2. Kinderen, jongeren en volwassenen met
gedragsproblemen en gedragsstoornissen
Inleiding
Meer gedragsproblemen?
- Scholen gooien meer leerlingen buiten
- Gedragsproblemen bij schoolgaande jeugd exploderen
- Meer leerlingen met regelovertredend gedrag dan leerlingen met
diagnose “gedragsproblemen”
Koen is 10 jaar, leerling in het regulier onderwijs. Alle relaties tussen Koen en andere personen
lijken spaak te lopen. Elke dag zijn er wel conflicten met klasgenootjes: bij het naar binnen gaan
op school trekt Koen aan de jas van het kind voor hem,in de klas beschuldigt hij het kind naast
hem van diefstal van een balpen, tijdens de speeltijd vecht hij. Koen kan niet samen met anderen
voetballen. Plots neemt hij dan de bal op, loopt ermee weg of gooit de bal op het dak. Koen kan
geen spelregels aanvaarden. Na enkele minuten is het steevast ruzie. Dat gaat gepaard met
stompen, duwen, trekken en slaan. Koen wordt bij het minste kwaad, soms is zijn woede zo groot
dat de leerkracht hem moet vasthouden opdat hij andere kinderen niet zou verwonden. Koen
neemt binnen de klasgroep een erg geïsoleerde positie in. Hij zit alleen op een bank, want naast
iemand zitten loopt verkeerd af. Koen wordt door klasgenootjes nooit op verjaardagsfeestjes
uitgenodigd. Toen hij één keer toch werd uitgenodigd, maakte hij onmiddellijk al het speelgoed
uit de zandbak van zijn klasgenootje stuk. De leerkracht zegt: “Ik heb geen vat op dit kind”.
Terminologie en definiëring
Onderscheid gedragsproblemen en gedragsstoornissen
Onderscheid tussen:
- Lichte, tijdelijke problemen als reacties op nieuwe situaties (bv
woedebuien/zeuren door geboorte broertje)
- Contextgebonden problemen (bv niet willen schikken naar de regels van
een bepaalde leerkracht)
- Leeftijds- of fasegebonden problemen (bv opstandigheid in puberteit)
- Ernstige problemen: langdurig, blijvend, samen voorkomen van
problemen (bv stemmingsstoornissen of oppositioneel-opstandig
gedrag)
= GEDRAGSSTOORNISSEN
Onderscheid tussen (dus het zijn geen synoniemen!):
- Gedragsproblemen
- Gedragsstoornissen (bv woedebuien)
- Probleemgedrag (storend gedrag en emotionele problemen vallen ook
onder deze term)
- Emotionele problemen (bv angstig, depressief)
- Emotionele stoornissen
, - Kinderpsychiatrische stoornissen
- Opvoedingsproblemen
® OVERKOEPELEND TERM: GEDRAGSPROBLEMEM
= kinderen die zich zichtbaar ongewoon of abnormaal gedragen en dat
afgezien van ernst, oorzaak of context van het ongewone gedrag
o Synoniem: probleemgedragingen
Gedragsproblemen Gedragsstoornissen
Lichte, tijdelijke problemen Ernstige problemen
Contextgebonden Minder contextgebonden
Leeftijdsgebonden Blijvend
• Alle gedragsstoornissen vallen onder ‘gedragsproblemen’
(overkoepelende term), maar alle gedragsproblemen zijn niet ernstig
genoeg om gedragsstoornissen genoemd te worden!
• Gedragsproblemen en gedragsstoornissen zijn geen
ontwikkelingsstoornissen
• Termen wekken onterecht de indruk dat uitsluitend of primair met het
kind iets mis is: deze termen suggereren dat het probleem of de
stoornis in het kind zit
• Vaak worden gedragsproblemen uitgelokt of versterkt door de omgeving
• Pedagogische klimaat en wijze waarop pedagogische situaties
gehanteerd worden zijn meebepalend voor de wijze waarop het kind zich
zal gedragen
• Pedagogische aanpak niet goed afgestemd op pedagogische behoeften
kind = gedragsproblemen kunnen zich ontwikkelen
® In deze gevallen beter “opvoedingsproblemen” dan
“gedragsproblemen”: het wordt beter uitgedrukt dat het gaat om
een gestoord interactieproces dat bij het kind kan leiden tot
gedragsproblemen en bij de opvoeders tot handelingsverlegenheid
GEDRAGSPROBLEMEN
In brede zin: overkoepelende term
GEDRAGSSTOORNISSEN
CONTEXT
Gestoord interactieproces = gedragsproblemen bij het kind en/of handelingsverlegenheid
ouders
VROEGER: ’OPVOEDINGSPROBLEMEN’
NU: ‘PROBLEMATISCHE LEEFSITUATIE’
, Onderscheid gedragsstoornis en ontwikkelingsstoornis
Gedragsstoornis Ontwikkelingsstoornis
- Stoornis in het gedrag - Belemmering in de normale ontwikkeling
- Vb. ODD, CD omwille van een aandoening
- Vb. verstandelijke beperking, ASS, ADHD,
specifieke leerstoornissen, motorische
stoornissen, ticstoornissen,
communicatiestoornissen
Ontwikkelingsstoornis = een aandoening die wordt vastgesteld bij
kinderen of adolescenten en die een belemmering vormt voor de normale
ontwikkeling
- Symptomen uiteenlopend
- Verschillende oorzaken
o Reactie op schokkende ervaring
o Erfelijke factoren
o Lichamelijke ziekte
o Omgevingsfactoren
o Opvoedingsfactoren (vb. manier van hechting)
- Verstandelijke beperking, leerstoornissen, autisme, ADHD, …
- Normale ontwikkeling van kind en/of adolescent in één of meer
domeinen vertraagt of verstoord
- Vaak ook lichte gedragsproblemen of gedragsstoornissen of verhoogde
kans hierop
Aandachtspunten bij het definiëren van gedragsproblemen
Geen eenduidige criteria, bijna onmogelijk om cirteria te formuleren:
Gedragingen van een welbepaald kind die op een welbepaald moment in
de tijd door welbepaalde personen uit de omgeving van het kind in een
welbepaalde socio-economische en culturele context storend, ongewenst of
ongewoon worden genoemd.
Rekening houden met de volgende elementen, alvorens gedrag
problematisch te noemen:
• Ontwikkelingsperspectief
- Gedrag dat op de ene leeftijd nog adequaat en gepast is, kan dat
op een andere leeftijd niet meer zijn
® Ouders en leerkrachten verdragen meer van kleuter dan van
kind uit basisonderwijs
® Huilen, woedebuien en druk gedrag bij een kleuter = ‘horend
bij de leeftijd’
- Rekening houden met ontwikkelingsperspectief vereist zeer grote
kennis van de normale ontwikkeling van kinderen
gedragsproblemen en gedragsstoornissen
Inleiding
Meer gedragsproblemen?
- Scholen gooien meer leerlingen buiten
- Gedragsproblemen bij schoolgaande jeugd exploderen
- Meer leerlingen met regelovertredend gedrag dan leerlingen met
diagnose “gedragsproblemen”
Koen is 10 jaar, leerling in het regulier onderwijs. Alle relaties tussen Koen en andere personen
lijken spaak te lopen. Elke dag zijn er wel conflicten met klasgenootjes: bij het naar binnen gaan
op school trekt Koen aan de jas van het kind voor hem,in de klas beschuldigt hij het kind naast
hem van diefstal van een balpen, tijdens de speeltijd vecht hij. Koen kan niet samen met anderen
voetballen. Plots neemt hij dan de bal op, loopt ermee weg of gooit de bal op het dak. Koen kan
geen spelregels aanvaarden. Na enkele minuten is het steevast ruzie. Dat gaat gepaard met
stompen, duwen, trekken en slaan. Koen wordt bij het minste kwaad, soms is zijn woede zo groot
dat de leerkracht hem moet vasthouden opdat hij andere kinderen niet zou verwonden. Koen
neemt binnen de klasgroep een erg geïsoleerde positie in. Hij zit alleen op een bank, want naast
iemand zitten loopt verkeerd af. Koen wordt door klasgenootjes nooit op verjaardagsfeestjes
uitgenodigd. Toen hij één keer toch werd uitgenodigd, maakte hij onmiddellijk al het speelgoed
uit de zandbak van zijn klasgenootje stuk. De leerkracht zegt: “Ik heb geen vat op dit kind”.
Terminologie en definiëring
Onderscheid gedragsproblemen en gedragsstoornissen
Onderscheid tussen:
- Lichte, tijdelijke problemen als reacties op nieuwe situaties (bv
woedebuien/zeuren door geboorte broertje)
- Contextgebonden problemen (bv niet willen schikken naar de regels van
een bepaalde leerkracht)
- Leeftijds- of fasegebonden problemen (bv opstandigheid in puberteit)
- Ernstige problemen: langdurig, blijvend, samen voorkomen van
problemen (bv stemmingsstoornissen of oppositioneel-opstandig
gedrag)
= GEDRAGSSTOORNISSEN
Onderscheid tussen (dus het zijn geen synoniemen!):
- Gedragsproblemen
- Gedragsstoornissen (bv woedebuien)
- Probleemgedrag (storend gedrag en emotionele problemen vallen ook
onder deze term)
- Emotionele problemen (bv angstig, depressief)
- Emotionele stoornissen
, - Kinderpsychiatrische stoornissen
- Opvoedingsproblemen
® OVERKOEPELEND TERM: GEDRAGSPROBLEMEM
= kinderen die zich zichtbaar ongewoon of abnormaal gedragen en dat
afgezien van ernst, oorzaak of context van het ongewone gedrag
o Synoniem: probleemgedragingen
Gedragsproblemen Gedragsstoornissen
Lichte, tijdelijke problemen Ernstige problemen
Contextgebonden Minder contextgebonden
Leeftijdsgebonden Blijvend
• Alle gedragsstoornissen vallen onder ‘gedragsproblemen’
(overkoepelende term), maar alle gedragsproblemen zijn niet ernstig
genoeg om gedragsstoornissen genoemd te worden!
• Gedragsproblemen en gedragsstoornissen zijn geen
ontwikkelingsstoornissen
• Termen wekken onterecht de indruk dat uitsluitend of primair met het
kind iets mis is: deze termen suggereren dat het probleem of de
stoornis in het kind zit
• Vaak worden gedragsproblemen uitgelokt of versterkt door de omgeving
• Pedagogische klimaat en wijze waarop pedagogische situaties
gehanteerd worden zijn meebepalend voor de wijze waarop het kind zich
zal gedragen
• Pedagogische aanpak niet goed afgestemd op pedagogische behoeften
kind = gedragsproblemen kunnen zich ontwikkelen
® In deze gevallen beter “opvoedingsproblemen” dan
“gedragsproblemen”: het wordt beter uitgedrukt dat het gaat om
een gestoord interactieproces dat bij het kind kan leiden tot
gedragsproblemen en bij de opvoeders tot handelingsverlegenheid
GEDRAGSPROBLEMEN
In brede zin: overkoepelende term
GEDRAGSSTOORNISSEN
CONTEXT
Gestoord interactieproces = gedragsproblemen bij het kind en/of handelingsverlegenheid
ouders
VROEGER: ’OPVOEDINGSPROBLEMEN’
NU: ‘PROBLEMATISCHE LEEFSITUATIE’
, Onderscheid gedragsstoornis en ontwikkelingsstoornis
Gedragsstoornis Ontwikkelingsstoornis
- Stoornis in het gedrag - Belemmering in de normale ontwikkeling
- Vb. ODD, CD omwille van een aandoening
- Vb. verstandelijke beperking, ASS, ADHD,
specifieke leerstoornissen, motorische
stoornissen, ticstoornissen,
communicatiestoornissen
Ontwikkelingsstoornis = een aandoening die wordt vastgesteld bij
kinderen of adolescenten en die een belemmering vormt voor de normale
ontwikkeling
- Symptomen uiteenlopend
- Verschillende oorzaken
o Reactie op schokkende ervaring
o Erfelijke factoren
o Lichamelijke ziekte
o Omgevingsfactoren
o Opvoedingsfactoren (vb. manier van hechting)
- Verstandelijke beperking, leerstoornissen, autisme, ADHD, …
- Normale ontwikkeling van kind en/of adolescent in één of meer
domeinen vertraagt of verstoord
- Vaak ook lichte gedragsproblemen of gedragsstoornissen of verhoogde
kans hierop
Aandachtspunten bij het definiëren van gedragsproblemen
Geen eenduidige criteria, bijna onmogelijk om cirteria te formuleren:
Gedragingen van een welbepaald kind die op een welbepaald moment in
de tijd door welbepaalde personen uit de omgeving van het kind in een
welbepaalde socio-economische en culturele context storend, ongewenst of
ongewoon worden genoemd.
Rekening houden met de volgende elementen, alvorens gedrag
problematisch te noemen:
• Ontwikkelingsperspectief
- Gedrag dat op de ene leeftijd nog adequaat en gepast is, kan dat
op een andere leeftijd niet meer zijn
® Ouders en leerkrachten verdragen meer van kleuter dan van
kind uit basisonderwijs
® Huilen, woedebuien en druk gedrag bij een kleuter = ‘horend
bij de leeftijd’
- Rekening houden met ontwikkelingsperspectief vereist zeer grote
kennis van de normale ontwikkeling van kinderen
