Kennistoets Verbeteren van Zorg
Zorginnovatie
Rogers (2003): ‘Een innovatie is een idee, praktijk of object dat door een individu of andere eenheid
van adoptie als nieuw wordt waargenomen’.
Verhagen (2012): “Een innovatie is in essentie een ‘verbetering’ die waarde toevoegt. Uitgangspunt is
dat de innovatie een meerwaarde oplevert voor de klant. Zijn/Haar perspectief aannemen is een
leidend principe bij innoveren”
De cliënt staat centraal…. de cliënt (eindgebruiker / ontvanger) moet gemak ervaren van het project
Helderheid over organisatie
Waarom bestaat een organisatie? (missie en visie + plan praktijk)
Een organisatie doet niet altijd wat de cliënt wil
Gaat ook over competenties, geld, moet kunnen passen binnen een werkproces
Verbinding met waarom bestaat een organisatie + visie + uitgangspunten handelen → hoe vertalen
in gedrag dat we laten zien op de werkvloer
Missie: waarom we bestaan (primaire functie – permanente opdracht)
Visie: wat we willen zijn (ambitieus gedeeld beeld van de toekomst)
Kernwaarden: waar we in geloven (waarden en normen van de organisatie – ethisch kompas)
Strategie: wat moeten we doen/aanpak. Doelstellingen, scenario’s en maatregelen)
Bouwstenen: resultaten, mensen, middelen, structuur, cultuur en ketens
Je kiest voor actieonderzoek als je in de vraagstelling richt op veranderen. Betrokkenheid, keuzes
maken die de praktijk belangrijk vindt leidt tot een duurzaam resultaat.
Je kiest voor praktijkgericht onderzoek als het gaat om beschrijvend onderzoek, gericht huidige
situatie of meningen in kaart te brengen.
Systematische aanpak is van belang bij het implementeren van verandering.
Verschillende dataverzamelingstechnieken:
1. klassieke dataverzamelingstechnieken: ondervragen (interviewen, focusgroep, groepsdialoog,
survey), observeren en bezoeken, inhoudsanalyse en bestuderen
2. Ervaringsgerichte methoden en technieken. Methoden voor:
- Ontsluiten en delen van alledaagse kennis
- Het ontwikkelen van ideeën en delen van kennis
- Reconstructie van handelen, situaties gebeurtenissen
- Visualiseren
- Individuele en collectieve reflectie
- Het analyseren van situaties
,Participatief Actieonderzoek
Bij actieonderzoek ben je kennis verzamelaar en veranderaar
● Drie parallelle processen: onderzoeksproces, reflectieproces en verbeteringsproces
● Doel is begrijpen, maar ook ingrijpen en veranderen
● Onderzoeken en veranderen onlosmakelijk met elkaar verbonden
● Kritisch-emancipatoire paradigma
● Onderzoeksperspectief gaat om samenwerken co-creatie: deelnemers & onderzoekers werken
gelijkwaardig samen aan in principe alle aspecten van het onderzoek. Besluiten gezamenlijk
nemen.
● Relatie onderzoeker-onderzochten draait om participatie*
● Binnen natuurlijke context worden open en globale vragen gesteld
● Het ontwerp van een PAO is cyclisch en iteratief (herhalend)
● Dataverzameling is open en soms gestructureerd (mixed methods)
● Resultaat bestaat uit woorden, soms cijfers
● Kennis nodig om te begrijpen en te veranderen (diverse bronnen van kennis)
PAO gaat verder dan beschrijven, verklaren, begrijpen. PAO is ook gericht op het veranderen,
vernieuwen van de werkelijkheid. PAO is net zoals kwalitatief onderzoek participatief, maar
ondersteunt daarnaast ook de onderzochten. PAO is een onderzoeksproces, maar gaat verder:
onderzoek leren & reflecteren, veranderen. Gaat naast beschrijvende en verklarende kennis ook om
handelingskennis en veranderingskennis, daardoor andere vraagstelling. Vertoont overeenkomsten
met kwalitatief onderzoek t.a.v.: subject-subject relatie, participatie, vraagstelling onderzoek is
flexibel en kan worden aangescherpt gedurende het onderzoek, actieve betrokkenheid onderzoeker
PAO: niet alleen gericht op verzamelen van kennis om de werkelijkheid te begrijpen, maar ook als
doel de sociale werkelijkheid te veranderen (handelingskennis). Een participatief actieonderzoeker
combineert twee rollen: sociaal vaardige praktijkonderzoeker + agoog (begeleider van leer- en
veranderingsprocessen).
Kenmerken participatief actieonderzoek (PAO)
1. Gericht op praktische problemen, vragen of wensen. De aanleiding van de vraagstelling ligt in
de praktische problemen, vragen, dromen, uitdagingen of ideeën over het dagelijks handelen in
hun beroepspraktijk. Het onderzoek is gericht op het verkrijgen van kennis om het handelen
(individueel of collectief) binnen in de situatie te verbeteren, vernieuwen of veranderen.
2. Participatief onderzoek. De betrokkenen worden betrokken bij het onderzoek en werken samen
met de onderzoekers aan het praktische probleem. Hierdoor beschikken de deelnemers over
inzicht in hun doen en laten in de onderzochte situaties en tegelijkertijd over kennis voor het
verbeteren van hun handelen. Leidt tot verandering en empowerment van de deelnemers. Er
wordt gestreefd naar een gelijkwaardige relatie; elkaar waarderen om wat zij denken, kunnen en
doen, zonder elkaar te veroordelen. Daarnaast is dialoog belangrijk; communicatievorm die erop
gericht is de ander te begrijpen, door te luisteren naar elkaar en het praten met elkaar op de
voorgrond.
3. Verbeteren, veranderen, vernieuwen. Wijzigen in de richting van een voor de betrokkenen
betere, meer bevredigende situatie of adequater handelen. PAO leidt ook tot empowerment.
4. Onderzoek en actie zijn met elkaar verbonden. PAO omvat altijd een onderzoeksdeel
(onderzoek op locatie eventueel aangevuld met deskresearch) en een actiedeel (handelingen of
acties) om te komen tot verbetering of verandering van het handelen en/of de situatie waarin
dat handelen plaatsvindt. Daarbij lopen de betrokkenen (soms herhaaldelijk) 5 fasen: oriënteren
(aanleiding, verkenning situatie en handelen), diagnosticeren (analyse van problemen, wensen in
, handelen en situatie), ontwikkelen (richting bepalen, PVA), actie (uitvoering van het plan,
oefenen met nieuwe handelen) en evalueren (nieuwe handelen kritische bekijken en
waarderen).
5. Wetenschappelijke methoden en technieken. PAO ontwikkelt kennis met behulp van
sociaalwetenschappelijke methoden en technieken. PAO is niet gebonden aan een bepaalde
methode of dataverzamelingstechniek. De onderzoekers kunnen putten uit verschillende
methodologische tradities en methoden & technieken van dataverzameling zolang die maar in
overeenstemming zijn met de uitgangspunten van PAO.
Het verzamelen van data uit kwantitatieve (vragenlijstenonderzoek) en kwalitatieve (open
interview, participerende observatie, groepsgesprekken/focus) kunnen worden gebruikt.
6. Ervaringsgerichte methoden en technieken. Aanvulling door communicatieve, interactieve,
visueel en creatieve methoden. Deze worden gebruikt om nieuwe ideeën en richting te
ontwikkelen, daarnaast ook het ontsluiten van alledaagse kennis.
7. Kennis begrijpen en veranderen. Het begrijpen van kennis om de kennis in de werkelijkheid te
veranderen. Gebruik maken van alledaagse en praktische kennis uit de leefwereld van de
betrokkenen.
8. Meervoudig proces. Het combineren van participatief onderzoek, communicatie/interactie,
samenwerken, participeren, reflecteren, leren en veranderen leiden tot het PAO.
9. Bruikbare, betrouwbare en valide kennis. Member check: de verzamelde gegevens worden
teruggekoppeld naar de deelnemers. De bewerkingen gebeuren samen met de betrokkenen. Er
zijn controle en reflectieve momenten ingebouwd. Kennis is naar inhoud en vorm betekenisvol
voor de deelnemers en kan worden gebruikt om te veranderen.
10. Kennisproduct is voor de onderzochten. De resultaten van het onderzoek zijn voor de
deelnemers. Zij beschikken over beschrijvend, verklarende en prescriptieve kennis. De
onderzoekers beschikken na het onderzoek over wetenschappelijke/propositionele kennis.
Factoren die samenwerking bevorderen
➢ Gebruikmaken van de diversiteit van kwaliteiten van de deelnemers en onderzoekers.
➢ Heldere en gedeelde doelen.
➢ Passende taakverdeling en verantwoordelijkheden.
➢ Beschikbaarheid van interne en externe communicatiekanalen.
➢ Regelmatig evalueren van en reflecteren op de samenwerking.
Onderzoeksproces in PAO
● Aanleiding, probleemanalyse, vraagstelling en doelstelling: aanleiding, voorfase, oriënteren en
diagnosticeren. Onderzoekers en de onderzoeksubjecten stellen samen vast wat er in het PAO
bereikt of veranderd moet worden, en welke kennis daarvoor nodig is (vraagstelling,
veranderdoel en kennisdoel).
● Maken van een onderzoekontwerp: ontwikkelen. Gebruikte methoden van methoden &
technieken van dataverzameling en vaststellen welke richting/aanpak zal worden van de
gewenste toekomstige situatie.
● Gegevens verzamelen en analyseren: oriënteren, diagnosticeren, ontwikkelen en evalueren.
Kenmerkend van PAO is dat het verzamelen en analyseren van de gegevens geen vaste
afzonderlijke fase is zoals in het traditionele onderzoek, in meerdere fasen van PAO gebeurt dit.
● Conclusies en aanbevelingen: diagnosticeren, ontwikkelen, handelen/acties evalueren. In PAO
worden in iedere fases conclusies en aanbevelingen gemaakt en in de praktijk beproeft en
onderzocht.
Zorginnovatie
Rogers (2003): ‘Een innovatie is een idee, praktijk of object dat door een individu of andere eenheid
van adoptie als nieuw wordt waargenomen’.
Verhagen (2012): “Een innovatie is in essentie een ‘verbetering’ die waarde toevoegt. Uitgangspunt is
dat de innovatie een meerwaarde oplevert voor de klant. Zijn/Haar perspectief aannemen is een
leidend principe bij innoveren”
De cliënt staat centraal…. de cliënt (eindgebruiker / ontvanger) moet gemak ervaren van het project
Helderheid over organisatie
Waarom bestaat een organisatie? (missie en visie + plan praktijk)
Een organisatie doet niet altijd wat de cliënt wil
Gaat ook over competenties, geld, moet kunnen passen binnen een werkproces
Verbinding met waarom bestaat een organisatie + visie + uitgangspunten handelen → hoe vertalen
in gedrag dat we laten zien op de werkvloer
Missie: waarom we bestaan (primaire functie – permanente opdracht)
Visie: wat we willen zijn (ambitieus gedeeld beeld van de toekomst)
Kernwaarden: waar we in geloven (waarden en normen van de organisatie – ethisch kompas)
Strategie: wat moeten we doen/aanpak. Doelstellingen, scenario’s en maatregelen)
Bouwstenen: resultaten, mensen, middelen, structuur, cultuur en ketens
Je kiest voor actieonderzoek als je in de vraagstelling richt op veranderen. Betrokkenheid, keuzes
maken die de praktijk belangrijk vindt leidt tot een duurzaam resultaat.
Je kiest voor praktijkgericht onderzoek als het gaat om beschrijvend onderzoek, gericht huidige
situatie of meningen in kaart te brengen.
Systematische aanpak is van belang bij het implementeren van verandering.
Verschillende dataverzamelingstechnieken:
1. klassieke dataverzamelingstechnieken: ondervragen (interviewen, focusgroep, groepsdialoog,
survey), observeren en bezoeken, inhoudsanalyse en bestuderen
2. Ervaringsgerichte methoden en technieken. Methoden voor:
- Ontsluiten en delen van alledaagse kennis
- Het ontwikkelen van ideeën en delen van kennis
- Reconstructie van handelen, situaties gebeurtenissen
- Visualiseren
- Individuele en collectieve reflectie
- Het analyseren van situaties
,Participatief Actieonderzoek
Bij actieonderzoek ben je kennis verzamelaar en veranderaar
● Drie parallelle processen: onderzoeksproces, reflectieproces en verbeteringsproces
● Doel is begrijpen, maar ook ingrijpen en veranderen
● Onderzoeken en veranderen onlosmakelijk met elkaar verbonden
● Kritisch-emancipatoire paradigma
● Onderzoeksperspectief gaat om samenwerken co-creatie: deelnemers & onderzoekers werken
gelijkwaardig samen aan in principe alle aspecten van het onderzoek. Besluiten gezamenlijk
nemen.
● Relatie onderzoeker-onderzochten draait om participatie*
● Binnen natuurlijke context worden open en globale vragen gesteld
● Het ontwerp van een PAO is cyclisch en iteratief (herhalend)
● Dataverzameling is open en soms gestructureerd (mixed methods)
● Resultaat bestaat uit woorden, soms cijfers
● Kennis nodig om te begrijpen en te veranderen (diverse bronnen van kennis)
PAO gaat verder dan beschrijven, verklaren, begrijpen. PAO is ook gericht op het veranderen,
vernieuwen van de werkelijkheid. PAO is net zoals kwalitatief onderzoek participatief, maar
ondersteunt daarnaast ook de onderzochten. PAO is een onderzoeksproces, maar gaat verder:
onderzoek leren & reflecteren, veranderen. Gaat naast beschrijvende en verklarende kennis ook om
handelingskennis en veranderingskennis, daardoor andere vraagstelling. Vertoont overeenkomsten
met kwalitatief onderzoek t.a.v.: subject-subject relatie, participatie, vraagstelling onderzoek is
flexibel en kan worden aangescherpt gedurende het onderzoek, actieve betrokkenheid onderzoeker
PAO: niet alleen gericht op verzamelen van kennis om de werkelijkheid te begrijpen, maar ook als
doel de sociale werkelijkheid te veranderen (handelingskennis). Een participatief actieonderzoeker
combineert twee rollen: sociaal vaardige praktijkonderzoeker + agoog (begeleider van leer- en
veranderingsprocessen).
Kenmerken participatief actieonderzoek (PAO)
1. Gericht op praktische problemen, vragen of wensen. De aanleiding van de vraagstelling ligt in
de praktische problemen, vragen, dromen, uitdagingen of ideeën over het dagelijks handelen in
hun beroepspraktijk. Het onderzoek is gericht op het verkrijgen van kennis om het handelen
(individueel of collectief) binnen in de situatie te verbeteren, vernieuwen of veranderen.
2. Participatief onderzoek. De betrokkenen worden betrokken bij het onderzoek en werken samen
met de onderzoekers aan het praktische probleem. Hierdoor beschikken de deelnemers over
inzicht in hun doen en laten in de onderzochte situaties en tegelijkertijd over kennis voor het
verbeteren van hun handelen. Leidt tot verandering en empowerment van de deelnemers. Er
wordt gestreefd naar een gelijkwaardige relatie; elkaar waarderen om wat zij denken, kunnen en
doen, zonder elkaar te veroordelen. Daarnaast is dialoog belangrijk; communicatievorm die erop
gericht is de ander te begrijpen, door te luisteren naar elkaar en het praten met elkaar op de
voorgrond.
3. Verbeteren, veranderen, vernieuwen. Wijzigen in de richting van een voor de betrokkenen
betere, meer bevredigende situatie of adequater handelen. PAO leidt ook tot empowerment.
4. Onderzoek en actie zijn met elkaar verbonden. PAO omvat altijd een onderzoeksdeel
(onderzoek op locatie eventueel aangevuld met deskresearch) en een actiedeel (handelingen of
acties) om te komen tot verbetering of verandering van het handelen en/of de situatie waarin
dat handelen plaatsvindt. Daarbij lopen de betrokkenen (soms herhaaldelijk) 5 fasen: oriënteren
(aanleiding, verkenning situatie en handelen), diagnosticeren (analyse van problemen, wensen in
, handelen en situatie), ontwikkelen (richting bepalen, PVA), actie (uitvoering van het plan,
oefenen met nieuwe handelen) en evalueren (nieuwe handelen kritische bekijken en
waarderen).
5. Wetenschappelijke methoden en technieken. PAO ontwikkelt kennis met behulp van
sociaalwetenschappelijke methoden en technieken. PAO is niet gebonden aan een bepaalde
methode of dataverzamelingstechniek. De onderzoekers kunnen putten uit verschillende
methodologische tradities en methoden & technieken van dataverzameling zolang die maar in
overeenstemming zijn met de uitgangspunten van PAO.
Het verzamelen van data uit kwantitatieve (vragenlijstenonderzoek) en kwalitatieve (open
interview, participerende observatie, groepsgesprekken/focus) kunnen worden gebruikt.
6. Ervaringsgerichte methoden en technieken. Aanvulling door communicatieve, interactieve,
visueel en creatieve methoden. Deze worden gebruikt om nieuwe ideeën en richting te
ontwikkelen, daarnaast ook het ontsluiten van alledaagse kennis.
7. Kennis begrijpen en veranderen. Het begrijpen van kennis om de kennis in de werkelijkheid te
veranderen. Gebruik maken van alledaagse en praktische kennis uit de leefwereld van de
betrokkenen.
8. Meervoudig proces. Het combineren van participatief onderzoek, communicatie/interactie,
samenwerken, participeren, reflecteren, leren en veranderen leiden tot het PAO.
9. Bruikbare, betrouwbare en valide kennis. Member check: de verzamelde gegevens worden
teruggekoppeld naar de deelnemers. De bewerkingen gebeuren samen met de betrokkenen. Er
zijn controle en reflectieve momenten ingebouwd. Kennis is naar inhoud en vorm betekenisvol
voor de deelnemers en kan worden gebruikt om te veranderen.
10. Kennisproduct is voor de onderzochten. De resultaten van het onderzoek zijn voor de
deelnemers. Zij beschikken over beschrijvend, verklarende en prescriptieve kennis. De
onderzoekers beschikken na het onderzoek over wetenschappelijke/propositionele kennis.
Factoren die samenwerking bevorderen
➢ Gebruikmaken van de diversiteit van kwaliteiten van de deelnemers en onderzoekers.
➢ Heldere en gedeelde doelen.
➢ Passende taakverdeling en verantwoordelijkheden.
➢ Beschikbaarheid van interne en externe communicatiekanalen.
➢ Regelmatig evalueren van en reflecteren op de samenwerking.
Onderzoeksproces in PAO
● Aanleiding, probleemanalyse, vraagstelling en doelstelling: aanleiding, voorfase, oriënteren en
diagnosticeren. Onderzoekers en de onderzoeksubjecten stellen samen vast wat er in het PAO
bereikt of veranderd moet worden, en welke kennis daarvoor nodig is (vraagstelling,
veranderdoel en kennisdoel).
● Maken van een onderzoekontwerp: ontwikkelen. Gebruikte methoden van methoden &
technieken van dataverzameling en vaststellen welke richting/aanpak zal worden van de
gewenste toekomstige situatie.
● Gegevens verzamelen en analyseren: oriënteren, diagnosticeren, ontwikkelen en evalueren.
Kenmerkend van PAO is dat het verzamelen en analyseren van de gegevens geen vaste
afzonderlijke fase is zoals in het traditionele onderzoek, in meerdere fasen van PAO gebeurt dit.
● Conclusies en aanbevelingen: diagnosticeren, ontwikkelen, handelen/acties evalueren. In PAO
worden in iedere fases conclusies en aanbevelingen gemaakt en in de praktijk beproeft en
onderzocht.
