Samenvatting
ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
Orthopedagogie - HoGent Campus Schoonmeersen
Schooljaar: 2020-2021 - MT1 - SEM1
Docent: L. De Medts, K. Temmerman
Margot De Weirdt
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
-2-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
Inhoud
1. Inleiding ....................................................................................................................................... - 9 -
1.1. Actuele vraagstukken .......................................................................................................... - 9 -
1.1.1. Verandering ................................................................................................................. - 9 -
1.1.2. Perioden ...................................................................................................................... - 9 -
1.1.3. Nature - nurture .......................................................................................................... - 9 -
1.2. Levensloopperspectief ...................................................................................................... - 10 -
1.3. Ontwikkelingsfasen en -domeinen .................................................................................... - 10 -
1.3.1. Fasen.......................................................................................................................... - 10 -
1.3.2. Domeinen .................................................................................................................. - 10 -
1.4. Theoretische perspectieven .............................................................................................. - 11 -
2. Prenatale ontwikkeling .................................................................................................................. - 12 -
2.1. Prenatale stadia ...................................................................................................................... - 12 -
2.2. Afbreken van de zwangerschap ............................................................................................. - 12 -
2.3. fertiliteitsproblemen .............................................................................................................. - 12 -
2.3.1. mogelijke alternatieve wegen ......................................................................................... - 12 -
2.4. Prenatale diagnostiek en genetische advisering .................................................................... - 13 -
2.4.1. technieken om de foetale ontwikkeling te volgen .......................................................... - 13 -
2.5. Prenatale omgevingsinvloeden (teratogenen) ....................................................................... - 13 -
2.6. Accenten voor begeleiding ..................................................................................................... - 14 -
3. De geboorte en de pasgeborene ................................................................................................... - 15 -
3.1. De geboorte ............................................................................................................................ - 15 -
3.1.1. De bevalling ..................................................................................................................... - 15 -
3.1.2. Een geboortetrauma of ‘geboorteshock’ ........................................................................ - 15 -
3.2. De pasgeborene...................................................................................................................... - 15 -
3.2.1. De Apgarscore ................................................................................................................. - 15 -
3.2.2. De eerste levensfuncties ................................................................................................. - 16 -
3.3. Lichamelijke ontwikkeling ...................................................................................................... - 16 -
3.4. Sensoriële ontwikkeling.......................................................................................................... - 16 -
3.4.1. Zien .................................................................................................................................. - 16 -
3.4.2. Horen ............................................................................................................................... - 16 -
3.4.3. Reuk en smaak................................................................................................................. - 16 -
3.4.4. Voelen.............................................................................................................................. - 16 -
3.5. Motorische ontwikkeling ........................................................................................................ - 17 -
3.5.1. Reflexen ........................................................................................................................... - 17 -
3.5.2. Basisactiviteiten (spierspanning en houding).................................................................. - 17 -
-3-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
3.6. Seksuele ontwikkeling ............................................................................................................ - 17 -
3.7. Sociaal-emotionele ontwikkeling ........................................................................................... - 17 -
3.8. Taalontwikkeling..................................................................................................................... - 17 -
4. De babytijd ................................................................................................................................ - 18 -
4.1. De lichamelijke ontwikkeling .................................................................................................. - 18 -
4.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................... - 19 -
4.2.1. Kijkstadium (0 – 3 maanden) ........................................................................................... - 19 -
4.2.2. Grijpstadium (3 – 6 maanden)......................................................................................... - 19 -
4.2.3. Zitstadium (6 – 9 maanden) ............................................................................................ - 19 -
4.2.4. Kruipstadium (6 – 12 maanden) ...................................................................................... - 19 -
4.2.5. Loopstadium (12 – 15 maanden)..................................................................................... - 19 -
4.3. De sensoriële (perceptuele) ontwikkeling .............................................................................. - 20 -
4.3.1. Zien .................................................................................................................................. - 20 -
4.3.2. Horen ............................................................................................................................... - 20 -
4.3.3. Reuk en smaak................................................................................................................. - 20 -
4.3.4. Voelen: pijn en aanrakingen ............................................................................................ - 20 -
4.3.5. Multimodale perceptie .................................................................................................... - 20 -
4.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................... - 21 -
4.4.1. Piaget en het equilibratiemodel ...................................................................................... - 21 -
4.4.2. De Sensori-motorische fase (0 – 2 jaar) .......................................................................... - 22 -
4.5. De taalontwikkeling ................................................................................................................ - 23 -
4.5.1. Eigenschappen van taal ................................................................................................... - 23 -
4.5.2. De prelinguale of voortalige periode (0 – 1 jaar) ............................................................ - 23 -
4.6. De spelontwikkeling ............................................................................................................... - 24 -
4.6.1. Enkele fasen..................................................................................................................... - 24 -
4.6.2. Bewegingsspel of oefenspel bij de baby ......................................................................... - 24 -
4.7. De sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................... - 25 -
4.7.1. De basis van sociaal gedrag ............................................................................................. - 25 -
4.7.2. Hechting .......................................................................................................................... - 25 -
4.7.3. Baby’s en interactie ......................................................................................................... - 26 -
4.8. De persoonlijkheidsontwikkeling ........................................................................................... - 27 -
4.8.1. Definiëring ....................................................................................................................... - 27 -
4.8.2. Temperament bij de baby ............................................................................................... - 27 -
4.8.3. Theorie van ERIKSON: fase 1: vertrouwen versus wantrouwen ..................................... - 27 -
4.8.4. Genderontwikkeling bij de baby...................................................................................... - 27 -
5. De peutertijd ............................................................................................................................. - 28 -
-4-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
5.1. De lichamelijke ontwikkeling .................................................................................................. - 28 -
5.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................... - 29 -
5.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................... - 29 -
5.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................... - 30 -
5.4.1. De pre-operationele fase................................................................................................. - 30 -
5.5. De taalontwikkeling ................................................................................................................ - 31 -
5.5.1. De vroeg-linguale of eerste talige periode (1 – 2,5 jaar)................................................. - 31 -
5.6. De spelontwikkeling ............................................................................................................... - 32 -
5.6.1. Het bewegings- of functiespel ......................................................................................... - 32 -
5.6.2. Het fantasiespel en imitatiespel ...................................................................................... - 32 -
5.6.3. Het constructiespel.......................................................................................................... - 32 -
5.6.4. De sociale ontwikkeling van het spel (Parten) ................................................................ - 32 -
5.7. De tekenontwikkeling ............................................................................................................. - 33 -
5.7.1. Het krabbelstadium (1,5 – 3/4 jaar) ................................................................................ - 33 -
5.8. De sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................... - 34 -
5.8.1. De ontwikkeling van een eigen ‘ik’ .................................................................................. - 34 -
5.8.2. uitbreiding sociale contacten .......................................................................................... - 34 -
5.8.3. Zindelijk worden .............................................................................................................. - 34 -
5.8.4. Kinderangsten.................................................................................................................. - 34 -
5.8.5. De trotsfase of koppigheidsfase ...................................................................................... - 34 -
5.9. De persoonlijkheidsontwikkeling ........................................................................................... - 35 -
5.9.1. Theorie van ERIKSON: fase 2: autonomie versus schaamte en twijfel............................ - 35 -
5.9.2. Genderontwikkeling ........................................................................................................ - 35 -
5.10. De morele ontwikkeling ....................................................................................................... - 35 -
6. De kleutertijd ............................................................................................................................. - 36 -
6.1. De lichamelijke ontwikkeling .................................................................................................. - 36 -
6.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................... - 36 -
6.2.1. De grove motoriek ........................................................................................................... - 36 -
6.2.2. De fijne motoriek ............................................................................................................. - 36 -
6.2.3. Links- of rechtshandigheid ->> lateralisatie .................................................................... - 36 -
6.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................... - 36 -
6.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................... - 36 -
6.5. De taalontwikkeling ................................................................................................................ - 37 -
6.5.1. De differentiatiefase........................................................................................................ - 37 -
6.6. De spelontwikkeling ............................................................................................................... - 38 -
6.7. De tekenontwikkeling ............................................................................................................. - 38 -
-5-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
6.7.1. Het pre-schematisch stadium.......................................................................................... - 38 -
6.8. De sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................... - 39 -
6.8.1. Gehechtheid .................................................................................................................... - 39 -
6.8.2. Begrijpen wat anderen denken ....................................................................................... - 39 -
6.8.3. Ontstaan van vriendschappen ......................................................................................... - 39 -
6.8.4. Agressief gedrag .............................................................................................................. - 39 -
6.9. De persoonlijkheidsontwikkeling ........................................................................................... - 40 -
6.9.1. Theorie van ERIKSON: fase 3: initiatief versus schuld ..................................................... - 40 -
6.9.2. Genderontwikkeling bij de kleuter .................................................................................. - 40 -
6.10. De morele ontwikkeling ....................................................................................................... - 41 -
7. De lagere schooltijd ................................................................................................................... - 42 -
7.1. De lichamelijke ontwikkeling .................................................................................................. - 42 -
7.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................... - 42 -
7.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................... - 42 -
7.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................... - 43 -
7.4.1. De concreet operationele fase (7 – 11 jaar) .................................................................... - 43 -
7.5. De taalontwikkeling ................................................................................................................ - 44 -
7.5.1. De voltooiingsfase ........................................................................................................... - 44 -
7.6. De spelontwikkeling ............................................................................................................... - 44 -
7.7. De tekenontwikkeling ............................................................................................................. - 44 -
7.7.1. Het schematisch stadium ................................................................................................ - 44 -
7.8. De sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................... - 45 -
7.8.1. Gehechtheid .................................................................................................................... - 45 -
7.8.2. Sociale relaties en vriendschappen ................................................................................. - 45 -
7.9. De persoonlijkheidsontwikkeling ........................................................................................... - 46 -
7.9.1. Theorie van ERIKSON: fase 4: vlijt versus minderwaardigheid ....................................... - 46 -
7.10. De morele ontwikkeling ....................................................................................................... - 46 -
8. De adolescentie ......................................................................................................................... - 47 -
8.1. De lichamelijke ontwikkeling .................................................................................................. - 47 -
8.1.1. De groeispurt ................................................................................................................... - 47 -
8.1.2. Seksuele rijpingsprocessen.............................................................................................. - 47 -
8.1.3. Reacties op lichamelijke veranderingen.......................................................................... - 47 -
8.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................... - 47 -
8.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................... - 47 -
8.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................... - 48 -
8.4.1. De formeel operationele fase.......................................................................................... - 48 -
-6-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
8.4.2. Kritiek op cognitief stadiamodel van Piaget .................................................................... - 48 -
8.5. De taalontwikkeling ................................................................................................................ - 49 -
8.5.1. De volwassentaal ............................................................................................................. - 49 -
8.6. De spelontwikkeling ............................................................................................................... - 49 -
8.7. De tekenontwikkeling ............................................................................................................. - 49 -
8.7. De sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................... - 50 -
8.7.1.Loskomen van de ouders en gezin ................................................................................... - 50 -
8.7.2. Aansluiten bij leeftijdsgenoten........................................................................................ - 50 -
8.8. De persoonlijkheidsontwikkeling ........................................................................................... - 51 -
8.8.1. Theorie van ERIKSON: fase 5: identiteit versus identiteitsverwarring ............................ - 51 -
8.8.2. De vier identiteit statussen volgens Marcia .................................................................... - 51 -
8.9. De morele ontwikkeling ......................................................................................................... - 52 -
9. De jongvolwassenheid ............................................................................................................... - 53 -
9.1. . De lichamelijke ontwikkeling ................................................................................................ - 53 -
9.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................... - 53 -
9.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................... - 53 -
9.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................... - 54 -
9.4.1. Ontwikkelingsstadia volgens Schaie ................................................................................ - 54 -
9.4.2. Pragmatisch denken van Labouvie-Vief .......................................................................... - 54 -
9.4.3. Postformeel denken volgens Perry ................................................................................. - 54 -
9.5. De sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................... - 55 -
9.5.1. Partnerkeuze ................................................................................................................... - 55 -
9.5.2. Relaties ............................................................................................................................ - 55 -
9.5.3. Werk en beroep ............................................................................................................... - 56 -
9.5.4. Vrije tijd/maatschappelijke participatie .......................................................................... - 56 -
9.5.5. Specifieke thema’s........................................................................................................... - 56 -
9.6. De persoonlijkheidsontwikkeling ........................................................................................... - 57 -
9.6.1. Theorie van ERIKSON: fase 6: intimiteit versus isolement .............................................. - 57 -
9.6.2. Theorie van Levinson ....................................................................................................... - 57 -
10. De volwassenheid .................................................................................................................. - 58 -
10.1. . De lichamelijke ontwikkeling .............................................................................................. - 58 -
10.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................. - 58 -
10.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................. - 58 -
10.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................. - 59 -
10.5. De sociaal-emotionele ontwikkeling .................................................................................... - 60 -
10.5.1. De sandwich-generatie .................................................................................................. - 60 -
-7-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
10.5.2. Relaties .......................................................................................................................... - 60 -
10.5.3. Werk/loopbaan ............................................................................................................. - 60 -
10.5.4. Vrije tijd/maatschappelijke participatie ........................................................................ - 60 -
10.5.5. Specifieke thema: grootouder worden ......................................................................... - 60 -
10.6. De persoonlijkheidsontwikkeling ......................................................................................... - 61 -
10.6.1. Theorie van ERIKSON: fase 7: generativiteit versus stagnatie ...................................... - 61 -
10.6.2. Theorie van Levinson ..................................................................................................... - 61 -
11. De ouderdom............................................................................................................................... - 62 -
11.1. De lichamelijke ontwikkeling ................................................................................................ - 62 -
11.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................. - 62 -
11.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................. - 62 -
11.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................. - 63 -
11.5. De sociaal-emotionele ontwikkeling .................................................................................... - 64 -
11.5.1. Relaties .......................................................................................................................... - 64 -
11.5.2. Werk en pensionering ................................................................................................... - 64 -
11.5.3. Maatschappelijke participatie ....................................................................................... - 64 -
11.5.4. Sterven en de dood ....................................................................................................... - 64 -
11.6. De persoonlijkheidsontwikkeling ......................................................................................... - 66 -
11.6.1. Theorie van ERIKSON: fase 8: integriteit versus wanhoop ............................................ - 66 -
11.6.2. Ontwikkelingstaken van Peck ........................................................................................ - 66 -
11.6.3. Neugarten ...................................................................................................................... - 66 -
11.6.4. Gelukkig oud worden .................................................................................................... - 66 -
-8-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
1. Inleiding
Ontwikkelingspsychologie staat voor:
- Bestuderen van groei, verandering en stabiliteit
- Gericht op menselijke ontwikkeling (hoe en in welke perioden mensen groeien en
veranderen)
- Mensen groeien en veranderen hun hele leven (van conceptie tot dood)
Ontwikkeling: het veranderen van een aanwezige structuur
Gedurende de volledige levenscyclus.
Gedragsverandering kan verwerven of verliezen zijn van een vaardigheid.
Levenslang: verloop in de tijd, voortgang duidt dat ontwikkeling niet herhaalbaar is.
Veranderingen zijn van meer of minder duurzame aard.
1.1. Actuele vraagstukken
1.1.1. Verandering
Continue: geleidelijk aan en kwantitatief
Vb/ lengte
Discontinue: aparte stappen of stadia en zowel kwantitatief als kwalitatief
Vb/ cognitieve ontwikkeling (denken)
Beide soorten bestaan naast elkaar, hoewel de meeste veranderingen continue zijn.
1.1.2. Perioden
Kritieke periode: specifieke periode waarin een gebeurtenis grote consequenties meebrengt.
ONOMKEERBAAR
Vb/ infectieziekten, geen veilige hechting
Bij hedendaagse ontwikkelingspsychologen -> gevoelige perioden
Extra vatbaar voor bepaalde stimuli, bepaalde vermogens komen optimaal naar voor. Ook
OMKEERBAAR, door latere ervaringen
Vb/ taal leren
1.1.3. Nature - nurture
Nature: eigenschappen, vermogens en capaciteiten geërfd van de ouders (maturatie)
Vb/ lichaamslengte, oogkleur, geslacht, haatkleur, temperament, verstandelijke aanleg
Nurture: omgevingsinvloeden die bepalend zijn voor ons gedrag
Vb/ taal,
Nooit het een of het ander, steeds beide. Vraag is in welke mate nature en in welke mate nurture
Perspectief
Vroeger: babytijd en adolescentie
-9-
, ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
Nu: totale levensloop (levenslooppsychologie), groei en verandering in elke fase.
! sociale omgeving en culturele context van grote invloed
1.2. Levensloopperspectief
• Levenslang proces
• Multi-dimensioneel: tussen verschillende domeinen
Multi-directioneel: toename en afname vaardigheden
• Plastisch
Ontwikkeling veranderbaar of kneedbaar in elke leeftijdsfase (afh van persoon,
leefomstandigheden)
• Meerdere, interagerende factoren
Gedeeltelijk ‘producten’ van het sociale tijdperk waarin we leven
Cohort: groep mensen die rond dezelfde tijd op dezelfde plek geboren is
Vb/ oorlogen, epidemieën, hongersnoden
Normatieve gebeurtenissen: gebeurtenissen voor de meeste individuen binnen een groep hetzelfde
Vb/ terroristische aanslagen (historisch), menopauze (leeftijdgebonden),
immigrantenkinderen hebben Nederlands als voertaal (socio-cultureel)
Niet-normatieve gebeurtenissen: atypische gebeurtenissen in het leven van een specifiek persoon,
vaak grotere invloed
Vb/ borstkanker op 29-jarige leeftijd
Ontwikkelingspsychologie -> algemene ontwikkelingsmechanismen
Levenslooppsychologie -> bijzondere in ontwikkeling van individu
1.3. Ontwikkelingsfasen en -domeinen
1.3.1. Fasen
- Prenatale ontwikkeling
- Geboorte en pasgeborene
- Babytijd (0-1)
- Peutertijd (1-3)
- Kleutertijd (3-6)
- Lagere schooltijd (6-12)
- Adolescentie (12-20)
- Jongvolwassenheid (20-40)
- Volwassenheid (40-60)
- Ouderdom (60+)
1.3.2. Domeinen
- Lichamelijke ontwikkeling
- Motorische ontwikkeling
- Tekenontwikkeling
- 10 -
ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
Orthopedagogie - HoGent Campus Schoonmeersen
Schooljaar: 2020-2021 - MT1 - SEM1
Docent: L. De Medts, K. Temmerman
Margot De Weirdt
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
-2-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
Inhoud
1. Inleiding ....................................................................................................................................... - 9 -
1.1. Actuele vraagstukken .......................................................................................................... - 9 -
1.1.1. Verandering ................................................................................................................. - 9 -
1.1.2. Perioden ...................................................................................................................... - 9 -
1.1.3. Nature - nurture .......................................................................................................... - 9 -
1.2. Levensloopperspectief ...................................................................................................... - 10 -
1.3. Ontwikkelingsfasen en -domeinen .................................................................................... - 10 -
1.3.1. Fasen.......................................................................................................................... - 10 -
1.3.2. Domeinen .................................................................................................................. - 10 -
1.4. Theoretische perspectieven .............................................................................................. - 11 -
2. Prenatale ontwikkeling .................................................................................................................. - 12 -
2.1. Prenatale stadia ...................................................................................................................... - 12 -
2.2. Afbreken van de zwangerschap ............................................................................................. - 12 -
2.3. fertiliteitsproblemen .............................................................................................................. - 12 -
2.3.1. mogelijke alternatieve wegen ......................................................................................... - 12 -
2.4. Prenatale diagnostiek en genetische advisering .................................................................... - 13 -
2.4.1. technieken om de foetale ontwikkeling te volgen .......................................................... - 13 -
2.5. Prenatale omgevingsinvloeden (teratogenen) ....................................................................... - 13 -
2.6. Accenten voor begeleiding ..................................................................................................... - 14 -
3. De geboorte en de pasgeborene ................................................................................................... - 15 -
3.1. De geboorte ............................................................................................................................ - 15 -
3.1.1. De bevalling ..................................................................................................................... - 15 -
3.1.2. Een geboortetrauma of ‘geboorteshock’ ........................................................................ - 15 -
3.2. De pasgeborene...................................................................................................................... - 15 -
3.2.1. De Apgarscore ................................................................................................................. - 15 -
3.2.2. De eerste levensfuncties ................................................................................................. - 16 -
3.3. Lichamelijke ontwikkeling ...................................................................................................... - 16 -
3.4. Sensoriële ontwikkeling.......................................................................................................... - 16 -
3.4.1. Zien .................................................................................................................................. - 16 -
3.4.2. Horen ............................................................................................................................... - 16 -
3.4.3. Reuk en smaak................................................................................................................. - 16 -
3.4.4. Voelen.............................................................................................................................. - 16 -
3.5. Motorische ontwikkeling ........................................................................................................ - 17 -
3.5.1. Reflexen ........................................................................................................................... - 17 -
3.5.2. Basisactiviteiten (spierspanning en houding).................................................................. - 17 -
-3-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
3.6. Seksuele ontwikkeling ............................................................................................................ - 17 -
3.7. Sociaal-emotionele ontwikkeling ........................................................................................... - 17 -
3.8. Taalontwikkeling..................................................................................................................... - 17 -
4. De babytijd ................................................................................................................................ - 18 -
4.1. De lichamelijke ontwikkeling .................................................................................................. - 18 -
4.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................... - 19 -
4.2.1. Kijkstadium (0 – 3 maanden) ........................................................................................... - 19 -
4.2.2. Grijpstadium (3 – 6 maanden)......................................................................................... - 19 -
4.2.3. Zitstadium (6 – 9 maanden) ............................................................................................ - 19 -
4.2.4. Kruipstadium (6 – 12 maanden) ...................................................................................... - 19 -
4.2.5. Loopstadium (12 – 15 maanden)..................................................................................... - 19 -
4.3. De sensoriële (perceptuele) ontwikkeling .............................................................................. - 20 -
4.3.1. Zien .................................................................................................................................. - 20 -
4.3.2. Horen ............................................................................................................................... - 20 -
4.3.3. Reuk en smaak................................................................................................................. - 20 -
4.3.4. Voelen: pijn en aanrakingen ............................................................................................ - 20 -
4.3.5. Multimodale perceptie .................................................................................................... - 20 -
4.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................... - 21 -
4.4.1. Piaget en het equilibratiemodel ...................................................................................... - 21 -
4.4.2. De Sensori-motorische fase (0 – 2 jaar) .......................................................................... - 22 -
4.5. De taalontwikkeling ................................................................................................................ - 23 -
4.5.1. Eigenschappen van taal ................................................................................................... - 23 -
4.5.2. De prelinguale of voortalige periode (0 – 1 jaar) ............................................................ - 23 -
4.6. De spelontwikkeling ............................................................................................................... - 24 -
4.6.1. Enkele fasen..................................................................................................................... - 24 -
4.6.2. Bewegingsspel of oefenspel bij de baby ......................................................................... - 24 -
4.7. De sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................... - 25 -
4.7.1. De basis van sociaal gedrag ............................................................................................. - 25 -
4.7.2. Hechting .......................................................................................................................... - 25 -
4.7.3. Baby’s en interactie ......................................................................................................... - 26 -
4.8. De persoonlijkheidsontwikkeling ........................................................................................... - 27 -
4.8.1. Definiëring ....................................................................................................................... - 27 -
4.8.2. Temperament bij de baby ............................................................................................... - 27 -
4.8.3. Theorie van ERIKSON: fase 1: vertrouwen versus wantrouwen ..................................... - 27 -
4.8.4. Genderontwikkeling bij de baby...................................................................................... - 27 -
5. De peutertijd ............................................................................................................................. - 28 -
-4-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
5.1. De lichamelijke ontwikkeling .................................................................................................. - 28 -
5.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................... - 29 -
5.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................... - 29 -
5.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................... - 30 -
5.4.1. De pre-operationele fase................................................................................................. - 30 -
5.5. De taalontwikkeling ................................................................................................................ - 31 -
5.5.1. De vroeg-linguale of eerste talige periode (1 – 2,5 jaar)................................................. - 31 -
5.6. De spelontwikkeling ............................................................................................................... - 32 -
5.6.1. Het bewegings- of functiespel ......................................................................................... - 32 -
5.6.2. Het fantasiespel en imitatiespel ...................................................................................... - 32 -
5.6.3. Het constructiespel.......................................................................................................... - 32 -
5.6.4. De sociale ontwikkeling van het spel (Parten) ................................................................ - 32 -
5.7. De tekenontwikkeling ............................................................................................................. - 33 -
5.7.1. Het krabbelstadium (1,5 – 3/4 jaar) ................................................................................ - 33 -
5.8. De sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................... - 34 -
5.8.1. De ontwikkeling van een eigen ‘ik’ .................................................................................. - 34 -
5.8.2. uitbreiding sociale contacten .......................................................................................... - 34 -
5.8.3. Zindelijk worden .............................................................................................................. - 34 -
5.8.4. Kinderangsten.................................................................................................................. - 34 -
5.8.5. De trotsfase of koppigheidsfase ...................................................................................... - 34 -
5.9. De persoonlijkheidsontwikkeling ........................................................................................... - 35 -
5.9.1. Theorie van ERIKSON: fase 2: autonomie versus schaamte en twijfel............................ - 35 -
5.9.2. Genderontwikkeling ........................................................................................................ - 35 -
5.10. De morele ontwikkeling ....................................................................................................... - 35 -
6. De kleutertijd ............................................................................................................................. - 36 -
6.1. De lichamelijke ontwikkeling .................................................................................................. - 36 -
6.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................... - 36 -
6.2.1. De grove motoriek ........................................................................................................... - 36 -
6.2.2. De fijne motoriek ............................................................................................................. - 36 -
6.2.3. Links- of rechtshandigheid ->> lateralisatie .................................................................... - 36 -
6.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................... - 36 -
6.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................... - 36 -
6.5. De taalontwikkeling ................................................................................................................ - 37 -
6.5.1. De differentiatiefase........................................................................................................ - 37 -
6.6. De spelontwikkeling ............................................................................................................... - 38 -
6.7. De tekenontwikkeling ............................................................................................................. - 38 -
-5-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
6.7.1. Het pre-schematisch stadium.......................................................................................... - 38 -
6.8. De sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................... - 39 -
6.8.1. Gehechtheid .................................................................................................................... - 39 -
6.8.2. Begrijpen wat anderen denken ....................................................................................... - 39 -
6.8.3. Ontstaan van vriendschappen ......................................................................................... - 39 -
6.8.4. Agressief gedrag .............................................................................................................. - 39 -
6.9. De persoonlijkheidsontwikkeling ........................................................................................... - 40 -
6.9.1. Theorie van ERIKSON: fase 3: initiatief versus schuld ..................................................... - 40 -
6.9.2. Genderontwikkeling bij de kleuter .................................................................................. - 40 -
6.10. De morele ontwikkeling ....................................................................................................... - 41 -
7. De lagere schooltijd ................................................................................................................... - 42 -
7.1. De lichamelijke ontwikkeling .................................................................................................. - 42 -
7.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................... - 42 -
7.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................... - 42 -
7.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................... - 43 -
7.4.1. De concreet operationele fase (7 – 11 jaar) .................................................................... - 43 -
7.5. De taalontwikkeling ................................................................................................................ - 44 -
7.5.1. De voltooiingsfase ........................................................................................................... - 44 -
7.6. De spelontwikkeling ............................................................................................................... - 44 -
7.7. De tekenontwikkeling ............................................................................................................. - 44 -
7.7.1. Het schematisch stadium ................................................................................................ - 44 -
7.8. De sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................... - 45 -
7.8.1. Gehechtheid .................................................................................................................... - 45 -
7.8.2. Sociale relaties en vriendschappen ................................................................................. - 45 -
7.9. De persoonlijkheidsontwikkeling ........................................................................................... - 46 -
7.9.1. Theorie van ERIKSON: fase 4: vlijt versus minderwaardigheid ....................................... - 46 -
7.10. De morele ontwikkeling ....................................................................................................... - 46 -
8. De adolescentie ......................................................................................................................... - 47 -
8.1. De lichamelijke ontwikkeling .................................................................................................. - 47 -
8.1.1. De groeispurt ................................................................................................................... - 47 -
8.1.2. Seksuele rijpingsprocessen.............................................................................................. - 47 -
8.1.3. Reacties op lichamelijke veranderingen.......................................................................... - 47 -
8.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................... - 47 -
8.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................... - 47 -
8.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................... - 48 -
8.4.1. De formeel operationele fase.......................................................................................... - 48 -
-6-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
8.4.2. Kritiek op cognitief stadiamodel van Piaget .................................................................... - 48 -
8.5. De taalontwikkeling ................................................................................................................ - 49 -
8.5.1. De volwassentaal ............................................................................................................. - 49 -
8.6. De spelontwikkeling ............................................................................................................... - 49 -
8.7. De tekenontwikkeling ............................................................................................................. - 49 -
8.7. De sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................... - 50 -
8.7.1.Loskomen van de ouders en gezin ................................................................................... - 50 -
8.7.2. Aansluiten bij leeftijdsgenoten........................................................................................ - 50 -
8.8. De persoonlijkheidsontwikkeling ........................................................................................... - 51 -
8.8.1. Theorie van ERIKSON: fase 5: identiteit versus identiteitsverwarring ............................ - 51 -
8.8.2. De vier identiteit statussen volgens Marcia .................................................................... - 51 -
8.9. De morele ontwikkeling ......................................................................................................... - 52 -
9. De jongvolwassenheid ............................................................................................................... - 53 -
9.1. . De lichamelijke ontwikkeling ................................................................................................ - 53 -
9.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................... - 53 -
9.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................... - 53 -
9.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................... - 54 -
9.4.1. Ontwikkelingsstadia volgens Schaie ................................................................................ - 54 -
9.4.2. Pragmatisch denken van Labouvie-Vief .......................................................................... - 54 -
9.4.3. Postformeel denken volgens Perry ................................................................................. - 54 -
9.5. De sociaal-emotionele ontwikkeling ...................................................................................... - 55 -
9.5.1. Partnerkeuze ................................................................................................................... - 55 -
9.5.2. Relaties ............................................................................................................................ - 55 -
9.5.3. Werk en beroep ............................................................................................................... - 56 -
9.5.4. Vrije tijd/maatschappelijke participatie .......................................................................... - 56 -
9.5.5. Specifieke thema’s........................................................................................................... - 56 -
9.6. De persoonlijkheidsontwikkeling ........................................................................................... - 57 -
9.6.1. Theorie van ERIKSON: fase 6: intimiteit versus isolement .............................................. - 57 -
9.6.2. Theorie van Levinson ....................................................................................................... - 57 -
10. De volwassenheid .................................................................................................................. - 58 -
10.1. . De lichamelijke ontwikkeling .............................................................................................. - 58 -
10.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................. - 58 -
10.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................. - 58 -
10.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................. - 59 -
10.5. De sociaal-emotionele ontwikkeling .................................................................................... - 60 -
10.5.1. De sandwich-generatie .................................................................................................. - 60 -
-7-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
10.5.2. Relaties .......................................................................................................................... - 60 -
10.5.3. Werk/loopbaan ............................................................................................................. - 60 -
10.5.4. Vrije tijd/maatschappelijke participatie ........................................................................ - 60 -
10.5.5. Specifieke thema: grootouder worden ......................................................................... - 60 -
10.6. De persoonlijkheidsontwikkeling ......................................................................................... - 61 -
10.6.1. Theorie van ERIKSON: fase 7: generativiteit versus stagnatie ...................................... - 61 -
10.6.2. Theorie van Levinson ..................................................................................................... - 61 -
11. De ouderdom............................................................................................................................... - 62 -
11.1. De lichamelijke ontwikkeling ................................................................................................ - 62 -
11.2. De motorische ontwikkeling................................................................................................. - 62 -
11.3. De sensoriële ontwikkeling .................................................................................................. - 62 -
11.4. De cognitieve ontwikkeling .................................................................................................. - 63 -
11.5. De sociaal-emotionele ontwikkeling .................................................................................... - 64 -
11.5.1. Relaties .......................................................................................................................... - 64 -
11.5.2. Werk en pensionering ................................................................................................... - 64 -
11.5.3. Maatschappelijke participatie ....................................................................................... - 64 -
11.5.4. Sterven en de dood ....................................................................................................... - 64 -
11.6. De persoonlijkheidsontwikkeling ......................................................................................... - 66 -
11.6.1. Theorie van ERIKSON: fase 8: integriteit versus wanhoop ............................................ - 66 -
11.6.2. Ontwikkelingstaken van Peck ........................................................................................ - 66 -
11.6.3. Neugarten ...................................................................................................................... - 66 -
11.6.4. Gelukkig oud worden .................................................................................................... - 66 -
-8-
,ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
1. Inleiding
Ontwikkelingspsychologie staat voor:
- Bestuderen van groei, verandering en stabiliteit
- Gericht op menselijke ontwikkeling (hoe en in welke perioden mensen groeien en
veranderen)
- Mensen groeien en veranderen hun hele leven (van conceptie tot dood)
Ontwikkeling: het veranderen van een aanwezige structuur
Gedurende de volledige levenscyclus.
Gedragsverandering kan verwerven of verliezen zijn van een vaardigheid.
Levenslang: verloop in de tijd, voortgang duidt dat ontwikkeling niet herhaalbaar is.
Veranderingen zijn van meer of minder duurzame aard.
1.1. Actuele vraagstukken
1.1.1. Verandering
Continue: geleidelijk aan en kwantitatief
Vb/ lengte
Discontinue: aparte stappen of stadia en zowel kwantitatief als kwalitatief
Vb/ cognitieve ontwikkeling (denken)
Beide soorten bestaan naast elkaar, hoewel de meeste veranderingen continue zijn.
1.1.2. Perioden
Kritieke periode: specifieke periode waarin een gebeurtenis grote consequenties meebrengt.
ONOMKEERBAAR
Vb/ infectieziekten, geen veilige hechting
Bij hedendaagse ontwikkelingspsychologen -> gevoelige perioden
Extra vatbaar voor bepaalde stimuli, bepaalde vermogens komen optimaal naar voor. Ook
OMKEERBAAR, door latere ervaringen
Vb/ taal leren
1.1.3. Nature - nurture
Nature: eigenschappen, vermogens en capaciteiten geërfd van de ouders (maturatie)
Vb/ lichaamslengte, oogkleur, geslacht, haatkleur, temperament, verstandelijke aanleg
Nurture: omgevingsinvloeden die bepalend zijn voor ons gedrag
Vb/ taal,
Nooit het een of het ander, steeds beide. Vraag is in welke mate nature en in welke mate nurture
Perspectief
Vroeger: babytijd en adolescentie
-9-
, ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
Nu: totale levensloop (levenslooppsychologie), groei en verandering in elke fase.
! sociale omgeving en culturele context van grote invloed
1.2. Levensloopperspectief
• Levenslang proces
• Multi-dimensioneel: tussen verschillende domeinen
Multi-directioneel: toename en afname vaardigheden
• Plastisch
Ontwikkeling veranderbaar of kneedbaar in elke leeftijdsfase (afh van persoon,
leefomstandigheden)
• Meerdere, interagerende factoren
Gedeeltelijk ‘producten’ van het sociale tijdperk waarin we leven
Cohort: groep mensen die rond dezelfde tijd op dezelfde plek geboren is
Vb/ oorlogen, epidemieën, hongersnoden
Normatieve gebeurtenissen: gebeurtenissen voor de meeste individuen binnen een groep hetzelfde
Vb/ terroristische aanslagen (historisch), menopauze (leeftijdgebonden),
immigrantenkinderen hebben Nederlands als voertaal (socio-cultureel)
Niet-normatieve gebeurtenissen: atypische gebeurtenissen in het leven van een specifiek persoon,
vaak grotere invloed
Vb/ borstkanker op 29-jarige leeftijd
Ontwikkelingspsychologie -> algemene ontwikkelingsmechanismen
Levenslooppsychologie -> bijzondere in ontwikkeling van individu
1.3. Ontwikkelingsfasen en -domeinen
1.3.1. Fasen
- Prenatale ontwikkeling
- Geboorte en pasgeborene
- Babytijd (0-1)
- Peutertijd (1-3)
- Kleutertijd (3-6)
- Lagere schooltijd (6-12)
- Adolescentie (12-20)
- Jongvolwassenheid (20-40)
- Volwassenheid (40-60)
- Ouderdom (60+)
1.3.2. Domeinen
- Lichamelijke ontwikkeling
- Motorische ontwikkeling
- Tekenontwikkeling
- 10 -
