Samenvatting biologie Nectar vwo, hoofdstuk 21 afweer

Biologie hoofdstuk 21 afweer paragraaf 21.1 geen indringers
Barrières aan de buitenkant
Dekweefsels (bijv. opperhuid) vormen als fysieke barrière een mechanische afweer voor
ziekteverwekkers en gevaarlijke stoffen. Ze bestaan uit nauw aaneensluitende cellen 

 kunnen ziekteverwekker niet door
 beschermen inwendig milieu van uitwendig milieu

de opperhuid bestaat uit:

 Hoornlaag  dode cellen, waarmee bacteriën van je huid ‘vallen’
 Basale cellenlaag  laag cellen waaruit de opperhuid aangroeit, bestaande uit
stamcellen die voortdurende delen
 Lederhuid  laag bindweefsel onder opperhuid (veel zintuigjes + elastische vezels)

Bescherming tegen zonlicht
Een bruine huid is een beschermingsreactie tegen uv door een extra productie van pigment
door melanocyten (in basale cellenlaag). Melanine hoopt zich op om de kern van naburige
cellen in de kiemlaag en beschermt zo het DNA. Een zwaardere bescherming tegen uv is de
verdikking van de opperhuid.

Vochtbarrières
Je ademwegen en je verteringsstelsel zijn aan de binnenzijde bedekt met een speciale
cellaag: slijmvlies  dekweefsel waarin slijmbekercellen slijm afscheiden dat
bacteriedodende stoffen bevat, in longen blijven ze eraan kleven.

 Biomedische barrière  de maag met maagzuur = niet overleven bacteriën
 Traanvocht in ogen  zelfde principe als slijmvlies

Investeren in bescherming (planten)
De afweer van organismen vindt plaats op verschillende niveaus. Het eerste niveau is de
mechanische afweer. Hierbij wordt het ziekteverwekker onmogelijk gemaakt om het interne
milieu binnen te dringen, bijvoorbeeld:

 Stekels
 Holtes waarin mieren leven  steken dieren (mutualisme)
Chemische bescherming (planten)
Het tweede niveau is chemische afweer. Er worden chemische stoffen gemaakt die in staat
zijn om ziekteverwekker te vernietigen, bijvoorbeeld:
 Bittere stoffen die planten maken
 Bijtende, brandende of giftige stoffen die planten maken
 Brandharen die stoffen afgeven (histamine, mierenzuur en acetylcholine)

, Afweer maatregelen (planten)
Planten herkennen schadelijke schimmels en bacteriën via receptoren op de celmembranen
 zorgt voor bijv.

 Sluiten huidmondjes
 H2O2 aanmaak  dikke celwand
 Stoffen die schimmelsporen doden die op de caticula komen

Signaalstoffen en lokstoffen
Een plant die is aangevreten kan waarschuwingssignalen afgeven naar andere planten

 Ontvangen van geurstoffen (plant)  aanmaak van vies smakende stoffen door plant
 Ontvangen van geurstoffen (plant)  lokstoffen aanmaken (aanmaak van nectar in
kliercellen buiten bloem om bijv. bijen te lokken)
 Ontvangen van geurstoffen (kleine carnivoren)  naar de aangevreten plant toe om
bijv. de rupsjes op te eten


Paragraaf 21.2 niet-specifieke afweer
Omringd door eencellige organismen
Bacteriën hebben geen celkern, ze zijn ingedeeld op:

 Leefomgeving (aeroob of anaeroob)
 Voedselherkomst (heterotroof (kan zelf geen voedingsstoffen maken) of autotroof
(wel in staat voedingsstoffen te maken)
 Celvorm (bijv. bolletjes of staafjes)
 Celwandverschillen (gram-negatieve bacteriën (extra celmembraan, buiten celwand)
of gram-positieve bacteriën (hebben 1 celmembraan)
Bacteriën zijn prokaryoten (geen celkern) en bevatten:
 Cirkelvormig DNA in grondplasma (plasmiden)
 Cirkelvormige chromosomen in grondplasma
Iedereen heeft een microbioom (alle bacteriën in en op je lichaam)

Bacteriën als ziekteverwekkers
cyanobacteriën (blauwalg)  fotoautotrofe bacteriën (maken door fotosynthese eigen
organische stoffen) die giftige stoffen maken  tasten zenuwen + lever aan

Andere eencellige ziekteverwekkers
Er zijn ook eukaryoten (cel bevat een celkern), zoals parasieten

 Ongeslachtelijke parasieten  vermenigvuldigen in lever + rode bloedcellen
 Geslachtelijke parasieten  zygote in de mug die het afgeeft in het lichaam
DNA- en RNA-virussen
Virussen maken gebruik van cellen om zich te vermeerderen. Een virus bestaat uit