). Die laatste groep bestaat
voornamelijk uit jonge huishoudens die aan het begin van hun wooncarrière staan. Uiteraard speelt,
net als in veel andere landen, de positie die huishoudens in de loop der jaren hebben verworven op
de woningmarkt een belangrijke rol bij hun huidige woningmarktkansen en de mate van ongelijkheid
tussen huishoudens. Maar dat is zeker niet de enige verklaring. Daarnaast zorgt (recent)
huisvestingsbeleid ervoor dat de problemen niet structureel worden aangepakt en dat de
ongelijkheid tussen met name de verschillende leeftijdsgroepen juist toeneemt in plaats van
afneemt. Om deze ongewenste situatie het hoofd te bieden, is een fundamentele hervorming van de
woningmarkt noodzakelijk. Deze keuzes zijn nodig om een nog niet genoemde tweedeling te
verkleinen: de toenemende kloof tussen burger en overheid. Veel burgers, en meer specifiek lage-
middeninkomensgroepen en jonge huishoudens, hebben geen begrip voor de huidige beleidskeuzes
die leiden tot een toenemend wantrouwen in de overheid en tot instabiliteit in de samenleving,
zowel in sociaal, politiek als economisch opzicht. De recente rellen in veel Europese steden zijn een
voorbeeld van dit wantrouwen.
Affordability and the financialization of housing
G. Bolt & M. Czirfusz 2021
‘Precarious housing’ verwijst naar de situatie waarin mensen in onbetaalbaar, ongeschikt wonen
(overbevolking, aanwezigheid van een lekkend dak en/of vochtige omstandigheden, geen bad of
douche, geen doorspoeltoilet binnenshuis en onvermogen om het huis in de winter warm te houden)
of onveilige huizen. Er zijn uitbuitingsvormen van huurwoningen ontstaan doordat immigranten in
steden aankomen en onderdak nodig hebben; torenhoge huurprijzen in de formele, niet-
exploitatieve particuliere huursector; gebrek aan overheidsregulering van de particuliere huursector;
gebrek aan sociale en/of betaalbare huisvesting; en uitsluiting van andere vormen van huisvesting.
De algemene trends op het gebied van de geschiktheid van de woning en de omgeving zijn positief.
Daarnaast is de betaalbaarheid van huisvesting voor de algemene bevolking verbeterd, maar voor
mensen met lage inkomens is het probleem van te hoge woonlasten verergerd. De onzekerheid is
groter bij huurders, alleenstaanden, jongeren, werklozen of laagopgeleiden. Helaas zijn kwetsbare en
precaire groepen waarschijnlijk sterk ondervertegenwoordigd in de beschikbare gegevens en
ontbreken vergelijkende cijfers over (on)veiligheid op het gebied van wonen. Verder komen jongeren
meer hindernissen tegen bij het betreden van de woningmarkt dan oudere generaties. Door een
combinatie van onzekerheid op de arbeidsmarkt en het gebrek aan betaalbare huisvesting, is er een
toenemende afhankelijkheid van alternatieve huisvestingsarrangementen, waaronder langdurig
delen met vrienden en vreemden, tijdelijk terugtrekken bij ouders, antikraak en wonen in
zeecontainers. Processen van financialisering en commodificatie sluiten meer mensen uit van
1
,betaalbaar leven in vergelijking met het aantal mensen dat door deze processen wordt opgenomen.
Er zijn enkele belangrijke actoren van de financialisering van huisvesting, van huiseigenaren tot
particulieren, bedrijven, investeerders en platformaanbieders op huurmarkten tot de staat en
woningbewegingen die proberen marktprocessen te reguleren of er tegen op te treden. De
voorbeelden uit verschillende geografische contexten in heel Europa toonden ook aan dat, ondanks
de vele overeenkomsten van financialiseringsprocessen, lokale contexten ertoe doen.
2.4.1 Live in their
Private property
homeown Rent out their
ers property
2.4.2
Banks Provide money for
and households to
financial become
institution homeowners
s
Regulates
property relations
Regulates
2.4.3 financial
The state institutions
Provides non-
commodified
housing
2.4.4
Social
Provide housing
housing
providers
2.4.5
Gain profits from
Institution
investments into
al
housing
investors
2.4.6
Enable
Short-
homeowners to
term
gain more profits
rental
from renting
platforms
Counteract
2.4.7
housing
Housing
commodification
movement
and
s
financialization
Town planning in the Netherlands since 1800
C. Wagenaar 2011
In de jaren 1880 heerste de industrie en was de landbouw niet meer de belangrijkste bron van
rijkdom. De boerengolf vond plaats, waarbij immigranten het platteland verlieten op zoek naar
banen in steden. De groei van steden en vooral de ongezonde omstandigheden in de steden waren
redenen voor stadsplanning (riolering etc.). In Nederlandse steden werden vestingwerken
ontmanteld. Wetten van volkshuisvesting en volksgezondheid (hygiënische revolutie) begonnen aan
het eind van de 19e eeuw te ontstaan. In 1901 werden de Gezondheidswet en Woningwet
goedgekeurd. De Nederlandse stad als een werk van techniek: spoorwegen, kanalen, rioleringen,
waterleidingnet moesten worden ontworpen (door militaire ingenieurs).
From Forced Migration to Forced Arrival: The Campization of Refugee Accommodation in European
Cities
R. Kreichauf 2018
2
, In de nasleep van de grote toestroom van vluchtelingen in 2015 werden de EU-regelgeving en
nationale asielwetten aangescherpt, vooral die met betrekking tot opvang en huisvesting. De huidige
bijdrage introduceert het concept van "campization" om de impact van wets- en
beleidsveranderingen op de sociaal-ruimtelijke configuratie en functies van vluchtelingenopvang in
Europese hoofdstedelijke regio's te verklaren. Op basis van kwalitatief onderzoek naar casestudies
voor Athene, Berlijn en Kopenhagen, wordt er beargumenteerd dat vluchtelingenhuisvesting in
toenemende mate is omgevormd tot grote, kampachtige structuren met een lagere levensstandaard
en een gesloten karakter. Dit blijkt uit de structurele, functionele en sociaal-ruimtelijke kenmerken
van de huisvesting in de drie casestudies, evenals de politieke en bestuurlijke doelstellingen die
bepalend zijn voor de campization van de huisvesting. De bijdrage belicht tot slot veranderende
noties en vormen van inperking, uitsluiting en tijdelijkheid als onderdeel van campization, en koppelt
dit proces aan actuele trends in asiel en stedelijke ontwikkeling.
In deze bijdrage wordt beargumenteerd dat een nieuwe golf van rigoureuze wetten en beleid een
impact heeft gehad op de ontwikkeling van grote kampachtige massale accommodatie met slechte
huisvestingsnormen en verergerde vormen van opsluiting. De term campization is geïntroduceerd
om ten eerste de sociaal-ruimtelijke veranderingen en kenmerken van vluchtelingenopvang in
Europese stadsregio's te verduidelijken, ten tweede om manieren te bieden om te begrijpen via
welke processen en beweegredenen deze kenmerken naar voren komen, en ten derde om de trend
strategisch te benadrukken van het aanpassen van kampkenmerken, die gewoonlijk worden
geassocieerd met kampen in het globale zuiden. De juridische stabilisatie van permanente,
uitgebreide, verplichte en ruimtelijk geïsoleerde kampen met verhoogde capaciteiten, en hun
functies om immigranten te territorialiseren, marginaliseren, in bedwang te houden en af te
schrikken, vormen kampvorming. In de empirische realiteit is er een "diversiteit van vluchtelingen en
kampen" en kan het kamperen van vluchtelingenopvang verschillende vormen aannemen,
afhankelijk van de integratie van het kamp in wettelijke kaders, de sociaal-politieke functies en,
natuurlijk, de specifieke kenmerken van afzonderlijke locaties . Bepaalde architectonische,
functionele en sociaal-ruimtelijke bepalingen schetsen echter de onderzochte kampen. De aard van
het kamp is om populaties te scheiden, een specifieke categorie mensen te bevatten en immigranten
te territorialiseren op extraterritoriale locaties. Kampen zijn afgebakend en, zeker door recente
wetswijzigingen, juridisch uitzonderlijk. Ze markeren de positie van vluchtelingen in de samenleving.
Ze zijn enerzijds ruimtelijk en juridisch uitgesloten en anderzijds “gedefinieerd en ingeperkt door de
omringende samenleving”. De kampen zijn institutioneel opgezet, omdat ze de politieke
doelstellingen volgen om de EU- en nationale ordes te beschermen en migranten af te schrikken. Dit
sluit aan bij de algemene pogingen van de EU om het aantal vluchtelingen terug te dringen en
migranten binnen en buiten de EU te extraterritorialiseren. Enerzijds is het proces van campization
een materiële uitdrukking van de stabilisering van een noodtoestand en tijdelijkheid. Het kamp
wordt permanent; het is een ruimte van "permanente tijdelijkheid". Veranderingen in wetten,
voorschriften en bouwvoorschriften zijn zichtbaar in de ruimtelijke structuur en doelstellingen van de
kampen. Anderzijds versterkt deze materiële stabilisering van de tijdelijkheid de doelstelling om
vluchtelingenmigratie te zien als een in de tijd beperkt fenomeen. Een kamp wordt een permanente
plek om immigranten te reguleren, maar de immigranten kunnen slechts tijdelijk en ruimtelijk
beperkt blijven. Dit komt tot uiting in de pogingen van de staten om de toegang tot gezinshereniging,
permanent verblijf of zelfs burgerschap te bemoeilijken. Veel middelen zijn in plaats daarvan gericht
op campagnes en staatsprogramma's die 'vrijwillige terugkeer' promoten. Campization zegt ook veel
over de transformatie van migratie- en stadsontwikkelingsprocessen, aankomstinfrastructuren en
asiel. Ten eerste wijst campization op trends om immigranten voor langere periodes te
3
