VIROLOGIE
1. BASISBEGRIPPEN VAN DE VIROLOGIE
1.1. ALGEMENE EIGENSCHAPPEN VAN VIRUSSEN
Virussen= heterogene klassen van infectieuze agenten
Kenmerken eigen aan virussen:
- Genoom uit RNA of DNA ingesloten in proteïne enveloppe (capside)
- Vermenigvuldigen zich intracellulair à volledig cel afhankelijk voor bouwstenen en energie
à parasieten op genetisch niveau
à viraal genoom= nieuw ingebrachte informatie die metabolisme vd cel overneemt
à capside proteïnen zijn antigenisch en spelen een rol id immuniteit
- Virusvermenigvuldiging begint altijd met initiële stap: adsorptie en penetratie id cel à vrijkomen
nucleïnezuur genoom uit capside
- Afmeting: +/- 20-300 nm à buiten zichtbaarheidsgrens lichtmicroscoop
- Karakteristieke vermenigvuldigingswijze: moet een cel gebruiken
à na eclipsfase (virus is onopspoorbaar en niet infectieus) w de ¹ elementen vh virus in groot #
gevormd en achteraf in elkaar gezet tot volwaardige virusdeeltjes
!Virus buiten organisme is levenloos, kan niet overleven
1.2. MORFOLOGIE V VIRUSSEN
Virion= volwaardig infectieus virusdeeltje dat buiten de gastheer kristalliseerbaar is
Eiwithuls= capside, samengesteld uit ¹ onderdelen (capsomeren) à omringt nucleïnezuur en vormt hiermee
het nucleocapside (naakt of met enveloppe)
1.2.1. EENVOUDIGE VIRUSSEN: NAAKTE NUCLEOCAPSIDEN
Tabaksmozaïekvirus (TMV):
- Staafvormig
- Capside= holle eiwitcilinder, helixvormig gerangschikte capsomeren
- In de holle buis zit het nucleïnezuur (RNA)
Sferische virussen (Poliomyelitis, Adenovirus):
- Capside= regelmatig twintigvlak (icosahedron)
- Nucleïnezuur (ds DNA) in capside
1.2.2. VIRUSSEN MET ENVELOPPE
Enveloppe= los membraan (EW, KH, lipiden) die nucleocapside omgeeft à sferische bouw, maar pleomorf
(meervormig)
Herpes simplex: nucleocapside is regelmatig twintigvlak
Influenzavirus:
- Nucleocapside is staafvormig en onregelmatig opgerold in membraan
1
, - Membraan: EW, KH, lipiden. Bevat soms hemagglutinines (RBC binden) en enzymes (vb.
neuraminidase)
- Delen van membraan afkomstig vh gastheercelmembraan
1.2.3. COMPLEXE VIRUSSEN
Bacteriofaag T2: virussen die bacteriën opeten
- Capside:
• Hoofd: bevat nucleïnezuur (DNA)
• Staart: holle cilindrische buis waardoorheen het nucleïnezuur passeert bij
infectie vd cel
• Pootjes aan staart, waarmee de faag zich aan de gastheer kan vasthechten
Vaccinia en andere pokkenvirussen:
- Baksteenvormig of ellipsvormig
- Viraal DNA vormt centraal gelegen biconcave schijf (nucleoïd) en is omringd
door ¹ uitwendige membranen (EW en lipiden)
2. BENAMING EN INDELING V VIRUSSEN
Officiële indeling v virussen (minder gebruikt): klasse, familie, subfamilie, genus, species
Baltimore classificatie: obv nucleïne zuur (RNA of DNA), # strengen (ss of ds), zin (+ of – sense) en
replicatiemethode
1. ds DNA virussen (vb. Adenoviridae, Herpesviridae, Poxviridae)
2. ss DNA virussen (+) sense DNA (vb. Parvoviridae)
3. ds RNA virussen (vb. Reoviridae)
4. ss RNA virussen (+) sense RNA (vb. Picornavirussen, Togavirussen)
5. ss RNA virussen (-) sense RNA (vb. Orthomyxovirussen, Rhabdovirussen)
6. ss RNA-RT virussen (+) sense RNA (vb. Retrovirussen)
7. ds DNA-RT virussen (vb. Hepadnavirussen)
2.1. KLASSE I: DS DNA
2.1.1. ZONDER ENVELOPPE
FAMILIE PAPILLOMAVIRIDAE
Dieren en mens
Humaan papillomavirus (HPV): wratten
- Gwn handpapilloma: HPV1 (voeten) en HPV2 (handen)
- Genitale papilloma’s: HPV6 en 11
- Baarmoederhalskanker: HPV16, 18, 31 en 45
FAMILIE POLYOMAVIRIDAE
Muis polyomavirus: kanker in muizen
Simian virus 40 (SV40): kankerverwekkend in hamsters (bij mens verspreid via besmet poliovaccin)
2
,FAMILIE ADENOVIRIDAE
Adenovirussen:
- Eerst geïsoleerd uit adenoïd (= tonsillen of lymfeweefsel thv nasopharynx of neusamandelen) bij
kinderen
- Al 57 types bekend bij mens
- Veroorzaakt: luchtweginfecties & conjunctivitis (oogontsteking)
2.1.2. MET ENVELOPPE
HERPESVIRIDAE: BELANGRIJKE VIRUSSEN VOOR DE MENS
!Latente aanwezigheid à recidiverende virussen
Herpes simplex type I en II: orale en genitale herpes
Varicella-zoster: waterpokken en gordelroos (zona)
Cytomegalovirus:
- Asymptomatisch
- Gevaarlijk tijdens zwangerschap: afwijkingen bij foetus (doof, blind, mentale retardatie)
Epstein-Barr virus (EBV):
- Asymptomatisch of ‘griepje’
- Mononucleosis infectiosa= klierkoorts= kusjesziekte
- Geassocieerd met het ontstaan van lymfomen)
POXVIRIDAE
Variola-major virus: zwarte pokken
- 20% mortaliteit
- Overdracht: inademing, etter van puisten
- Eerst grieperig, dan puisten (maculae, papulae, vesiculae, pustules, crustae)
- Genetisch zeer stabiel virus à vaccinatie mogelijk
Variola-minor virus: witte pokken
- 2% mortaliteit
Vaccinia virus: koepokken
- Het doormaken van koepokken geeft bescherming tegen variola
- Gebruikt om tegen variola te vaccineren
Orfvirus:
- Geiten en schapen: blaarvorming rond lippen en neus à niet dodelijk
- Wel besmettelijk voor mens
3
, 2.2. KLASSE II: SS DNA VIRUSSEN, ZONDER ENVELOPPE
Paroviridae:
- Kleinste DNA-bevattend virus (picodnavirus)
- Kunnen zich alleen vermeerderen in aanwezigheid van adenovirussen
- Adeno associated viruses (AAV)
Vb. Parovirus B19: koorts en huiduitslag bij kinderen
2.3. KLASSE III: DS DNA VIRUSSEN, ZONDER ENVELOPPE
Reoviridae:
- Reo= respiratory enteric orphans
- Orphan: niet geassocieerd met een bepaalde ziekte (ondertussen wel)
- Geïsoleerd uit keel en faeces
- Veroorzaakt respiratoire en gastrointestinale infecties (diarree)
Vb. Rotavirussen: ernstige diarree bij kleine kinderen
2.4. KLASSE IV: SS RNA VIRUSSEN (+) SENSE
2.4.1. ZONDER ENVELOPPE
Picornaviridae: kleine RNA virussen
GENUS VAN DE ENTEROVIRUSSEN
Entero: besmetting via faeces
Poliomyelitisvirussen:
- Type 1: kinderverlamming
- Type 2 en 3: diarree en gastroentritis
- Door vaccinatie bijna wereldwijd verdwenen
ECHO-virus:
- Enteric cytopathogenic human orphan
- ¹ ziekten voornamelijk bij kinderen
- Gastro-enteritis, exantheem (huiduitslag), virale meningitis (hersenvliesontsteking), myocarditis
(infectie vd hartspier)
Coxsackievirussen:
- Type A: hand, foot and mouth disease (blaren)
- Type B: pijn en ontstekingen id borst= ziekte van Bornholm= devil’s grip
- Beide types: virale meningitis, herpangina (blaren in mond en keel), exantheem, myocarditis
- Speelt een rol in ontwikkeling v diabetes type I
GENUS VAN DE RHINOVIRUSSEN
100 ¹ serotypes à banale neusverkoudheid
4
1. BASISBEGRIPPEN VAN DE VIROLOGIE
1.1. ALGEMENE EIGENSCHAPPEN VAN VIRUSSEN
Virussen= heterogene klassen van infectieuze agenten
Kenmerken eigen aan virussen:
- Genoom uit RNA of DNA ingesloten in proteïne enveloppe (capside)
- Vermenigvuldigen zich intracellulair à volledig cel afhankelijk voor bouwstenen en energie
à parasieten op genetisch niveau
à viraal genoom= nieuw ingebrachte informatie die metabolisme vd cel overneemt
à capside proteïnen zijn antigenisch en spelen een rol id immuniteit
- Virusvermenigvuldiging begint altijd met initiële stap: adsorptie en penetratie id cel à vrijkomen
nucleïnezuur genoom uit capside
- Afmeting: +/- 20-300 nm à buiten zichtbaarheidsgrens lichtmicroscoop
- Karakteristieke vermenigvuldigingswijze: moet een cel gebruiken
à na eclipsfase (virus is onopspoorbaar en niet infectieus) w de ¹ elementen vh virus in groot #
gevormd en achteraf in elkaar gezet tot volwaardige virusdeeltjes
!Virus buiten organisme is levenloos, kan niet overleven
1.2. MORFOLOGIE V VIRUSSEN
Virion= volwaardig infectieus virusdeeltje dat buiten de gastheer kristalliseerbaar is
Eiwithuls= capside, samengesteld uit ¹ onderdelen (capsomeren) à omringt nucleïnezuur en vormt hiermee
het nucleocapside (naakt of met enveloppe)
1.2.1. EENVOUDIGE VIRUSSEN: NAAKTE NUCLEOCAPSIDEN
Tabaksmozaïekvirus (TMV):
- Staafvormig
- Capside= holle eiwitcilinder, helixvormig gerangschikte capsomeren
- In de holle buis zit het nucleïnezuur (RNA)
Sferische virussen (Poliomyelitis, Adenovirus):
- Capside= regelmatig twintigvlak (icosahedron)
- Nucleïnezuur (ds DNA) in capside
1.2.2. VIRUSSEN MET ENVELOPPE
Enveloppe= los membraan (EW, KH, lipiden) die nucleocapside omgeeft à sferische bouw, maar pleomorf
(meervormig)
Herpes simplex: nucleocapside is regelmatig twintigvlak
Influenzavirus:
- Nucleocapside is staafvormig en onregelmatig opgerold in membraan
1
, - Membraan: EW, KH, lipiden. Bevat soms hemagglutinines (RBC binden) en enzymes (vb.
neuraminidase)
- Delen van membraan afkomstig vh gastheercelmembraan
1.2.3. COMPLEXE VIRUSSEN
Bacteriofaag T2: virussen die bacteriën opeten
- Capside:
• Hoofd: bevat nucleïnezuur (DNA)
• Staart: holle cilindrische buis waardoorheen het nucleïnezuur passeert bij
infectie vd cel
• Pootjes aan staart, waarmee de faag zich aan de gastheer kan vasthechten
Vaccinia en andere pokkenvirussen:
- Baksteenvormig of ellipsvormig
- Viraal DNA vormt centraal gelegen biconcave schijf (nucleoïd) en is omringd
door ¹ uitwendige membranen (EW en lipiden)
2. BENAMING EN INDELING V VIRUSSEN
Officiële indeling v virussen (minder gebruikt): klasse, familie, subfamilie, genus, species
Baltimore classificatie: obv nucleïne zuur (RNA of DNA), # strengen (ss of ds), zin (+ of – sense) en
replicatiemethode
1. ds DNA virussen (vb. Adenoviridae, Herpesviridae, Poxviridae)
2. ss DNA virussen (+) sense DNA (vb. Parvoviridae)
3. ds RNA virussen (vb. Reoviridae)
4. ss RNA virussen (+) sense RNA (vb. Picornavirussen, Togavirussen)
5. ss RNA virussen (-) sense RNA (vb. Orthomyxovirussen, Rhabdovirussen)
6. ss RNA-RT virussen (+) sense RNA (vb. Retrovirussen)
7. ds DNA-RT virussen (vb. Hepadnavirussen)
2.1. KLASSE I: DS DNA
2.1.1. ZONDER ENVELOPPE
FAMILIE PAPILLOMAVIRIDAE
Dieren en mens
Humaan papillomavirus (HPV): wratten
- Gwn handpapilloma: HPV1 (voeten) en HPV2 (handen)
- Genitale papilloma’s: HPV6 en 11
- Baarmoederhalskanker: HPV16, 18, 31 en 45
FAMILIE POLYOMAVIRIDAE
Muis polyomavirus: kanker in muizen
Simian virus 40 (SV40): kankerverwekkend in hamsters (bij mens verspreid via besmet poliovaccin)
2
,FAMILIE ADENOVIRIDAE
Adenovirussen:
- Eerst geïsoleerd uit adenoïd (= tonsillen of lymfeweefsel thv nasopharynx of neusamandelen) bij
kinderen
- Al 57 types bekend bij mens
- Veroorzaakt: luchtweginfecties & conjunctivitis (oogontsteking)
2.1.2. MET ENVELOPPE
HERPESVIRIDAE: BELANGRIJKE VIRUSSEN VOOR DE MENS
!Latente aanwezigheid à recidiverende virussen
Herpes simplex type I en II: orale en genitale herpes
Varicella-zoster: waterpokken en gordelroos (zona)
Cytomegalovirus:
- Asymptomatisch
- Gevaarlijk tijdens zwangerschap: afwijkingen bij foetus (doof, blind, mentale retardatie)
Epstein-Barr virus (EBV):
- Asymptomatisch of ‘griepje’
- Mononucleosis infectiosa= klierkoorts= kusjesziekte
- Geassocieerd met het ontstaan van lymfomen)
POXVIRIDAE
Variola-major virus: zwarte pokken
- 20% mortaliteit
- Overdracht: inademing, etter van puisten
- Eerst grieperig, dan puisten (maculae, papulae, vesiculae, pustules, crustae)
- Genetisch zeer stabiel virus à vaccinatie mogelijk
Variola-minor virus: witte pokken
- 2% mortaliteit
Vaccinia virus: koepokken
- Het doormaken van koepokken geeft bescherming tegen variola
- Gebruikt om tegen variola te vaccineren
Orfvirus:
- Geiten en schapen: blaarvorming rond lippen en neus à niet dodelijk
- Wel besmettelijk voor mens
3
, 2.2. KLASSE II: SS DNA VIRUSSEN, ZONDER ENVELOPPE
Paroviridae:
- Kleinste DNA-bevattend virus (picodnavirus)
- Kunnen zich alleen vermeerderen in aanwezigheid van adenovirussen
- Adeno associated viruses (AAV)
Vb. Parovirus B19: koorts en huiduitslag bij kinderen
2.3. KLASSE III: DS DNA VIRUSSEN, ZONDER ENVELOPPE
Reoviridae:
- Reo= respiratory enteric orphans
- Orphan: niet geassocieerd met een bepaalde ziekte (ondertussen wel)
- Geïsoleerd uit keel en faeces
- Veroorzaakt respiratoire en gastrointestinale infecties (diarree)
Vb. Rotavirussen: ernstige diarree bij kleine kinderen
2.4. KLASSE IV: SS RNA VIRUSSEN (+) SENSE
2.4.1. ZONDER ENVELOPPE
Picornaviridae: kleine RNA virussen
GENUS VAN DE ENTEROVIRUSSEN
Entero: besmetting via faeces
Poliomyelitisvirussen:
- Type 1: kinderverlamming
- Type 2 en 3: diarree en gastroentritis
- Door vaccinatie bijna wereldwijd verdwenen
ECHO-virus:
- Enteric cytopathogenic human orphan
- ¹ ziekten voornamelijk bij kinderen
- Gastro-enteritis, exantheem (huiduitslag), virale meningitis (hersenvliesontsteking), myocarditis
(infectie vd hartspier)
Coxsackievirussen:
- Type A: hand, foot and mouth disease (blaren)
- Type B: pijn en ontstekingen id borst= ziekte van Bornholm= devil’s grip
- Beide types: virale meningitis, herpangina (blaren in mond en keel), exantheem, myocarditis
- Speelt een rol in ontwikkeling v diabetes type I
GENUS VAN DE RHINOVIRUSSEN
100 ¹ serotypes à banale neusverkoudheid
4
