Burgerlijk procesrecht week 1
Het materiële burgerlijk recht omvat inhoudelijke rechten en plichten: rechtsregels om
situaties, rechtsverhoudingen en handelingen juridisch te definiëren en te kwalificeren. Waar
het materiële burgerlijk recht bepaalt welke rechten en plichten iemand heeft, geeft het
formele burgerlijk recht antwoord op de vraag volgens welke procedureregels deze
rechten en plichten kunnen worden geëffectueerd. Met andere woorden: hoe kunnen
materiële rechtsregels worden afgedwongen bij de rechter. Aan welke spelregels moeten de
betrokkenen zich houden? Omdat het bij het formele burgerlijk recht gaat over de manier
waarop een procedure moet worden gevoerd, wordt ook wel gesproken over het burgerlijk
procesrecht.
Het burgerlijk procesrecht heeft verschillende functies. Het betreft:
Het handhaven en beïnvloeden van materiële burgerlijke rechten en plichten
Het voorkomen van een gerechtelijke procedure
Het voorkomen van eigenrichting
Het burgerlijk procesrecht kent een aantal algemene rechtsbeginselen. Deze zijn als volgt:
Recht op rechtspraak en rechtsbijstand: het recht op rechtspraak en
rechtsbijstand houdt in dat door iedereen een geschil moet kunnen worden
voorgelegd aan een overheidsrechter en dat eenieder recht heeft op juridische
bijstand in een procedure, zie artikel 17, 18 en 112 Grondwet.
Onafhankelijke en onpartijdige rechter: uitgangspunt in het Nederlandse recht is
dat er recht wordt gesproken door een onafhankelijke en onpartijdige gerechtelijke
instantie, bij de wet ingesteld. Onafhankelijkheid betekent dat de rechter geen
verantwoording verschuldigd is aan de overheid of aan collega-rechters.
Onpartijdigheid houdt in dat de rechter oordeelt zonder zich te laten leiden door de
personen van de procespartijen. De rechter moet objectief en onbevooroordeeld
oordelen; hij moet als het ware ‘blind’ te werk gaan. Indien een partij op
gerechtvaardigde gronden twijfelt aan de onpartijdigheid van de rechter, kan die partij
een verzoek tot wraking van die rechter doen, zie artikel 36 Rv. Is de rechter zelf van
mening dat hij in een bepaalde zaak niet onpartijdig kan zijn, dan kan hij verzoeken
zich te laten vervangen door een andere rechter. Dit wordt verschoning genoemd,
zie artikel 40 Rv.
Hoor en wederhoor: het beginsel van hoor en wederhoor, ook wel aangeduid als het
gelijkheidsbeginsel, betekent dat beide partijen in de gelegenheid gesteld moeten
worden om hun standpunten in een zaak naar voren te brengen. Dit is terug te vinden
in artikel 19 Rv. Beide partijen moeten evenveel gelegenheid krijgen om hun
vorderingen en verweren kenbaar te maken en over en weer op elkaar te reageren.
Schending van het beginsel van hoor en wederhoor levert een essentieel
vormverzuim op.
Behandeling en beslissing binnen redelijke termijn: de behandeling van en
beslissing over een zaak dienen binnen een redelijke termijn te geschieden. De
rechter en partijen waken tegen onredelijke vertraging van de procedure, zie artikel
20 Rv.
Openbaarheid van zitting en uitspraak: het openbaarheidsbeginsel heeft
betrekking op de openbaarheid van de uitspraak. Zittingen dienen in het openbaar
plaats te vinden, artikel 27 lid 1 Rv. Een uitzondering hierop kan echter worden
gemaakt wanneer de goede zeden, de openbare orde, de nationale veiligheid in een
democratische samenleving, de belangen van minderjarigen of de bescherming van
het privéleven van procespartijen besloten behandeling noodzakelijk maken. Ook de
uitspraak moet in het openbaar plaatsvinden, aldus artikel 29 lid 1 Rv. Op deze regel
kan, anders dan bij de zitting, geen uitzondering worden gemaakt.
Motiveringsbeginsel: behalve dat de uitspraak openbaar moet zijn, dient de rechter
zijn uitspraak te motiveren. De uitspraak moet de grondslagen voor de uitspraak en
, de argumenten die de rechter aan zijn beslissing ten grondslag heeft gelegd,
inhouden. De plicht om de uitspraak te motiveren is onder andere vastgelegd in
artikel 30 Rv, artikel 121 Grondwet en artikel 5 lid in Wet RO.
Geen rechtsweigering en volledige beslissing: de rechter dient in alle gevallen
een beslissing te geven over het geschil dat aan hem is voorgelegd: hij mag niet
weigeren om een uitspraak te doen, aldus artikel 26 Rv en artikel 13 Wet algemene
bepalingen. Bovendien moet de eindbeslissing van de rechter volledig zijn: de
eindbeslissing moet alle geschilpunten betreffen, artikel 23 Rv.
Beginsel van partijautonomie: het beginsel van partijautonomie, artikel 24 Rv, wil
zeggen dat de grondslag voor de beslissing van de rechter wordt gevormd door de
stellingen van de procespartijen. Anders gezegd: partijen bepalen de omvang van de
gerechtelijke procedure. De burgerlijke rechter is lijdelijk: hij oordeelt alleen over
vorderingen, verzoeken, verweren, stellingen en argumenten die partijen aan hem
voorleggen. De rechter kan om die reden niet méér of iets anders toewijzen dan
hetgeen wordt gevorderd of verzocht. Omdat het beginsel van de partijautonomie met
de lijdelijkheid van de rechter verband houdt, wordt het ook wel het
lijdelijkheidsbeginsel genoemd.
Ambtshalve aanvulling van rechtsgronden: van het lijdelijkheidsbeginsel moet
worden onderscheiden de verplichting van de rechter om op eigen initiatief de
rechtsgronden aan te vullen, zie artikel 25 Rv. Indien een procespartij zijn vordering
of verweer baseert op een onjuiste rechtsgrondslag, moet de rechter de procespartij
te hulp schieten door de juiste rechtsgrond aan te vullen. Voorwaarde is wel dat de
procespartij voldoende feiten en omstandigheden aanvoert om de juiste rechtsgrond
te kunnen onderbouwen.
Binnen het burgerlijke procesrecht zijn er verschillende spelers betrokken:
Procespartijen: aan een civiele procedure kunnen natuurlijke personen en
rechtspersonen deelnemen. Jij en ik zijn voorbeelden van natuurlijke personen:
mensen van vlees en bloed. Rechtspersonen zijn entiteiten die juridisch, ‘voor het
recht’ als personen worden gezien en bepaalde rechten en plichten hebben.
Voorbeelden van rechtspersonen zijn gemeentes en provincies, alsmede naamloze
of besloten vennootschappen.
Rechtsbijstandverleners: voor het voeren van een gerechtelijke procedure is
specialistische kennis vereist. Om die reden is het een procespartij veelal aan te
raden om zich in een procedure te laten bijstaan door een deskundige
rechtsbijstandverlener. De meest voorkomende rechtsbijstandverlener is de
advocaat, maar er zijn ook andere rechtsbijstandverleners. Zo heb je bijvoorbeeld
ook de gemachtigde, deze is bevoegd de proceshandelingen in de naam van de partij
te verrichten.
Gerechtsdeurwaarder: de gerechtsdeurwaarder is een door de Kroon benoemd
openbaar ambtenaar met officiële ambtstaken. De taken, bevoegdheden en de
rechtspositie van de gerechtsdeurwaarder zijn geregeld in de
Gerechtsdeurwaarderwet. In deze wet zijn tevens waarborgen opgenomen voor een
correcte uitoefening van het beroep van deurwaarder. De officiële ambtstaken die de
deurwaarder verricht, kunnen worden onderscheiden in drie kerntaken:
o Het uitbrengen van exploten
o Het leggen van een conservatoir beslag
o Het ten uitvoer leggen van uitspraken van de rechter
Griffier en gerechtssecretaris: een andere categorie spelers die in een
gerechtelijke procedure betrokken raakt wanneer er een procedure wordt gevoerd,
zijn de medewerkers van de administratieve en juridische ondersteuning van het
gerecht. De griffie beheert de agenda, de dossiers en het archief van de gerechtelijke
instantie en verzorgt correspondentie met de procespartijen of bij procedure
betrokken derden. De gerechtssecretaris is de hulp en rechterhand van de rechter.
Hij verzorgt de voorbewerking van zaken, houdt aantekeningen bij tijdens zittingen
Het materiële burgerlijk recht omvat inhoudelijke rechten en plichten: rechtsregels om
situaties, rechtsverhoudingen en handelingen juridisch te definiëren en te kwalificeren. Waar
het materiële burgerlijk recht bepaalt welke rechten en plichten iemand heeft, geeft het
formele burgerlijk recht antwoord op de vraag volgens welke procedureregels deze
rechten en plichten kunnen worden geëffectueerd. Met andere woorden: hoe kunnen
materiële rechtsregels worden afgedwongen bij de rechter. Aan welke spelregels moeten de
betrokkenen zich houden? Omdat het bij het formele burgerlijk recht gaat over de manier
waarop een procedure moet worden gevoerd, wordt ook wel gesproken over het burgerlijk
procesrecht.
Het burgerlijk procesrecht heeft verschillende functies. Het betreft:
Het handhaven en beïnvloeden van materiële burgerlijke rechten en plichten
Het voorkomen van een gerechtelijke procedure
Het voorkomen van eigenrichting
Het burgerlijk procesrecht kent een aantal algemene rechtsbeginselen. Deze zijn als volgt:
Recht op rechtspraak en rechtsbijstand: het recht op rechtspraak en
rechtsbijstand houdt in dat door iedereen een geschil moet kunnen worden
voorgelegd aan een overheidsrechter en dat eenieder recht heeft op juridische
bijstand in een procedure, zie artikel 17, 18 en 112 Grondwet.
Onafhankelijke en onpartijdige rechter: uitgangspunt in het Nederlandse recht is
dat er recht wordt gesproken door een onafhankelijke en onpartijdige gerechtelijke
instantie, bij de wet ingesteld. Onafhankelijkheid betekent dat de rechter geen
verantwoording verschuldigd is aan de overheid of aan collega-rechters.
Onpartijdigheid houdt in dat de rechter oordeelt zonder zich te laten leiden door de
personen van de procespartijen. De rechter moet objectief en onbevooroordeeld
oordelen; hij moet als het ware ‘blind’ te werk gaan. Indien een partij op
gerechtvaardigde gronden twijfelt aan de onpartijdigheid van de rechter, kan die partij
een verzoek tot wraking van die rechter doen, zie artikel 36 Rv. Is de rechter zelf van
mening dat hij in een bepaalde zaak niet onpartijdig kan zijn, dan kan hij verzoeken
zich te laten vervangen door een andere rechter. Dit wordt verschoning genoemd,
zie artikel 40 Rv.
Hoor en wederhoor: het beginsel van hoor en wederhoor, ook wel aangeduid als het
gelijkheidsbeginsel, betekent dat beide partijen in de gelegenheid gesteld moeten
worden om hun standpunten in een zaak naar voren te brengen. Dit is terug te vinden
in artikel 19 Rv. Beide partijen moeten evenveel gelegenheid krijgen om hun
vorderingen en verweren kenbaar te maken en over en weer op elkaar te reageren.
Schending van het beginsel van hoor en wederhoor levert een essentieel
vormverzuim op.
Behandeling en beslissing binnen redelijke termijn: de behandeling van en
beslissing over een zaak dienen binnen een redelijke termijn te geschieden. De
rechter en partijen waken tegen onredelijke vertraging van de procedure, zie artikel
20 Rv.
Openbaarheid van zitting en uitspraak: het openbaarheidsbeginsel heeft
betrekking op de openbaarheid van de uitspraak. Zittingen dienen in het openbaar
plaats te vinden, artikel 27 lid 1 Rv. Een uitzondering hierop kan echter worden
gemaakt wanneer de goede zeden, de openbare orde, de nationale veiligheid in een
democratische samenleving, de belangen van minderjarigen of de bescherming van
het privéleven van procespartijen besloten behandeling noodzakelijk maken. Ook de
uitspraak moet in het openbaar plaatsvinden, aldus artikel 29 lid 1 Rv. Op deze regel
kan, anders dan bij de zitting, geen uitzondering worden gemaakt.
Motiveringsbeginsel: behalve dat de uitspraak openbaar moet zijn, dient de rechter
zijn uitspraak te motiveren. De uitspraak moet de grondslagen voor de uitspraak en
, de argumenten die de rechter aan zijn beslissing ten grondslag heeft gelegd,
inhouden. De plicht om de uitspraak te motiveren is onder andere vastgelegd in
artikel 30 Rv, artikel 121 Grondwet en artikel 5 lid in Wet RO.
Geen rechtsweigering en volledige beslissing: de rechter dient in alle gevallen
een beslissing te geven over het geschil dat aan hem is voorgelegd: hij mag niet
weigeren om een uitspraak te doen, aldus artikel 26 Rv en artikel 13 Wet algemene
bepalingen. Bovendien moet de eindbeslissing van de rechter volledig zijn: de
eindbeslissing moet alle geschilpunten betreffen, artikel 23 Rv.
Beginsel van partijautonomie: het beginsel van partijautonomie, artikel 24 Rv, wil
zeggen dat de grondslag voor de beslissing van de rechter wordt gevormd door de
stellingen van de procespartijen. Anders gezegd: partijen bepalen de omvang van de
gerechtelijke procedure. De burgerlijke rechter is lijdelijk: hij oordeelt alleen over
vorderingen, verzoeken, verweren, stellingen en argumenten die partijen aan hem
voorleggen. De rechter kan om die reden niet méér of iets anders toewijzen dan
hetgeen wordt gevorderd of verzocht. Omdat het beginsel van de partijautonomie met
de lijdelijkheid van de rechter verband houdt, wordt het ook wel het
lijdelijkheidsbeginsel genoemd.
Ambtshalve aanvulling van rechtsgronden: van het lijdelijkheidsbeginsel moet
worden onderscheiden de verplichting van de rechter om op eigen initiatief de
rechtsgronden aan te vullen, zie artikel 25 Rv. Indien een procespartij zijn vordering
of verweer baseert op een onjuiste rechtsgrondslag, moet de rechter de procespartij
te hulp schieten door de juiste rechtsgrond aan te vullen. Voorwaarde is wel dat de
procespartij voldoende feiten en omstandigheden aanvoert om de juiste rechtsgrond
te kunnen onderbouwen.
Binnen het burgerlijke procesrecht zijn er verschillende spelers betrokken:
Procespartijen: aan een civiele procedure kunnen natuurlijke personen en
rechtspersonen deelnemen. Jij en ik zijn voorbeelden van natuurlijke personen:
mensen van vlees en bloed. Rechtspersonen zijn entiteiten die juridisch, ‘voor het
recht’ als personen worden gezien en bepaalde rechten en plichten hebben.
Voorbeelden van rechtspersonen zijn gemeentes en provincies, alsmede naamloze
of besloten vennootschappen.
Rechtsbijstandverleners: voor het voeren van een gerechtelijke procedure is
specialistische kennis vereist. Om die reden is het een procespartij veelal aan te
raden om zich in een procedure te laten bijstaan door een deskundige
rechtsbijstandverlener. De meest voorkomende rechtsbijstandverlener is de
advocaat, maar er zijn ook andere rechtsbijstandverleners. Zo heb je bijvoorbeeld
ook de gemachtigde, deze is bevoegd de proceshandelingen in de naam van de partij
te verrichten.
Gerechtsdeurwaarder: de gerechtsdeurwaarder is een door de Kroon benoemd
openbaar ambtenaar met officiële ambtstaken. De taken, bevoegdheden en de
rechtspositie van de gerechtsdeurwaarder zijn geregeld in de
Gerechtsdeurwaarderwet. In deze wet zijn tevens waarborgen opgenomen voor een
correcte uitoefening van het beroep van deurwaarder. De officiële ambtstaken die de
deurwaarder verricht, kunnen worden onderscheiden in drie kerntaken:
o Het uitbrengen van exploten
o Het leggen van een conservatoir beslag
o Het ten uitvoer leggen van uitspraken van de rechter
Griffier en gerechtssecretaris: een andere categorie spelers die in een
gerechtelijke procedure betrokken raakt wanneer er een procedure wordt gevoerd,
zijn de medewerkers van de administratieve en juridische ondersteuning van het
gerecht. De griffie beheert de agenda, de dossiers en het archief van de gerechtelijke
instantie en verzorgt correspondentie met de procespartijen of bij procedure
betrokken derden. De gerechtssecretaris is de hulp en rechterhand van de rechter.
Hij verzorgt de voorbewerking van zaken, houdt aantekeningen bij tijdens zittingen
