Waardenloze democratie samenvatting

H1 De noodzaak van het conflict
De middenpartijen in Nederland verkeren in crisis. Dit heeft vier oorzaken:
 2023  Het thema van de verkiezingen werd migratie. De middenpartijen
waren aan de macht maar hadden op dit thema niet kunnen leveren. Dat dit
nu het nieuwe verkiezingsthema werd zorgde ervoor dat de rode lopen werd
uitgelegd voor de PVV
 2021  De middenpartijen leken onmachtig om grote problematiek aan te
pakken.  Toeslagenschandaal, het Groninger-gasschandaal, de wooncrisis,
de migratiecrisis, problemen met de uitvoeringsinstanties.
 2012  Al 11 jaar waren de middencoalities aan de macht, de
oppositiepartijen (links en rechts) verschilden teveel om zich te verenigen en
echt alternatieven te bieden. De politiek werd alternatiefloos. Dit probleem
werd vergroot doordat de politiek deed alsof er geen keuze was bij veel grote
vraagstukken (eurocrisis, stikstofbeleid, toeslagenschandaal, corona). Alles
lag zogenaamd buiten de politiek en werd bepaald door gerechtelijke
uitspraken, adviezen van expertcommissies, compromissen uit de polder of
internationale verdragen)
 1980  Middenpartijen wilden een zo’n groot mogelijke achterban waardoor
erg neutraal werden en hun ideologische veren afschudden. Kiezers kregen
behoefte aan echte alternatieven waardoor tegenwoordig voor de extremere
partijen wordt gekozen om een alternatief te hebben.

De bouwstenen van een gezonde democratie zijn aanwezig in Nederland (integere
politici, compromisbereidheid, onafhankelijke rechtspraak) De enige ontbrekende
bouwsteen is de wisselwerking tussen kiezers, politici en bestuur. Er is geen
waardevol conflict meer en zonder valt er niet veel te kiezen in een democratie en
verpietert het.

De impliciete of expliciete keuze welk conflict centraal staat heeft wezenlijke
gevolgen voor het functioneren van de democratie:
1. Het beïnvloed welke partijleiders op korte en lange termijn succesvol zijn
2. Het beïnvloed ons stemgedrag bij de verkiezingen
3. Het bepaalt welke coalities wel en welke niet voor de hand liggen
4. Het is zelf van invloed op het vertrouwen in de politiek en onafhankelijke
instituties

In hun jacht op kiezers hebben middenpartijen hun inhoudelijke verschillen laten
varen. Jarenlange brede middencoalities hebben geleid tot richtingloos beleid, waarin
keuzes werden uitgesteld of gedepolitiseerd.

Dit alles leidde tot een toenemende lethargische democratie  Een gebrek aan
helden inhoudelijk conflict maakte het moeilijker voor kiezers om de politiek aan te
sturen en voor politici om richting te geven aan het bestuur.

Nederland is in de tang geraakt tussen technocratie en populisme
Populisme  voor een populist is de politieke opponent corrupt en een vijand van
het volk

,Technocratie  voor technocraten is de politieke opponent incompetent. De
opponent weet niet wat hij moet doen en heeft altijd uitleg nodig

Inhoudelijk conflict heeft geen legitieme plek in populisme en technocratie. Doordat
zij beide de tegenstelling centraal zetten tussen het bestuur en de uitdager,
versterken zij elkaar.

Alleen het politieke midden kan ons nog uit deze crisis halen! Zij moeten de regie
herpakken over de vraag wat het dominante conflict is in de Nederlandse politiek.

De Nederlandse politiek kenmerkt zich door visieloosheid. Visieloosheid leidt tot
compromissen, die wordt over het algemeen als positief gezien. Echter krijgen
compromissen pas inhoudelijke betekenis wanneer daaraan voorafgaand een
waardenstrijd is geweest. Wanneer die strijd wordt overgeslagen, vervalt de politiek
in een compromisme dat dreigt openlijke ideologische strijd weg te zuigen uit de
politieke arena. De gevolgen hiervan:
 Coalities worden gevormd in achterkamertjes
 coalities worden onderhouden in regelmatig overleg tussen politiek leiders
 coalities worden verdedigd door Kamerfracties
 verregaande beleidsmaatregelen worden gepresenteerd als de noodzakelijke
uitkomst van rechtelijke uitspraken, onderhandelingen in de polder of adviezen
van exports

Compromisme ontkent het wezen van de politiek, namelijk de afweging tussen
rivaliserende waarden en de noodzakelijke dilemma’s die dat oplevert.

De crisis van het politieke midden is een gevolg van de onmacht van middenpartijen
om politiek conflict vorm te geven. Er zijn drie lagen van conflict binnen een
democratie
1. Het platte conflict
 Gaat over poppetjes en leiderschap.
 Maar het is in NL te ver doorgeschoten.
o Verkiezingscampagnes gaan over premierskandidaten en te
weinig over meerderheden. Het gaat teveel over peilingen,
personen en incidenten en te weinig over inhoudelijke ideeën
en beleidskeuzes.
 Het platte conflict jaagt polarisatie rond personen aan, in plaats van
polarisatie rond de inhoud
 Nut van deze laag = De macht tegenover de uitdager helpt om
bestuurders ter verantwoording te kunnen roepen
2. Het inhoudelijke conflict
 Inhoudelijke tegenstellingen zijn er genoeg: stikstofbeleid,
handhaving of verhoging van pensioengerechtigde leeftijd, steun of
afwijzen van de spreidingswet
 Toch worstelen politieke partijen met het inhoudelijke conflict. Op
grote maatschappelijke vraagstukken als bezuinigingen, stikstof en
corona gaan middenpartijen fundamentele inhoudelijke
tegenstellingen uit de weg en presenteren ze hun politieke
afwegingen als technocratische noodzaak en pragmatische
uitvoeringsvraagstukken.

,  Nut van deze laag is = Het beleidsinhoudelijke conflict is nodig om
alternatieven op tafel te leggen
3. Conflict over waardenstrijd
 Het is een verborgen conflict
 Politieke partijen proberen het conflict op de agenda te zetten waar
zij het meest bij te winnen hebben (PVV bij migratie, VVD over
economie) Ook in de politiek is het gunstiger om een thuiswedstrijd
te spelen.
 Doordat middenpartijen na jarenlange brede coalities niet langer
bereid of bij machte waren om te bepalen wat het dominante
inhoudelijke conflict was, verzwakten zij hun eigen positie.
 Kiezers vinden het belangrijk om te weten waar een partij voor staat.
Echter omzeilt het politiek midden dit in een poging zich niet te
vervreemden van kiezers of coalitiepartners.
 Nut van deze laag = Eerst moet er duidelijkheid of
overeenstemming komen over hoe we omgaan met politiek conflict,
anders blijft het publieke debat stuurloos of chaotisch.

Probleem  Politiek zonder waarden (waardenloze politiek) heeft geleid tot crisis
van de middenpartijen. Die crisis zet het functioneren van de democratie zelf onder
druk en daarmee ook dat van neutrale organisaties als de rechtspraak en de
wetenschap

Ondanks dat er veel partijen zijn in Nederland is er weinig ‘echte’ keuze voor de
kiezer. Politieke partijen in het midden moeten zich weer durven te profileren. Alleen
vanuit een politiek van waarden zijn middenpartijen niet inwisselbaar maar
onderscheidend.