SAMENVATTING ECONOMIE DEEL 1: MICRO-ECONOMIE
INHOUDSTABEL
Samenvatting economie deel 1: micro-economie....................................................................................................1
Inhoudstabel.........................................................................................................................................................1
Hoofdstuk 1: Wat is economie?................................................................................................................................6
1. Onderwerp en invalshoek................................................................................................................................6
2. Een eenvoudige economische kringloop..........................................................................................................6
2.1 Consumptie.................................................................................................................................................6
2.2 Productie, toegevoegde waarde en inkomen............................................................................................7
2.3 Economische agenten.................................................................................................................................8
2.4 Kringloop.....................................................................................................................................................8
3. Welvaart en economische groei.......................................................................................................................9
3.1 Van arm naar welvarend............................................................................................................................9
3.2 Niet alleen meer, maar ook anders..........................................................................................................12
4. Productiviteit als motor van onze welvaart...................................................................................................13
4.1 De Speldenfabriek van Adam Smith.........................................................................................................15
4.2 Het doemscenario van Malthus...............................................................................................................15
4.3 Ricardo en de voordelen van internationale handel................................................................................16
5. Welvarender, maar niet gelukkiger................................................................................................................18
Hoofdstuk 2: Individuele rationaliteit en sociale interactie....................................................................................21
1. Het individuele gedragsmodel: rationele keuze.............................................................................................21
2. Individuele beslissingen en sociale interacties: Speltheorie..........................................................................21
2.1 Spelers, strategieën en resultatenmatrix.................................................................................................21
2.2 Het gevangenedilemma............................................................................................................................22
2.3 Nash-evenwicht........................................................................................................................................23
2.4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes................................................................................24
3. Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomst..................................................................25
Hoofdstuk 3: vraag en aanbod................................................................................................................................27
1. De vraag als uitdrukking van bereidheid tot betalen.....................................................................................27
1.1 Algemene en partiële vraagfuncties.........................................................................................................27
1.2 De vraag naar broodjes............................................................................................................................28
1.3 De marktvraagcurve.................................................................................................................................29
2. Het aanbod als uitdrukking van marginale kosten.........................................................................................30
2.1 Algemene en partiële aanbodfuncties.....................................................................................................30
2.2 Het aanbod van broodjes.........................................................................................................................31
1
, 2.3 De marktaanbodcurve..............................................................................................................................33
3. Prijsvorming....................................................................................................................................................33
3.1 Het marktevenwicht.................................................................................................................................34
3.2 De algebra van lineaire vraag- en aanbodcurven.....................................................................................35
4. Verschuivingen van vraag en aanbod.............................................................................................................35
4.1 Verschuivingen van de vraagcurve...........................................................................................................36
4.2 Verschuivingen van de aanbodcurve.......................................................................................................36
4.3 Comparatieve statica................................................................................................................................37
Hoofdstuk 4: elasticiteiten en schokken.................................................................................................................39
1. Eigen prijselasticiteit van vraag en aanbod....................................................................................................39
1.1 De eigen prijselasticiteit van de vraag......................................................................................................39
1.2 Perfect elastische en perfect inelastische vraagcurven...........................................................................41
1.3 Relatie tussen prijselasticiteit van de vraag en verandering in opbrengsten..........................................41
1.4 Normale goederen en Giffen-goederen...................................................................................................41
1.5 De prijselasticiteit van het aanbod...........................................................................................................43
2. De inkomenselasticiteit van de vraag.............................................................................................................43
2.1 Engel-curven.............................................................................................................................................43
2.2 Relatie tussen de inkomenselasticiteit en de budgetaandelen...............................................................44
3. De kruiselingse prijselasticiteit.......................................................................................................................46
4. De markt in werking.......................................................................................................................................47
4.1 Aanbodschokken......................................................................................................................................47
4.2 Vraagschokken..........................................................................................................................................49
5. Inkomens- en prijselasticiteiten voeden beleidskeuzes.................................................................................51
5.1 Variatie in budgetaandelen door de inkomensladder.............................................................................51
5.2 Prijselasticiteiten voor energiegebruik.....................................................................................................52
Hoofdstuk 5: overheidsinterventie in het marktgebeuren.....................................................................................53
1. Prijsregulering.................................................................................................................................................53
1.1 Maximumprijs...........................................................................................................................................53
1.2 Minimumprijzen.......................................................................................................................................54
2. Quota..............................................................................................................................................................55
3. Indirecte belastingen en subsidies.................................................................................................................56
3.1 Btw en accijnzen.......................................................................................................................................56
3.2 Verandering in het marktevenwicht als gevolg van de belasting............................................................57
3.3 Verdeling van de belasting over consument en producent.....................................................................59
3.4 Een belasting is niet wat ze lijkt...............................................................................................................60
3.5 Belasting op de consument of op de producent?....................................................................................61
2
, 4. De woonbonus: een subsidie voor de koper?................................................................................................62
Hoofdstuk 6: De consument....................................................................................................................................65
1. De budgetbeperking.......................................................................................................................................65
1.1 Een verandering van het budget..............................................................................................................65
1.2 Een verandering van de relatieve prijs.....................................................................................................66
1.3 Proportionele verandering van alle prijzen..............................................................................................67
2. De voorkeuren van de consument.................................................................................................................67
2.1 Veronderstelling 1: volledigheid van de voorkeurordening.....................................................................67
2.2 Veronderstelling 2: de voorkeurordening is transitief.............................................................................68
2.3 Veronderstelling 3: niet-verzadiging van de voorkeurordening..............................................................69
2.4 Veronderstelling 4: convexiteit van de voorkeurordening......................................................................69
2.5 De marginale substitutievoet...................................................................................................................69
3. De keuze van de consument...........................................................................................................................71
3.1 Welke goederenbundel kiest de consument?..........................................................................................71
3.2 Verschuivingen van het evenwicht: Budgetwijzigingen...........................................................................71
3.3 Verschuivingen van het evenwicht: Prijswijzigingen................................................................................72
3.4 Grafische afleiding van de partiële vraagcurve........................................................................................75
3.5 Individuele vraagfuncties.........................................................................................................................76
4. Van de individuele vraag naar de marktvraag................................................................................................77
5. Is de consument rationeel?............................................................................................................................78
Hoofdstuk 9: Winst, output en volmaakte mededinging........................................................................................80
1. De output en prijs van de winstmaximaliserende onderneming...................................................................80
1.1 De vraagfunctie van de onderneming: de keuze van output versus prijs................................................80
1.2 Opbrengsten, kosten en winst.................................................................................................................80
1.3 Twee regels voor winsmaximalisatie........................................................................................................85
2. Individueel aanbod van de competitieve onderneming................................................................................87
2.1 Gemiddelde en marginale opbrengsten voor de competitieve onderneming........................................87
2.2 Het aanbod van de individuele onderneming op korte termijn..............................................................88
2.3 Het aanbod van de individuele onderneming op lange termijn..............................................................89
3. Marktevenwicht bij volmaakte mededinging.................................................................................................90
3.1 Kenmerken van de competitieve marktvorm..........................................................................................90
3.2 De marktvraag, het marktaanbod en het marktevenwicht op korte termijn..........................................91
3.3 De marktaanbod, het marktaanbod en het marktevenwicht op lange termijn......................................92
Hoofdstuk 10: monopolie en onvolmaakte mededinging......................................................................................95
1. Definitie en oorzaken.....................................................................................................................................95
1.1 Technologische belemmeringen..............................................................................................................95
3
, 1.2 Wettelijke belemmeringen.......................................................................................................................96
2. Outputkeuze van de monopolist in geval van uniforme prijzen....................................................................97
3. Prijsdiscriminatie............................................................................................................................................97
3.1 Perfecte prijsdiscriminatie........................................................................................................................98
3.2 Prijsdiscriminatie door marktsegmentatie...............................................................................................98
3.3 Prijsdiscriminatie door zelfselectie...........................................................................................................99
4. Onvolmaakte mededinging..........................................................................................................................100
Hoofdstuk 12: de onzichtbare hand......................................................................................................................103
1. Coördinatie en arbeidsverdeling..................................................................................................................103
1.1 Traditionele systemen en sociale normen.............................................................................................103
1.2 Bevelsystemen........................................................................................................................................104
1.3 Marktsystemen.......................................................................................................................................104
1.4 De werkelijkheid is ingewikkeld.............................................................................................................105
2.Pareto-efficiëntie en verdeling......................................................................................................................105
2.1 Pareto-efficiëntie....................................................................................................................................106
2.2 VolmaaKte mededinging en Pareto-efficiëntie......................................................................................108
2.3 Verdeling van de welvaart......................................................................................................................111
3. Marktfalingen...............................................................................................................................................111
3.1 Onvolmaakte mededinging:...................................................................................................................111
3.2 Externe effecten:....................................................................................................................................113
3.3 Publieke goederen:.................................................................................................................................114
3.4 Imperfecte rationaliteit:.........................................................................................................................114
3.5 Asymmetrische informatie:....................................................................................................................114
4. Overheid en markt........................................................................................................................................115
4.1 Zonder overheid geen markt, de markt is een keuze............................................................................115
4.2 Signaal- en coördinatiefunctie van het prijsmechanisme......................................................................115
4.3 Overheidsfalingen...................................................................................................................................115
Hoofdstuk 13: publieke goederen en externe effecten........................................................................................117
1. Publieke goederen........................................................................................................................................117
1.1 Niet uitsluitbaarheid en niet-rivaliteit in consumptie............................................................................117
1.2 Quasipublieke goederen.........................................................................................................................117
1.3 Maatschappelijk wenselijk aanbod van zuiver publieke goederen........................................................118
1.4 Het vrijbuiterprobleem...........................................................................................................................120
2. Externe effecten...........................................................................................................................................121
2.1 Positieve en negatieve externe effecten in productie en consumptie..................................................121
2.2 Pareto-efficiëntie bij externe effecten en het optimale vervuilingsniveau...........................................121
4
INHOUDSTABEL
Samenvatting economie deel 1: micro-economie....................................................................................................1
Inhoudstabel.........................................................................................................................................................1
Hoofdstuk 1: Wat is economie?................................................................................................................................6
1. Onderwerp en invalshoek................................................................................................................................6
2. Een eenvoudige economische kringloop..........................................................................................................6
2.1 Consumptie.................................................................................................................................................6
2.2 Productie, toegevoegde waarde en inkomen............................................................................................7
2.3 Economische agenten.................................................................................................................................8
2.4 Kringloop.....................................................................................................................................................8
3. Welvaart en economische groei.......................................................................................................................9
3.1 Van arm naar welvarend............................................................................................................................9
3.2 Niet alleen meer, maar ook anders..........................................................................................................12
4. Productiviteit als motor van onze welvaart...................................................................................................13
4.1 De Speldenfabriek van Adam Smith.........................................................................................................15
4.2 Het doemscenario van Malthus...............................................................................................................15
4.3 Ricardo en de voordelen van internationale handel................................................................................16
5. Welvarender, maar niet gelukkiger................................................................................................................18
Hoofdstuk 2: Individuele rationaliteit en sociale interactie....................................................................................21
1. Het individuele gedragsmodel: rationele keuze.............................................................................................21
2. Individuele beslissingen en sociale interacties: Speltheorie..........................................................................21
2.1 Spelers, strategieën en resultatenmatrix.................................................................................................21
2.2 Het gevangenedilemma............................................................................................................................22
2.3 Nash-evenwicht........................................................................................................................................23
2.4 Het belang van coördinatie: the battle of the sexes................................................................................24
3. Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomst..................................................................25
Hoofdstuk 3: vraag en aanbod................................................................................................................................27
1. De vraag als uitdrukking van bereidheid tot betalen.....................................................................................27
1.1 Algemene en partiële vraagfuncties.........................................................................................................27
1.2 De vraag naar broodjes............................................................................................................................28
1.3 De marktvraagcurve.................................................................................................................................29
2. Het aanbod als uitdrukking van marginale kosten.........................................................................................30
2.1 Algemene en partiële aanbodfuncties.....................................................................................................30
2.2 Het aanbod van broodjes.........................................................................................................................31
1
, 2.3 De marktaanbodcurve..............................................................................................................................33
3. Prijsvorming....................................................................................................................................................33
3.1 Het marktevenwicht.................................................................................................................................34
3.2 De algebra van lineaire vraag- en aanbodcurven.....................................................................................35
4. Verschuivingen van vraag en aanbod.............................................................................................................35
4.1 Verschuivingen van de vraagcurve...........................................................................................................36
4.2 Verschuivingen van de aanbodcurve.......................................................................................................36
4.3 Comparatieve statica................................................................................................................................37
Hoofdstuk 4: elasticiteiten en schokken.................................................................................................................39
1. Eigen prijselasticiteit van vraag en aanbod....................................................................................................39
1.1 De eigen prijselasticiteit van de vraag......................................................................................................39
1.2 Perfect elastische en perfect inelastische vraagcurven...........................................................................41
1.3 Relatie tussen prijselasticiteit van de vraag en verandering in opbrengsten..........................................41
1.4 Normale goederen en Giffen-goederen...................................................................................................41
1.5 De prijselasticiteit van het aanbod...........................................................................................................43
2. De inkomenselasticiteit van de vraag.............................................................................................................43
2.1 Engel-curven.............................................................................................................................................43
2.2 Relatie tussen de inkomenselasticiteit en de budgetaandelen...............................................................44
3. De kruiselingse prijselasticiteit.......................................................................................................................46
4. De markt in werking.......................................................................................................................................47
4.1 Aanbodschokken......................................................................................................................................47
4.2 Vraagschokken..........................................................................................................................................49
5. Inkomens- en prijselasticiteiten voeden beleidskeuzes.................................................................................51
5.1 Variatie in budgetaandelen door de inkomensladder.............................................................................51
5.2 Prijselasticiteiten voor energiegebruik.....................................................................................................52
Hoofdstuk 5: overheidsinterventie in het marktgebeuren.....................................................................................53
1. Prijsregulering.................................................................................................................................................53
1.1 Maximumprijs...........................................................................................................................................53
1.2 Minimumprijzen.......................................................................................................................................54
2. Quota..............................................................................................................................................................55
3. Indirecte belastingen en subsidies.................................................................................................................56
3.1 Btw en accijnzen.......................................................................................................................................56
3.2 Verandering in het marktevenwicht als gevolg van de belasting............................................................57
3.3 Verdeling van de belasting over consument en producent.....................................................................59
3.4 Een belasting is niet wat ze lijkt...............................................................................................................60
3.5 Belasting op de consument of op de producent?....................................................................................61
2
, 4. De woonbonus: een subsidie voor de koper?................................................................................................62
Hoofdstuk 6: De consument....................................................................................................................................65
1. De budgetbeperking.......................................................................................................................................65
1.1 Een verandering van het budget..............................................................................................................65
1.2 Een verandering van de relatieve prijs.....................................................................................................66
1.3 Proportionele verandering van alle prijzen..............................................................................................67
2. De voorkeuren van de consument.................................................................................................................67
2.1 Veronderstelling 1: volledigheid van de voorkeurordening.....................................................................67
2.2 Veronderstelling 2: de voorkeurordening is transitief.............................................................................68
2.3 Veronderstelling 3: niet-verzadiging van de voorkeurordening..............................................................69
2.4 Veronderstelling 4: convexiteit van de voorkeurordening......................................................................69
2.5 De marginale substitutievoet...................................................................................................................69
3. De keuze van de consument...........................................................................................................................71
3.1 Welke goederenbundel kiest de consument?..........................................................................................71
3.2 Verschuivingen van het evenwicht: Budgetwijzigingen...........................................................................71
3.3 Verschuivingen van het evenwicht: Prijswijzigingen................................................................................72
3.4 Grafische afleiding van de partiële vraagcurve........................................................................................75
3.5 Individuele vraagfuncties.........................................................................................................................76
4. Van de individuele vraag naar de marktvraag................................................................................................77
5. Is de consument rationeel?............................................................................................................................78
Hoofdstuk 9: Winst, output en volmaakte mededinging........................................................................................80
1. De output en prijs van de winstmaximaliserende onderneming...................................................................80
1.1 De vraagfunctie van de onderneming: de keuze van output versus prijs................................................80
1.2 Opbrengsten, kosten en winst.................................................................................................................80
1.3 Twee regels voor winsmaximalisatie........................................................................................................85
2. Individueel aanbod van de competitieve onderneming................................................................................87
2.1 Gemiddelde en marginale opbrengsten voor de competitieve onderneming........................................87
2.2 Het aanbod van de individuele onderneming op korte termijn..............................................................88
2.3 Het aanbod van de individuele onderneming op lange termijn..............................................................89
3. Marktevenwicht bij volmaakte mededinging.................................................................................................90
3.1 Kenmerken van de competitieve marktvorm..........................................................................................90
3.2 De marktvraag, het marktaanbod en het marktevenwicht op korte termijn..........................................91
3.3 De marktaanbod, het marktaanbod en het marktevenwicht op lange termijn......................................92
Hoofdstuk 10: monopolie en onvolmaakte mededinging......................................................................................95
1. Definitie en oorzaken.....................................................................................................................................95
1.1 Technologische belemmeringen..............................................................................................................95
3
, 1.2 Wettelijke belemmeringen.......................................................................................................................96
2. Outputkeuze van de monopolist in geval van uniforme prijzen....................................................................97
3. Prijsdiscriminatie............................................................................................................................................97
3.1 Perfecte prijsdiscriminatie........................................................................................................................98
3.2 Prijsdiscriminatie door marktsegmentatie...............................................................................................98
3.3 Prijsdiscriminatie door zelfselectie...........................................................................................................99
4. Onvolmaakte mededinging..........................................................................................................................100
Hoofdstuk 12: de onzichtbare hand......................................................................................................................103
1. Coördinatie en arbeidsverdeling..................................................................................................................103
1.1 Traditionele systemen en sociale normen.............................................................................................103
1.2 Bevelsystemen........................................................................................................................................104
1.3 Marktsystemen.......................................................................................................................................104
1.4 De werkelijkheid is ingewikkeld.............................................................................................................105
2.Pareto-efficiëntie en verdeling......................................................................................................................105
2.1 Pareto-efficiëntie....................................................................................................................................106
2.2 VolmaaKte mededinging en Pareto-efficiëntie......................................................................................108
2.3 Verdeling van de welvaart......................................................................................................................111
3. Marktfalingen...............................................................................................................................................111
3.1 Onvolmaakte mededinging:...................................................................................................................111
3.2 Externe effecten:....................................................................................................................................113
3.3 Publieke goederen:.................................................................................................................................114
3.4 Imperfecte rationaliteit:.........................................................................................................................114
3.5 Asymmetrische informatie:....................................................................................................................114
4. Overheid en markt........................................................................................................................................115
4.1 Zonder overheid geen markt, de markt is een keuze............................................................................115
4.2 Signaal- en coördinatiefunctie van het prijsmechanisme......................................................................115
4.3 Overheidsfalingen...................................................................................................................................115
Hoofdstuk 13: publieke goederen en externe effecten........................................................................................117
1. Publieke goederen........................................................................................................................................117
1.1 Niet uitsluitbaarheid en niet-rivaliteit in consumptie............................................................................117
1.2 Quasipublieke goederen.........................................................................................................................117
1.3 Maatschappelijk wenselijk aanbod van zuiver publieke goederen........................................................118
1.4 Het vrijbuiterprobleem...........................................................................................................................120
2. Externe effecten...........................................................................................................................................121
2.1 Positieve en negatieve externe effecten in productie en consumptie..................................................121
2.2 Pareto-efficiëntie bij externe effecten en het optimale vervuilingsniveau...........................................121
4
