Maxine Peeters Rechtssociologie ‘24-‘25
Prof. dr. Jonathan Bernaerts
Rechtssociologie
zie ppt voor examenvragen in notities
‘Hoe komen concepten terug in verschillende hoofdstukken?’
Hoofdstuk 1: Wat is rechtssociologie?
basisvragen als sleutels
- Wat is rechtssociologie?
- Welk proces kenmerkt, zeker na 1950, de relatie tussen het recht en de
samenleving?
- Welke kijk op het recht ligt er ten grondslag aan dit maatschappelijk proces?
1. Inleiding
1.1 Waarover gaat rechtssociologie?
Rechtssociologie Rechtswetenschappen
Methodes empirische methode doctrinaire methode die 1.1
meerdere methoden omarmt
en technieken omvat
Perspectief extern perspectief intern perspectief (deelnemer 1.2
aan de rechtspraktijk)
→ basisschema
methode om tot kennis te komen
1.1.1 Methode
beoefenen recht eigen maken
getraind in selecteren relevante feiten en in regel brengen
juridische (doctrinaire) methode
- Methoden en technieken in de brede zin
- feiten verzamelen (voor zover juridisch relevant) → (beperkt) empirisch.
- de regel moet worden ‘gevonden’ → heuristiek
- de regel kan open of vage normen bevatten
→ interpreteren volgens de juridische technieken
- de geldigheid van een norm controleren
→ beoordelen volgens de interne systematiek, formeel-juridische criteria
- meerdere grondrechten zijn van toepassing
→ afwegen (bv recht privacy en vrijheid)
- regelcreatie of bestaande regel kent gebreken
→ voorschrijven hoe het ‘zou moeten’ (sollen/ ought to be) / verbeteren van
de regel (normatief)
1
,Maxine Peeters Rechtssociologie ‘24-‘25
Prof. dr. Jonathan Bernaerts
- alles binnen de grenzen van de doctrine, met het oog op het bewaken van de
coherentie van de doctrine
recht vinden, begrijpen, toepassen
empirische methode
- wetenschappelijke, systematische gegevensverzameling in praktijk in ‘veld’ (praktijk)
- wetenschappelijke kennis → systematisch onderzoeken
- onderzoeksstrategie: kwantitatief en kwalitatief onderzoek
- kwantitatief
- identificeren van trends obv meetbare variabelen
- gebaseerd op cijfers
- technieken: surveys, experimenten, …
- kwalitatief
- begrijpen van houdingen, ervaringen, interpretaties
- begrijpen = proberen redenen bepaalde houdingen
identificeren
- gebaseerd op betekenissen en ervaringen
- technieken: interviews, focusgroepen, observaties
- focusgroep = mensen samenbrengen om over bepaald
onderwerp te spreken
- dieper graven, wat achter cijfers ligt
- criteria voor sociaal-wetenschappelijk onderzoek
kwantitatief onderzoek kwalitatief onderzoek
(mogelijke alternatieve
criteria)
consistentie betrouwbaarheid - afhankelijkheid
repliceerbaar
waarheid interne validiteit geloofwaardigheid
toepasbaarheid externe validiteit - overdraagbaarheid
representativiteit
neutraliteit objectiviteit van de data overtuigingskracht
kwantitatief → criteria leunen aan bij exacte wetenschappen
- betrouwbaarheid: onderzoek opnieuw uitvoeren → dezelfde data??
(→ zou moeten)
- interne validiteit: manier waarop onderzoek is opgezet (klopt conclusie met
onderzoeksopzet?)
- externe validiteit: (zal hier vaak over gaan) als het over hele groep gaat
- objectiviteit: (hangt beetje samen met eerste) objectieve data, mijn houding
zou die niet mogen beïnvloeden
2
,Maxine Peeters Rechtssociologie ‘24-‘25
Prof. dr. Jonathan Bernaerts
kwalitatief → mogelijke benamingen (veel discussie over)
- afhankelijkheid: logisch opgebouwd? Klopt wat er naar voor komt?
- geloofwaardigheid: data / resultaten geloofwaardig of niet?
- overdraagbaarheid: vaak moeilijk want onderzoek wordt niet gegenereerd obv
representativiteit, kunnen wel toepassen op andere setting
- overtuigingskracht: persoon onderzoeker, gesprek, … invloedt op antwoorden
- technieken voor dataverzameling: o.a surveys, interviews en veldwerk
- wetenschappelijke analyse van verzamelde data
- recht in de samenleving
voorbeeld doctrinaire methode:
genitale verminking / besnijdenis in Senegal
1. vaststelling van onderzoeksprobleem
2. onderzoeksvragen in juridisch ‘doctrinair’ onderzoek:
- “Welke juridische instrumenten zijn relevant?”
- “Hoe luidt het recht over genitale verminking / besnijdenis in Senegal?”
3. zoeken en analyseren van juridische bronnen
- verdragen, constitutioneel recht en wetgeving in Senegal
- rechtspraak
- rechtsleer (artikels en boeken)
- analyse juridische bronnen wijst op bestaan van sterk mensenrechtelijk kader:
‘probleem’ opgelost!
- maar, zijn instrumenten ook effectief?
- Waarom wel, waarom niet? Falende implementatie/handhaving? Weinig
maatschappelijke steun/naleving?
- deze vragen kunnen niet worden beantwoord d.m.v. een uitsluitend juridische
analyse, een empirisch onderzoek is nodig
zie ander voorbeeld op ppt 1
doctrinaire trefwoorden, formulering en vragen
- de rechtmatigheid van …, de bevoegdheid om …, de strijd van … met …, de
aansprakelijkheid van …, de strafbaarheid van …, de gebondenheid aan …, de
rechtsgevolgen van …, de geldigheid van …., (uitzonderings)gronden, rechten,
plichten, ... botsing, afweging, …
- inhoud van een verdrag, wet, decreet, voorstel, procedure, …
- inhoud van een vonnis of een arrest
- doctrine, rechtssystematiek, dogmatiek
law in the books
vragen: “Hoe luidt het recht?”
“Wat is het toepasselijke recht?”
“Hoe zou het recht moeten luiden?”
3
, Maxine Peeters Rechtssociologie ‘24-‘25
Prof. dr. Jonathan Bernaerts
empirische / rechtssociologische trefwoorden, formulering en vragen
- de effectiviteit van …, de doelmatigheid van …, de werking van …, de effecten of
risico’s van …, het functioneren van …
- de oorzaken van…, de totstandkoming van…, de invloed van…
- ervaringen met …, de perceptie van…, de aanvaarding van…, de waardering van…
- verklaring, gevolgen en oorzaken
law in action
vragen: “Hoe is het recht ontstaan?”
“Hoe werkt het recht?”
in verband brengen: dekolonisatie van recht
1.1.2 Perspectief
intern perspectief extern perspectief
deelnemersperspectief toeschouwersperspectief
rolmodel van rechter centraal ook rollen voor wetgever, handhaver en
uitvoerder, onderzoeker
interne, autonome logica relatie tot maatschappelijke context
rechtszekerheid en rechtseenheid onzekerheid en variatie
structureel gericht op bewaken en constructief subversief
versterken van coherentie van recht → rechtssocioloog vaak subversief
tegenspreken, disfuncties aantonen
→ op constructieve manier oplossing
geven, opbouwende kritiek geven
“is = ought” “is =/ ought”
vooronderstelling dat recht praktisch een toetsing van effectiviteit van het recht
verschil uitmaakt → EEN benadering in rechtssociologie
gericht op rechtspraktijk gericht op beleid / wetenschap
monodisciplinair, doctrinair interdisciplinair door aanvullende
disciplines: empirisch of normatief
vooral ‘casus-methode’ en belang verschillende methoden
argumentatie, juridisch-normatief
Hoe luidt het recht? Hoe werkt het recht?
Hoe zou het moeten luiden? Hoe ontstaat het recht?
idee dat wat recht is, zal het ook zijn
4
Prof. dr. Jonathan Bernaerts
Rechtssociologie
zie ppt voor examenvragen in notities
‘Hoe komen concepten terug in verschillende hoofdstukken?’
Hoofdstuk 1: Wat is rechtssociologie?
basisvragen als sleutels
- Wat is rechtssociologie?
- Welk proces kenmerkt, zeker na 1950, de relatie tussen het recht en de
samenleving?
- Welke kijk op het recht ligt er ten grondslag aan dit maatschappelijk proces?
1. Inleiding
1.1 Waarover gaat rechtssociologie?
Rechtssociologie Rechtswetenschappen
Methodes empirische methode doctrinaire methode die 1.1
meerdere methoden omarmt
en technieken omvat
Perspectief extern perspectief intern perspectief (deelnemer 1.2
aan de rechtspraktijk)
→ basisschema
methode om tot kennis te komen
1.1.1 Methode
beoefenen recht eigen maken
getraind in selecteren relevante feiten en in regel brengen
juridische (doctrinaire) methode
- Methoden en technieken in de brede zin
- feiten verzamelen (voor zover juridisch relevant) → (beperkt) empirisch.
- de regel moet worden ‘gevonden’ → heuristiek
- de regel kan open of vage normen bevatten
→ interpreteren volgens de juridische technieken
- de geldigheid van een norm controleren
→ beoordelen volgens de interne systematiek, formeel-juridische criteria
- meerdere grondrechten zijn van toepassing
→ afwegen (bv recht privacy en vrijheid)
- regelcreatie of bestaande regel kent gebreken
→ voorschrijven hoe het ‘zou moeten’ (sollen/ ought to be) / verbeteren van
de regel (normatief)
1
,Maxine Peeters Rechtssociologie ‘24-‘25
Prof. dr. Jonathan Bernaerts
- alles binnen de grenzen van de doctrine, met het oog op het bewaken van de
coherentie van de doctrine
recht vinden, begrijpen, toepassen
empirische methode
- wetenschappelijke, systematische gegevensverzameling in praktijk in ‘veld’ (praktijk)
- wetenschappelijke kennis → systematisch onderzoeken
- onderzoeksstrategie: kwantitatief en kwalitatief onderzoek
- kwantitatief
- identificeren van trends obv meetbare variabelen
- gebaseerd op cijfers
- technieken: surveys, experimenten, …
- kwalitatief
- begrijpen van houdingen, ervaringen, interpretaties
- begrijpen = proberen redenen bepaalde houdingen
identificeren
- gebaseerd op betekenissen en ervaringen
- technieken: interviews, focusgroepen, observaties
- focusgroep = mensen samenbrengen om over bepaald
onderwerp te spreken
- dieper graven, wat achter cijfers ligt
- criteria voor sociaal-wetenschappelijk onderzoek
kwantitatief onderzoek kwalitatief onderzoek
(mogelijke alternatieve
criteria)
consistentie betrouwbaarheid - afhankelijkheid
repliceerbaar
waarheid interne validiteit geloofwaardigheid
toepasbaarheid externe validiteit - overdraagbaarheid
representativiteit
neutraliteit objectiviteit van de data overtuigingskracht
kwantitatief → criteria leunen aan bij exacte wetenschappen
- betrouwbaarheid: onderzoek opnieuw uitvoeren → dezelfde data??
(→ zou moeten)
- interne validiteit: manier waarop onderzoek is opgezet (klopt conclusie met
onderzoeksopzet?)
- externe validiteit: (zal hier vaak over gaan) als het over hele groep gaat
- objectiviteit: (hangt beetje samen met eerste) objectieve data, mijn houding
zou die niet mogen beïnvloeden
2
,Maxine Peeters Rechtssociologie ‘24-‘25
Prof. dr. Jonathan Bernaerts
kwalitatief → mogelijke benamingen (veel discussie over)
- afhankelijkheid: logisch opgebouwd? Klopt wat er naar voor komt?
- geloofwaardigheid: data / resultaten geloofwaardig of niet?
- overdraagbaarheid: vaak moeilijk want onderzoek wordt niet gegenereerd obv
representativiteit, kunnen wel toepassen op andere setting
- overtuigingskracht: persoon onderzoeker, gesprek, … invloedt op antwoorden
- technieken voor dataverzameling: o.a surveys, interviews en veldwerk
- wetenschappelijke analyse van verzamelde data
- recht in de samenleving
voorbeeld doctrinaire methode:
genitale verminking / besnijdenis in Senegal
1. vaststelling van onderzoeksprobleem
2. onderzoeksvragen in juridisch ‘doctrinair’ onderzoek:
- “Welke juridische instrumenten zijn relevant?”
- “Hoe luidt het recht over genitale verminking / besnijdenis in Senegal?”
3. zoeken en analyseren van juridische bronnen
- verdragen, constitutioneel recht en wetgeving in Senegal
- rechtspraak
- rechtsleer (artikels en boeken)
- analyse juridische bronnen wijst op bestaan van sterk mensenrechtelijk kader:
‘probleem’ opgelost!
- maar, zijn instrumenten ook effectief?
- Waarom wel, waarom niet? Falende implementatie/handhaving? Weinig
maatschappelijke steun/naleving?
- deze vragen kunnen niet worden beantwoord d.m.v. een uitsluitend juridische
analyse, een empirisch onderzoek is nodig
zie ander voorbeeld op ppt 1
doctrinaire trefwoorden, formulering en vragen
- de rechtmatigheid van …, de bevoegdheid om …, de strijd van … met …, de
aansprakelijkheid van …, de strafbaarheid van …, de gebondenheid aan …, de
rechtsgevolgen van …, de geldigheid van …., (uitzonderings)gronden, rechten,
plichten, ... botsing, afweging, …
- inhoud van een verdrag, wet, decreet, voorstel, procedure, …
- inhoud van een vonnis of een arrest
- doctrine, rechtssystematiek, dogmatiek
law in the books
vragen: “Hoe luidt het recht?”
“Wat is het toepasselijke recht?”
“Hoe zou het recht moeten luiden?”
3
, Maxine Peeters Rechtssociologie ‘24-‘25
Prof. dr. Jonathan Bernaerts
empirische / rechtssociologische trefwoorden, formulering en vragen
- de effectiviteit van …, de doelmatigheid van …, de werking van …, de effecten of
risico’s van …, het functioneren van …
- de oorzaken van…, de totstandkoming van…, de invloed van…
- ervaringen met …, de perceptie van…, de aanvaarding van…, de waardering van…
- verklaring, gevolgen en oorzaken
law in action
vragen: “Hoe is het recht ontstaan?”
“Hoe werkt het recht?”
in verband brengen: dekolonisatie van recht
1.1.2 Perspectief
intern perspectief extern perspectief
deelnemersperspectief toeschouwersperspectief
rolmodel van rechter centraal ook rollen voor wetgever, handhaver en
uitvoerder, onderzoeker
interne, autonome logica relatie tot maatschappelijke context
rechtszekerheid en rechtseenheid onzekerheid en variatie
structureel gericht op bewaken en constructief subversief
versterken van coherentie van recht → rechtssocioloog vaak subversief
tegenspreken, disfuncties aantonen
→ op constructieve manier oplossing
geven, opbouwende kritiek geven
“is = ought” “is =/ ought”
vooronderstelling dat recht praktisch een toetsing van effectiviteit van het recht
verschil uitmaakt → EEN benadering in rechtssociologie
gericht op rechtspraktijk gericht op beleid / wetenschap
monodisciplinair, doctrinair interdisciplinair door aanvullende
disciplines: empirisch of normatief
vooral ‘casus-methode’ en belang verschillende methoden
argumentatie, juridisch-normatief
Hoe luidt het recht? Hoe werkt het recht?
Hoe zou het moeten luiden? Hoe ontstaat het recht?
idee dat wat recht is, zal het ook zijn
4
