Samenvatting ak hoofdstuk 2 actieve aarde
2.1 de aarde als systeem:
Vier sferen:
• In de fysische geografie wordt er bij het bestuderen van de aarde gebruik gemaakt
van vier sferen: de atmosfeer, hydrosfeer, lithosfeer en biosfeer.
• Een oerwoud vormt een systeem waarin de verschillende sferen met elkaar
verbonden zijn:
- Atmosfeer is vochtig en warm → er ontstaan veel wolken → veel regen → de regen
samen met de warmte vormen een uitbundige biosfeer → de bodem, onderdeel
lithosfeer, is zo in evenwicht met planten.
Atmosfeer:
• De dampkring (atmosfeer) is van groot belang voor het leven op aarde en speelt een
belangrijke rol in het vormen van landschappen.
- Men houdt vaak een dikte van tachtig kilometer aan (lastig te zeggen wanneer de
dampkring overgaat in de interplanetaire ruimte, lucht wordt steeds ijler)
- De atmosfeer is ingedeeld in vier lagen: troposfeer, stratosfeer, mesosfeer en de
thermosfeer. (ertussen pauzes)
• Troposfeer is essentieel voor het leven op aarde. Hierin zijn de waterkringloop en de
klimaatprocessen. Ook bevat de troposfeer 80% van alle gassen in de dampkring.
• De atmosfeer ontstond doordat gassen uit het binnenste van de aarde via
vulkaanuitbarstingen ontsnapten. (later kreeg de atmosfeer de huidige vorm)
• De stratosfeer heeft ook een belangrijke functie voor het leven op aarde. Deze laag
bevat ozon.
- Ozon blokkeert de ultraviolette straling van de zon, waardoor het leven wordt
beschermd voor bijvoorbeeld huidkanker en genetische mutaties.
Hydrosfeer en biosfeer:
• De hydrosfeer is het vloeibare gedeelde van de aardse sferen.
- Dit bestaat uit: ijs, zee, oceaan, rivieren, meren en grond- en bodemwater.
• De biosfeer omvat alle levende organismen op aarde. Het meeste leven bevindt zich
op land en in de bovenste honderd meter van de oceaan.
Kringlopen:
• Kringlopen spelen een rol bij het begrijpen van de exogene en endogene krachten die
de aarde vormgeven. Gesteenten kunnen diep liggen, omhoog komen bij
gebergtevorming en vervolgens door erosie afslijten etc. → de kringloop van
gesteente vindt niet alleen plaats binnen de lithosfeer.
- Er zijn relaties met andere sferen in de gesteentekringloop. De atmosfeer en
hydrosfeer zorgen samen voor de afbraak en verplaatsing van steen.
Hydrologische kringloop:
• Water is belangrijk voor het leven, bepaalt voor groot deel het klimaatsysteem en is
een belangrijk element van de exogene krachten die landschappen vormgeven.
, • Water verdampt uit de zeeën, meren en rivieren (evaporatie). Ook planten
verdampen via de huidmondjes water (transpiratie).
- Via de neerslag, infiltratie en afstroming komt het water terug in de zee.
- Ook hier zijn dus relaties tussen sferen.
Stralingsbalans:
• De grote motor van de kringlopen en processen in de sferen is de energie van de zon.
- De aarde krijgt energie van de zon.
- Een deel wordt omgezet in warmte en een deel wordt teruggebracht in de atmosfeer
en uitgestraald.
• De aarde heeft een vrij constante gemiddelde temperatuur, dus is er een balans
tussen de inkomende en uitkomende energie.
• Een deel van het zonlicht wordt weerkaatst door wolken en het oppervlak.
- Een ander deel wordt door wolken opgenomen en omgezet in warmte.
- Minder dan de helft komt bij het aardoppervlak. De energie wordt hier opgenomen
en omgezet in warmte, geabsorbeerd en uitgestraald via infrarode straling. → de
atmosfeer wordt opgewarmd vanaf het aardoppervlak.
- Er wordt 114% teruggestraald vanuit het aardoppervlak, terwijl maar 47% van het
zonlicht wordt geabsorbeerd door het aardoppervlak. Dit komt door de
broeikasgassen. Een deel van de warmte wordt geabsorbeerd en voor een groot deel
terug gestraald.
Stralingsbalans op verschillende plekken op aarde:
• De energiebalans verschilt per dag of nacht, maar ook per breedtegraad.
• Bij de evenaar is het warm, ook al schijnt de zon maar zon 12 uur per dag. Ten
noorden van de poolcirkel is het veel kouder, terwijl de zon er 24 uur schijnt.
- De invalshoek van de zonnestralen verschilt. In het noorden moet de zon een veel
groter oppervlak verwarmen, dus is het hier minder sterk.
- Ook leggen de zonnestralen een langere weg af door de atmosfeer door de schuine
as van de aarde. Hierdoor wordt er meer warmte verloren door wolken etc.
• Donkere oppervlakten als de bossen in de tropen absorberen licht. → het wordt hier
warmer. Hier is dus een kleiner albedo dan in de polen.
• De energiebalans levert gedurende het jaar een tekort op op hogere breedte, terwijl
er bij de tropen een overschot ontstaat. → er ontstaat een transport van warmte
naar de polen en andersom. → de extreme plaatselijke verschillen in energiebalans
worden zo verminderd. Dit is de motor van de oceaanstromen en luchtcirculatie.
2.1 de aarde als systeem:
Vier sferen:
• In de fysische geografie wordt er bij het bestuderen van de aarde gebruik gemaakt
van vier sferen: de atmosfeer, hydrosfeer, lithosfeer en biosfeer.
• Een oerwoud vormt een systeem waarin de verschillende sferen met elkaar
verbonden zijn:
- Atmosfeer is vochtig en warm → er ontstaan veel wolken → veel regen → de regen
samen met de warmte vormen een uitbundige biosfeer → de bodem, onderdeel
lithosfeer, is zo in evenwicht met planten.
Atmosfeer:
• De dampkring (atmosfeer) is van groot belang voor het leven op aarde en speelt een
belangrijke rol in het vormen van landschappen.
- Men houdt vaak een dikte van tachtig kilometer aan (lastig te zeggen wanneer de
dampkring overgaat in de interplanetaire ruimte, lucht wordt steeds ijler)
- De atmosfeer is ingedeeld in vier lagen: troposfeer, stratosfeer, mesosfeer en de
thermosfeer. (ertussen pauzes)
• Troposfeer is essentieel voor het leven op aarde. Hierin zijn de waterkringloop en de
klimaatprocessen. Ook bevat de troposfeer 80% van alle gassen in de dampkring.
• De atmosfeer ontstond doordat gassen uit het binnenste van de aarde via
vulkaanuitbarstingen ontsnapten. (later kreeg de atmosfeer de huidige vorm)
• De stratosfeer heeft ook een belangrijke functie voor het leven op aarde. Deze laag
bevat ozon.
- Ozon blokkeert de ultraviolette straling van de zon, waardoor het leven wordt
beschermd voor bijvoorbeeld huidkanker en genetische mutaties.
Hydrosfeer en biosfeer:
• De hydrosfeer is het vloeibare gedeelde van de aardse sferen.
- Dit bestaat uit: ijs, zee, oceaan, rivieren, meren en grond- en bodemwater.
• De biosfeer omvat alle levende organismen op aarde. Het meeste leven bevindt zich
op land en in de bovenste honderd meter van de oceaan.
Kringlopen:
• Kringlopen spelen een rol bij het begrijpen van de exogene en endogene krachten die
de aarde vormgeven. Gesteenten kunnen diep liggen, omhoog komen bij
gebergtevorming en vervolgens door erosie afslijten etc. → de kringloop van
gesteente vindt niet alleen plaats binnen de lithosfeer.
- Er zijn relaties met andere sferen in de gesteentekringloop. De atmosfeer en
hydrosfeer zorgen samen voor de afbraak en verplaatsing van steen.
Hydrologische kringloop:
• Water is belangrijk voor het leven, bepaalt voor groot deel het klimaatsysteem en is
een belangrijk element van de exogene krachten die landschappen vormgeven.
, • Water verdampt uit de zeeën, meren en rivieren (evaporatie). Ook planten
verdampen via de huidmondjes water (transpiratie).
- Via de neerslag, infiltratie en afstroming komt het water terug in de zee.
- Ook hier zijn dus relaties tussen sferen.
Stralingsbalans:
• De grote motor van de kringlopen en processen in de sferen is de energie van de zon.
- De aarde krijgt energie van de zon.
- Een deel wordt omgezet in warmte en een deel wordt teruggebracht in de atmosfeer
en uitgestraald.
• De aarde heeft een vrij constante gemiddelde temperatuur, dus is er een balans
tussen de inkomende en uitkomende energie.
• Een deel van het zonlicht wordt weerkaatst door wolken en het oppervlak.
- Een ander deel wordt door wolken opgenomen en omgezet in warmte.
- Minder dan de helft komt bij het aardoppervlak. De energie wordt hier opgenomen
en omgezet in warmte, geabsorbeerd en uitgestraald via infrarode straling. → de
atmosfeer wordt opgewarmd vanaf het aardoppervlak.
- Er wordt 114% teruggestraald vanuit het aardoppervlak, terwijl maar 47% van het
zonlicht wordt geabsorbeerd door het aardoppervlak. Dit komt door de
broeikasgassen. Een deel van de warmte wordt geabsorbeerd en voor een groot deel
terug gestraald.
Stralingsbalans op verschillende plekken op aarde:
• De energiebalans verschilt per dag of nacht, maar ook per breedtegraad.
• Bij de evenaar is het warm, ook al schijnt de zon maar zon 12 uur per dag. Ten
noorden van de poolcirkel is het veel kouder, terwijl de zon er 24 uur schijnt.
- De invalshoek van de zonnestralen verschilt. In het noorden moet de zon een veel
groter oppervlak verwarmen, dus is het hier minder sterk.
- Ook leggen de zonnestralen een langere weg af door de atmosfeer door de schuine
as van de aarde. Hierdoor wordt er meer warmte verloren door wolken etc.
• Donkere oppervlakten als de bossen in de tropen absorberen licht. → het wordt hier
warmer. Hier is dus een kleiner albedo dan in de polen.
• De energiebalans levert gedurende het jaar een tekort op op hogere breedte, terwijl
er bij de tropen een overschot ontstaat. → er ontstaat een transport van warmte
naar de polen en andersom. → de extreme plaatselijke verschillen in energiebalans
worden zo verminderd. Dit is de motor van de oceaanstromen en luchtcirculatie.
