Maxine Peeters Sociologie ‘24-’25
Prof. dr. Margot Van Leuvenhaege
Sociologie
Hoofdstuk 1: Op ontdekkingstocht door een bekend gebied?
- ‘Sociologie en Rechtssociologie’: sociologie is een hulpdiscipline
- Wat minder aan bod komt:
- Sociologische vaardigheden en onderzoeksmethodes
- Minder belangrijke namen en theorieën
- Wat centraal staat:
- Basiskennis in de sociologie
- Aandacht voor de onderliggende filosofie van de sociologische
discipline
- Centrale auteurs, theorieën en concepten
Socio-logie?
- Hybride combinatie Latijn en Grieks
- Socius (metgezel); societas (samenleving); logos (kennis, leer, kunde)
- Samenlevingskunde / maatschappijkunde
1. E.J. Sieyès (rond 1780-1785)
- Qu’est-ce que le tiers état?
- onderdrukking gewone volk
- derde stand → niet vertegenwoordigd in staatsinrichting
- Doel: inrichting van nieuwe samenleving ten tijde van Franse Revolutie.
- Normatieve wetenschap:
- Hoe kan de samenleving het beste worden ingericht?
- Hoe ziet ‘het goede leven’ eruit in zo’n nieuwe samenleving?
- nieuw concept: volkssoevereiniteit
- sociologie = leer die rechtvaardige en revolutionaire inrichting van
samenleving voorschreef
2. Auguste Comte (1830)
- Cours de philosophie positive: sociologie als hoogste en meest complexe
wetenschap
- Definieert sociologie als empirische wetenschap
- In navolging van natuurwetenschappen: beschrijvend, objectief en empirisch.
- Op zoek naar wetmatigheden in de samenleving aan de hand van empirisch
onderzoek.
- uitvinding sociologie
- taak sociologen om samenleving op objectieve en empirische wijze
doorgronden
1.1 Een beeld van een titel
- Speelveld, spelregels, spelers => het samenlevingsspel
- Wie neemt deel en wie niet?
- Welke regels gelden er? (méér dan recht!)
- Waar gelden die regels? (verschillende zones binnen het speelveld)
1
,Maxine Peeters Sociologie ‘24-’25
Prof. dr. Margot Van Leuvenhaege
- Wat gebeurt er als de regels worden overtreden?
- Welke (veranderlijke) posities bekleden de spelers?
- Welke verwachtingen (= rol) en waarderingen (= status) gaan samen met
deze posities?
- Hoe communiceren/interageren de spelers met elkaar?
- Wat is het doel van het spel? Wat is de rol van de spelers daarin?
- Wie bevindt zich in de ruimte rond het speelveld, in de tribune?
- De wetenschapper moet zich bewust zijn van zijn eigen positionaliteit, omdat dit een
mogelijke impact heeft op de neutraliteit van zijn onderzoek. Centraal staat de vraag:
wie ben jij als onderzoeker?
- Positionality Statement
A positionality statement makes clear how the identities of the authors relate to the
research topic and to the identities of the participants, and how these identities are
represented.
- Positionaliteit is verwant, maar niet gelijk aan intersectionaliteit.
= een concept dat beschrijft hoe verschillende sociale identiteitskenmerken (zoals
gender, etniciteit, klasse, seksuele oriëntatie, religie, handicap, etc.) gelijktijdig en in
samenhang invloed hebben op hoe mensen privileges ervaren of juist worden
onderdrukt.
2
,Maxine Peeters Sociologie ‘24-’25
Prof. dr. Margot Van Leuvenhaege
wat is intersectionaliteit?
- “Because the intersectional experience is greater than the sum of racism and sexism,
any analysis that does not take intersectionality into account cannot sufficiently
address the particular manner in which Black women are "subordinated."
- Het gaat er niet zozeer over dat iemand ‘extra veel’ discriminatie ervaart,
maar dat die persoon een andere, unieke vorm van discriminatie ervaart.
- Deze unieke vorm van discriminatie is méér dan de som van discriminaties
van de identiteitskenmerken apart.
- Deze unieke vorm van discriminatie komt voort uit de combinatie van
kenmerken van een sociale identiteit. Het is een samengestelde ervaring,
specifiek voor die combinatie. Mensen die enkel één discriminerend
identiteitskenmerk hebben ervaren dat niet zo op die manier.
verschil positionaliteit en intersectionaliteit
- positionaliteit
- Jouw geïntegreerde sociale identiteit die bepaalt hoe jij de wereld ziet, welke
vragen je stelt en hoe anderen jou zien en beoordelen. Het is belangrijk om je
hiervan bewust te zijn als je wetenschappelijk onderzoek verricht, omdat jouw
wetenschappelijke keuzes en benaderingen richtinggevend zijn voor het
onderzoek dat je voert
- intersectionaliteit
- Een concept dat helpt te begrijpen hoe verschillende aspecten van een
sociale identiteit elkaar beïnvloeden en versterken en zo leiden tot unieke
ervaringen van privilege of onderdrukking. Het toont aan dat je sociale
identiteit niet louter een optelsom van kenmerken betreft, maar dat de
combinatie net unieke, gelaagde effecten heeft
1.2 Het dagelijkse leven door de sociologische lens
- Sociologische lens
- Bedoeld om de allerlei regelmatigheden en de achterliggende werkelijkheid
achter onze eerste waarnemingen te ‘lezen’.
- Het is niet louter imaginair; de socioloog heeft ook praktische
werkinstrumenten, zoals surveys, observaties… (vgl. de MRI-scanner van de
radioloog)
- Deze beelden moeten wel nog geïnterpreteerd worden: de socioloog beschikt
over kennis en ervaring om dat te doen. Hij bezit de nodige sociologische
verbeelding.
= “the vivid awareness of the relationship between experience and the wider society”
(Charles Wright Mills) (→ een manier van kijken naar de samenleving)
= het vermogen om te begrijpen dat iemands persoonlijke situatie in verband staat met
maatschappelijke krachten en de ruimere historische context
= jouw eigen verhaal (biografie) is op ontelbare wijzen beïnvloed door sociale structuren en
mensen die vòòr jou kwamen (historisch proces)
3
, Maxine Peeters Sociologie ‘24-’25
Prof. dr. Margot Van Leuvenhaege
- Componenten van sociologische verbeelding
- Kennis geschiedenis – hoe is samenleving tot stand gekomen?
- Kennis biografie – wie zijn de mensen in de samenleving?
- Kennis sociale structuur – hoe werkt de samenleving via instituties?
- Sociologische verbeelding: voorbeeld
- Heel wat jongeren volgen vandaag universitair onderwijs (biografie). Dit is niet
louter het resultaat van de intelligentie van die jongeren. De samenleving en
haar beroepenstructuur (sociale structuur) beïnvloedt de wens van jongeren
om universitair onderwijs te volgen. Bedrijven vragen naar hooggeschoolde
werknemers. Dit heeft te maken met het industrialisatieproces van de 19de
eeuw waardoor een grotere kennisbehoefte ontstond (geschiedenis).
- Sociologische verbeelding: voorbeeld
- Heel wat mensen leven in armoede (biografie). Dit is niet louter het gevolg
van persoonlijke tegenslagen (ziekte, gebrek aan opleiding, financiële
gevolgen van een ongeluk of echtscheiding…), maar er spelen ook
structurele kwesties, zoals een gebrek aan goedbetaalde jobs voor
laaggeschoolden, sociale ongelijkheid en discriminatie op de arbeidsmarkt
(sociale structuur). Deze structurele processen hangen op hun beurt samen
met tal van historische gebeurtenissen, zoals de opkomst van het kapitalisme
of het koloniaal verleden van een land of regio (historisch).
- Sociologische verbeelding: voorbeeld
- Veel jonge mensen hebben mentale problemen (burn-out, depressie…)
(biografie). Dit hangt samen met het feit dat de huidige arbeidsmarkt
gekenmerkt wordt door hoge prestatiedruk, onzekerheid en de eis om altijd
en overal beschikbaar te zijn (sociale structuur). De overgang naar deze sterk
gedigitaliseerde prestatiemaatschappij creëerde kansen, maar zorgde ook
voor spanningen (geschiedenis).
- Voorwaarde om de sociologische verbeelding te kunnen toepassen
“Being able to think ourselves, away from the familiar routines of our daily lives in order to
look anew” (Charles Wright Mills)
= men moet in staat zijn om van perspectief te wisselen door afstand te nemen van
de actuele toestand en een alternatief standpunt in te nemen
Concreet: men moet de schijnbare vanzelfsprekendheden van het dagelijkse leven
overstijgen. De dagelijkse werkelijkheid / iemands individuele ervaring (biografie)
moet in haar ruimere historische (geschiedenis) en sociale context (sociale
structuur) worden geplaatst. En dat kan alleen door afstand te nemen van
vanzelfsprekendheden, zoals routines.
Dit is niet eenvoudig, want routineus handelen (gedrag) en denken (common sense) zijn
diep ingebed in het dagelijks leven. Zij lijken de enige geldige waarheid te zijn !
4
Prof. dr. Margot Van Leuvenhaege
Sociologie
Hoofdstuk 1: Op ontdekkingstocht door een bekend gebied?
- ‘Sociologie en Rechtssociologie’: sociologie is een hulpdiscipline
- Wat minder aan bod komt:
- Sociologische vaardigheden en onderzoeksmethodes
- Minder belangrijke namen en theorieën
- Wat centraal staat:
- Basiskennis in de sociologie
- Aandacht voor de onderliggende filosofie van de sociologische
discipline
- Centrale auteurs, theorieën en concepten
Socio-logie?
- Hybride combinatie Latijn en Grieks
- Socius (metgezel); societas (samenleving); logos (kennis, leer, kunde)
- Samenlevingskunde / maatschappijkunde
1. E.J. Sieyès (rond 1780-1785)
- Qu’est-ce que le tiers état?
- onderdrukking gewone volk
- derde stand → niet vertegenwoordigd in staatsinrichting
- Doel: inrichting van nieuwe samenleving ten tijde van Franse Revolutie.
- Normatieve wetenschap:
- Hoe kan de samenleving het beste worden ingericht?
- Hoe ziet ‘het goede leven’ eruit in zo’n nieuwe samenleving?
- nieuw concept: volkssoevereiniteit
- sociologie = leer die rechtvaardige en revolutionaire inrichting van
samenleving voorschreef
2. Auguste Comte (1830)
- Cours de philosophie positive: sociologie als hoogste en meest complexe
wetenschap
- Definieert sociologie als empirische wetenschap
- In navolging van natuurwetenschappen: beschrijvend, objectief en empirisch.
- Op zoek naar wetmatigheden in de samenleving aan de hand van empirisch
onderzoek.
- uitvinding sociologie
- taak sociologen om samenleving op objectieve en empirische wijze
doorgronden
1.1 Een beeld van een titel
- Speelveld, spelregels, spelers => het samenlevingsspel
- Wie neemt deel en wie niet?
- Welke regels gelden er? (méér dan recht!)
- Waar gelden die regels? (verschillende zones binnen het speelveld)
1
,Maxine Peeters Sociologie ‘24-’25
Prof. dr. Margot Van Leuvenhaege
- Wat gebeurt er als de regels worden overtreden?
- Welke (veranderlijke) posities bekleden de spelers?
- Welke verwachtingen (= rol) en waarderingen (= status) gaan samen met
deze posities?
- Hoe communiceren/interageren de spelers met elkaar?
- Wat is het doel van het spel? Wat is de rol van de spelers daarin?
- Wie bevindt zich in de ruimte rond het speelveld, in de tribune?
- De wetenschapper moet zich bewust zijn van zijn eigen positionaliteit, omdat dit een
mogelijke impact heeft op de neutraliteit van zijn onderzoek. Centraal staat de vraag:
wie ben jij als onderzoeker?
- Positionality Statement
A positionality statement makes clear how the identities of the authors relate to the
research topic and to the identities of the participants, and how these identities are
represented.
- Positionaliteit is verwant, maar niet gelijk aan intersectionaliteit.
= een concept dat beschrijft hoe verschillende sociale identiteitskenmerken (zoals
gender, etniciteit, klasse, seksuele oriëntatie, religie, handicap, etc.) gelijktijdig en in
samenhang invloed hebben op hoe mensen privileges ervaren of juist worden
onderdrukt.
2
,Maxine Peeters Sociologie ‘24-’25
Prof. dr. Margot Van Leuvenhaege
wat is intersectionaliteit?
- “Because the intersectional experience is greater than the sum of racism and sexism,
any analysis that does not take intersectionality into account cannot sufficiently
address the particular manner in which Black women are "subordinated."
- Het gaat er niet zozeer over dat iemand ‘extra veel’ discriminatie ervaart,
maar dat die persoon een andere, unieke vorm van discriminatie ervaart.
- Deze unieke vorm van discriminatie is méér dan de som van discriminaties
van de identiteitskenmerken apart.
- Deze unieke vorm van discriminatie komt voort uit de combinatie van
kenmerken van een sociale identiteit. Het is een samengestelde ervaring,
specifiek voor die combinatie. Mensen die enkel één discriminerend
identiteitskenmerk hebben ervaren dat niet zo op die manier.
verschil positionaliteit en intersectionaliteit
- positionaliteit
- Jouw geïntegreerde sociale identiteit die bepaalt hoe jij de wereld ziet, welke
vragen je stelt en hoe anderen jou zien en beoordelen. Het is belangrijk om je
hiervan bewust te zijn als je wetenschappelijk onderzoek verricht, omdat jouw
wetenschappelijke keuzes en benaderingen richtinggevend zijn voor het
onderzoek dat je voert
- intersectionaliteit
- Een concept dat helpt te begrijpen hoe verschillende aspecten van een
sociale identiteit elkaar beïnvloeden en versterken en zo leiden tot unieke
ervaringen van privilege of onderdrukking. Het toont aan dat je sociale
identiteit niet louter een optelsom van kenmerken betreft, maar dat de
combinatie net unieke, gelaagde effecten heeft
1.2 Het dagelijkse leven door de sociologische lens
- Sociologische lens
- Bedoeld om de allerlei regelmatigheden en de achterliggende werkelijkheid
achter onze eerste waarnemingen te ‘lezen’.
- Het is niet louter imaginair; de socioloog heeft ook praktische
werkinstrumenten, zoals surveys, observaties… (vgl. de MRI-scanner van de
radioloog)
- Deze beelden moeten wel nog geïnterpreteerd worden: de socioloog beschikt
over kennis en ervaring om dat te doen. Hij bezit de nodige sociologische
verbeelding.
= “the vivid awareness of the relationship between experience and the wider society”
(Charles Wright Mills) (→ een manier van kijken naar de samenleving)
= het vermogen om te begrijpen dat iemands persoonlijke situatie in verband staat met
maatschappelijke krachten en de ruimere historische context
= jouw eigen verhaal (biografie) is op ontelbare wijzen beïnvloed door sociale structuren en
mensen die vòòr jou kwamen (historisch proces)
3
, Maxine Peeters Sociologie ‘24-’25
Prof. dr. Margot Van Leuvenhaege
- Componenten van sociologische verbeelding
- Kennis geschiedenis – hoe is samenleving tot stand gekomen?
- Kennis biografie – wie zijn de mensen in de samenleving?
- Kennis sociale structuur – hoe werkt de samenleving via instituties?
- Sociologische verbeelding: voorbeeld
- Heel wat jongeren volgen vandaag universitair onderwijs (biografie). Dit is niet
louter het resultaat van de intelligentie van die jongeren. De samenleving en
haar beroepenstructuur (sociale structuur) beïnvloedt de wens van jongeren
om universitair onderwijs te volgen. Bedrijven vragen naar hooggeschoolde
werknemers. Dit heeft te maken met het industrialisatieproces van de 19de
eeuw waardoor een grotere kennisbehoefte ontstond (geschiedenis).
- Sociologische verbeelding: voorbeeld
- Heel wat mensen leven in armoede (biografie). Dit is niet louter het gevolg
van persoonlijke tegenslagen (ziekte, gebrek aan opleiding, financiële
gevolgen van een ongeluk of echtscheiding…), maar er spelen ook
structurele kwesties, zoals een gebrek aan goedbetaalde jobs voor
laaggeschoolden, sociale ongelijkheid en discriminatie op de arbeidsmarkt
(sociale structuur). Deze structurele processen hangen op hun beurt samen
met tal van historische gebeurtenissen, zoals de opkomst van het kapitalisme
of het koloniaal verleden van een land of regio (historisch).
- Sociologische verbeelding: voorbeeld
- Veel jonge mensen hebben mentale problemen (burn-out, depressie…)
(biografie). Dit hangt samen met het feit dat de huidige arbeidsmarkt
gekenmerkt wordt door hoge prestatiedruk, onzekerheid en de eis om altijd
en overal beschikbaar te zijn (sociale structuur). De overgang naar deze sterk
gedigitaliseerde prestatiemaatschappij creëerde kansen, maar zorgde ook
voor spanningen (geschiedenis).
- Voorwaarde om de sociologische verbeelding te kunnen toepassen
“Being able to think ourselves, away from the familiar routines of our daily lives in order to
look anew” (Charles Wright Mills)
= men moet in staat zijn om van perspectief te wisselen door afstand te nemen van
de actuele toestand en een alternatief standpunt in te nemen
Concreet: men moet de schijnbare vanzelfsprekendheden van het dagelijkse leven
overstijgen. De dagelijkse werkelijkheid / iemands individuele ervaring (biografie)
moet in haar ruimere historische (geschiedenis) en sociale context (sociale
structuur) worden geplaatst. En dat kan alleen door afstand te nemen van
vanzelfsprekendheden, zoals routines.
Dit is niet eenvoudig, want routineus handelen (gedrag) en denken (common sense) zijn
diep ingebed in het dagelijks leven. Zij lijken de enige geldige waarheid te zijn !
4
