Inleiding tot het recht – samengevat
Deel 1 à leren uit boek
1. Staatsrecht
1.1 Basiskenmerken van Belgische staat
Democratie
- Burgers worden ‘door zichzelf’ bestuurd. Ze nemen deel aan de
machtsoefening. Landen waar dit niet gedaan worden zijn
autocratieën of dictaturen. Is de macht in handen van een kleine
groep, dan is het een oligarchie.
- Democratie van België is indirect en parlementair. Burgers nemen
deel via vertegenwoordigers die door hun gekozen werden. Deze
indirecte vertegenwoordiging wordt ook representatief genoemd.
Maar niet alle Belgische gezagsdragers worden verkozen!
Ministers worden niet verkozen. Ook leden van de regering
worden niet verkozen maar benoemd door de koning. De
regering moet bij het begin van regeerperiode zijn plannen gaan
toelichten aan Kamer Van Volksvertegenwoordigers. Die
toelichting wordt de regeringsverklaring genoemd.
Omdat in ons land enkel de volksvertegenwoordigers worden
verkozen, en niet de regering, is het een parlementaire
democratie.
- Verkiezingen: je moet 18 zijn, er is opkomstplicht meer,
burgemeester word quasi-rechtstreeks verkozen, als je niet
meedeelt moet je een volmacht geven, je moet Belgische
nationaliteit hebben.
- Democratische gehalte is bepaald door criteria:
àverkiezingen zijn vrij en geheim
àmeerdere partijen moeten concurreren voor de macht
àverkiezingen verlopen eerlijk
àverkiezingen moeten op geregelde tijdstippen georganiseerd
worden
àstemrecht moet algemeen zijn
àstemrecht mag niet worden bemoeilijkt door te veel praktische
belemmeringen (administratieve rompslomp)
àer moet een vreedzaam machtsoverdracht zijn na de
verkiezingen
Mensenrechten moeten gerespecteerd zijn
Expressie- en persvrijheid verdienen bijzondere aandacht en
bescherming
Bestuurd zonder machtsmisbruik en dus transparant =democratie is
bestuur door het volk (De overheid ontleent haar macht van de
burgers) en een bestuursvorm voor het volk (machthebbers moeten
hun macht inzetten voor het algemeen welzijn)
, Meerderheidsbeslissingen worden uitgevoerd
Houding van bevolking t.o.v politiek
Invloed van politieke partijen in het tot stand komen van
beslissingen
Sociaal-economische toestand in land
Democratie verwijst eerder naar een spectrum met verschillende
gradaties. Hoe meer criteria hoe hoger het scoort op de democratische
schaal. Democratie is dus niet ‘for granted’ en kan bedreigd worden, het
kan zichzelf vernietigen. Partijen kunnen hun macht misbruiken. Daarom is
het dus belangrijk om macht van machthebbers te begrenzen.
Rechtstaat
3 kenmerken:
- Gezagsdragers moeten zich houden aan rechtsregels, niemand
staat boven de wet. ‘rule of law’
- Gezagsdragers kiezen niet zomaar wetten, hun bevoegdheid is
beperkt door de mensenrechten.
- Aanwezigheid van onafhankelijke en onpartijdige rechtbanken,
die beslissen over geschillen tussen burgers onderling of tussen
de burgers en de overheid.
Staten zonder die kenmerken = politiestaten (politie is cruciaal
onderdeel van functionerende samenleving en is belangrijk voor
veiligheid en orde)
Monarchie
Koning is staatshoofd, maar macht wordt uitgeoefend door (federale)
regering. Dit komt tot uiting in de onbekwaamheid van de koning om
alleen te handelen.
De grondwettelijke macht van de koning gaat over bij erfopvolging.
Scheiding der machten
Het is noodzakelijk om de machten te herverdelen.
- Wetgevende macht: opstellen van regels
Niet alleen een wetgevende taak toevertrouwd. Belgische Wetgevende
Macht oefent ook taken uit van administratieve (‘uitvoerende’) aard,
zoals het verlenen van naturalisaties, het vaststellen van begrotingen
en rekeningen, en het uitoefenen van het bestuurlijk toezicht.
- Uitvoerende macht: toepassen van regels (koning)
Zij is ook vaak de motor van het wetgevend werk, doordat zij
wetsontwerpen of ontwerpen van decreet mag indienen. Zij houdt zich
niet enkel bezig met concrete uitvoeringsbesluiten, maar draagt in
belangrijke mate bij tot het opstellen van algemene, abstracte wetten.
Daarnaast heeft zij ook gerechtelijke taken.
- Rechterlijke macht: regels controleren (rechters)
Komt wel eens op het terrein van de andere twee machten. Ze moet
namelijk, bij, de toepasselijke regels van de wetgevende macht of de
uitvoeringsbesluiten van de uitvoerende macht interpreteren. Op die
, manier beslist de rechterlijke macht wat wetgevende of uitvoerende
macht met hun regels hebben bedoeld, terwijl dat eigenlijk de taak is
van de wetgevende of uitvoerende macht zelf.
Bij ons is de uitvoerende macht de belangrijkste. De meeste wetgeving
komt tot stand op initiatief van de regering
Federale staat
Macht is verdeeld tussen het geheel (federale staat) en de delen
(deelstaten of deelgebieden). Voor andere aangelegenheden is enkel
de federale staat exclusief bevoegd; voor andere kunnen enkel de
deelgebieden optreden (maar wel enkel binnen hun eigen
(grond)gebied).
Deelgebieden:
- 3 gewesten à Vlaams, Waals en het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest.
- 3 gemeenschappen à de Vlaamse, de Franse en de Duitstalige
Gemeenschap.
De verschillende gemeenschappen vallen niet volledig samen met
de verschillende gewesten! Gewesten zijn duidelijk begrensde
grondgebieden (grondgebonden), terwijl gemeenschappen
bevolkingsgroepen zijn (persongebonden), die voornamelijk van
elkaar te onderscheiden zijn op basis van taalgebruik.
In 2011 keurde de Franse Gemeenschap een resolutie goed waarbij
“Fédération Wallonie-Bruxelles” als nieuwe naam voor de Franse
Gemeenschap werd aangenomen.
Federale overheid is bevoegd voor onder meer: defensie, nationale
veiligheid en politie, volksgezondheid en justitie. Onder “justitie”
vallen niet alleen de organisatie en procedures bij de rechtbanken en
hoven, maar ook strafrecht, burgerlijk recht,…
Intussen zijn tijdens voorbije staatshervormingen flink wat van de
federale bevoegdheden overgeheveld naar de gemeenschappen of
gewesten.
- Tewerkstellingsbeleid: opleidingsverlof
- Gezondheidsbeleid en bijstand aan personen: hulp voor
bejaarden, vaccinatiebeleid en preventie.
- Sociale zekerheid: groeipakket
- Justitie: jeuddelinquentierecht
àHet valt op dat een aantal materies gedeeld worden tussen de
federale overheid enerzijds en gemeenschappen of gewesten
anderzijds.
, Grondwettelijk hof = lost bevoegdheidsconflicten op , schorst of
vernietigd wetten, decreten of ordonnanties die in strijd zijn met
regels over de bevoegdheidsverdeling. Het gaat ook wetten van
wetgevende macht vernietigen door schending van mensenrechten
van de grondwet.
België heeft complexe staatsstructuur met versnipperde
bevoegdheden à leidt tot onduidelijkheid, trage besluitvorming en
hoge kosten.
Voorstellen om te vereenvoudigen à federale kieskring, 4deelstaten
of confederatie. Sommigen willen bevoegdheden herfederaliseren,
anderen juist verder defederaliseren. Er zijn zelfs groepen die België
willen splitsen. Door uiteenlopende visies is een compromis
voorlopig moeilijk.
Territoriale decentralisatie:
Ons land is niet alleen opgedeeld in gemeenschappen en gewesten. In
België bestaan ook nog kleinere entiteiten, waarvan gemeenten en
provincies de meest bekende zijn. Het gaat om ondergeschikte besturen,
ze blijven onderworpen aan bestuurlijk toezicht van hogere overheden.
2. Organen van de Belgische staat
federaal parlement
(A1) (B1)
(A2) (B2)
(A3) (B3)
Deel 1 à leren uit boek
1. Staatsrecht
1.1 Basiskenmerken van Belgische staat
Democratie
- Burgers worden ‘door zichzelf’ bestuurd. Ze nemen deel aan de
machtsoefening. Landen waar dit niet gedaan worden zijn
autocratieën of dictaturen. Is de macht in handen van een kleine
groep, dan is het een oligarchie.
- Democratie van België is indirect en parlementair. Burgers nemen
deel via vertegenwoordigers die door hun gekozen werden. Deze
indirecte vertegenwoordiging wordt ook representatief genoemd.
Maar niet alle Belgische gezagsdragers worden verkozen!
Ministers worden niet verkozen. Ook leden van de regering
worden niet verkozen maar benoemd door de koning. De
regering moet bij het begin van regeerperiode zijn plannen gaan
toelichten aan Kamer Van Volksvertegenwoordigers. Die
toelichting wordt de regeringsverklaring genoemd.
Omdat in ons land enkel de volksvertegenwoordigers worden
verkozen, en niet de regering, is het een parlementaire
democratie.
- Verkiezingen: je moet 18 zijn, er is opkomstplicht meer,
burgemeester word quasi-rechtstreeks verkozen, als je niet
meedeelt moet je een volmacht geven, je moet Belgische
nationaliteit hebben.
- Democratische gehalte is bepaald door criteria:
àverkiezingen zijn vrij en geheim
àmeerdere partijen moeten concurreren voor de macht
àverkiezingen verlopen eerlijk
àverkiezingen moeten op geregelde tijdstippen georganiseerd
worden
àstemrecht moet algemeen zijn
àstemrecht mag niet worden bemoeilijkt door te veel praktische
belemmeringen (administratieve rompslomp)
àer moet een vreedzaam machtsoverdracht zijn na de
verkiezingen
Mensenrechten moeten gerespecteerd zijn
Expressie- en persvrijheid verdienen bijzondere aandacht en
bescherming
Bestuurd zonder machtsmisbruik en dus transparant =democratie is
bestuur door het volk (De overheid ontleent haar macht van de
burgers) en een bestuursvorm voor het volk (machthebbers moeten
hun macht inzetten voor het algemeen welzijn)
, Meerderheidsbeslissingen worden uitgevoerd
Houding van bevolking t.o.v politiek
Invloed van politieke partijen in het tot stand komen van
beslissingen
Sociaal-economische toestand in land
Democratie verwijst eerder naar een spectrum met verschillende
gradaties. Hoe meer criteria hoe hoger het scoort op de democratische
schaal. Democratie is dus niet ‘for granted’ en kan bedreigd worden, het
kan zichzelf vernietigen. Partijen kunnen hun macht misbruiken. Daarom is
het dus belangrijk om macht van machthebbers te begrenzen.
Rechtstaat
3 kenmerken:
- Gezagsdragers moeten zich houden aan rechtsregels, niemand
staat boven de wet. ‘rule of law’
- Gezagsdragers kiezen niet zomaar wetten, hun bevoegdheid is
beperkt door de mensenrechten.
- Aanwezigheid van onafhankelijke en onpartijdige rechtbanken,
die beslissen over geschillen tussen burgers onderling of tussen
de burgers en de overheid.
Staten zonder die kenmerken = politiestaten (politie is cruciaal
onderdeel van functionerende samenleving en is belangrijk voor
veiligheid en orde)
Monarchie
Koning is staatshoofd, maar macht wordt uitgeoefend door (federale)
regering. Dit komt tot uiting in de onbekwaamheid van de koning om
alleen te handelen.
De grondwettelijke macht van de koning gaat over bij erfopvolging.
Scheiding der machten
Het is noodzakelijk om de machten te herverdelen.
- Wetgevende macht: opstellen van regels
Niet alleen een wetgevende taak toevertrouwd. Belgische Wetgevende
Macht oefent ook taken uit van administratieve (‘uitvoerende’) aard,
zoals het verlenen van naturalisaties, het vaststellen van begrotingen
en rekeningen, en het uitoefenen van het bestuurlijk toezicht.
- Uitvoerende macht: toepassen van regels (koning)
Zij is ook vaak de motor van het wetgevend werk, doordat zij
wetsontwerpen of ontwerpen van decreet mag indienen. Zij houdt zich
niet enkel bezig met concrete uitvoeringsbesluiten, maar draagt in
belangrijke mate bij tot het opstellen van algemene, abstracte wetten.
Daarnaast heeft zij ook gerechtelijke taken.
- Rechterlijke macht: regels controleren (rechters)
Komt wel eens op het terrein van de andere twee machten. Ze moet
namelijk, bij, de toepasselijke regels van de wetgevende macht of de
uitvoeringsbesluiten van de uitvoerende macht interpreteren. Op die
, manier beslist de rechterlijke macht wat wetgevende of uitvoerende
macht met hun regels hebben bedoeld, terwijl dat eigenlijk de taak is
van de wetgevende of uitvoerende macht zelf.
Bij ons is de uitvoerende macht de belangrijkste. De meeste wetgeving
komt tot stand op initiatief van de regering
Federale staat
Macht is verdeeld tussen het geheel (federale staat) en de delen
(deelstaten of deelgebieden). Voor andere aangelegenheden is enkel
de federale staat exclusief bevoegd; voor andere kunnen enkel de
deelgebieden optreden (maar wel enkel binnen hun eigen
(grond)gebied).
Deelgebieden:
- 3 gewesten à Vlaams, Waals en het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest.
- 3 gemeenschappen à de Vlaamse, de Franse en de Duitstalige
Gemeenschap.
De verschillende gemeenschappen vallen niet volledig samen met
de verschillende gewesten! Gewesten zijn duidelijk begrensde
grondgebieden (grondgebonden), terwijl gemeenschappen
bevolkingsgroepen zijn (persongebonden), die voornamelijk van
elkaar te onderscheiden zijn op basis van taalgebruik.
In 2011 keurde de Franse Gemeenschap een resolutie goed waarbij
“Fédération Wallonie-Bruxelles” als nieuwe naam voor de Franse
Gemeenschap werd aangenomen.
Federale overheid is bevoegd voor onder meer: defensie, nationale
veiligheid en politie, volksgezondheid en justitie. Onder “justitie”
vallen niet alleen de organisatie en procedures bij de rechtbanken en
hoven, maar ook strafrecht, burgerlijk recht,…
Intussen zijn tijdens voorbije staatshervormingen flink wat van de
federale bevoegdheden overgeheveld naar de gemeenschappen of
gewesten.
- Tewerkstellingsbeleid: opleidingsverlof
- Gezondheidsbeleid en bijstand aan personen: hulp voor
bejaarden, vaccinatiebeleid en preventie.
- Sociale zekerheid: groeipakket
- Justitie: jeuddelinquentierecht
àHet valt op dat een aantal materies gedeeld worden tussen de
federale overheid enerzijds en gemeenschappen of gewesten
anderzijds.
, Grondwettelijk hof = lost bevoegdheidsconflicten op , schorst of
vernietigd wetten, decreten of ordonnanties die in strijd zijn met
regels over de bevoegdheidsverdeling. Het gaat ook wetten van
wetgevende macht vernietigen door schending van mensenrechten
van de grondwet.
België heeft complexe staatsstructuur met versnipperde
bevoegdheden à leidt tot onduidelijkheid, trage besluitvorming en
hoge kosten.
Voorstellen om te vereenvoudigen à federale kieskring, 4deelstaten
of confederatie. Sommigen willen bevoegdheden herfederaliseren,
anderen juist verder defederaliseren. Er zijn zelfs groepen die België
willen splitsen. Door uiteenlopende visies is een compromis
voorlopig moeilijk.
Territoriale decentralisatie:
Ons land is niet alleen opgedeeld in gemeenschappen en gewesten. In
België bestaan ook nog kleinere entiteiten, waarvan gemeenten en
provincies de meest bekende zijn. Het gaat om ondergeschikte besturen,
ze blijven onderworpen aan bestuurlijk toezicht van hogere overheden.
2. Organen van de Belgische staat
federaal parlement
(A1) (B1)
(A2) (B2)
(A3) (B3)
