STRAFRECHT
Jeanne Eggers
,1
,HOOFDSTUK 1. DE STRAFWET
Afdeling 1. Het legaliteitsbeginsel......................................................................... 3
§1. Wettelijke bepaling ......................................................................................... 3
§2. Draagwijdte van het beginsel............................................................................ 4
A. de vormelijkevereisten van een wet ............................................................... 4
B. Inhoudelijke vereisten aan de wet ; Het lex certa-beginsel ............................... 4
Afdeling 2. Toepassing van de strafwet in de tijd .................................................. 6
§1. Het principe van niet-retroactiviteit van de strafwet ............................................. 8
§2. De uitzondering: de retroactieve toepassing van de mildere strafwetten (lex mitior)10
Afdeling 3. Toepassing van de strafwet in de ruimte (ratione loci) ..................... 13
§1. De misdrijven gepleegd op het Belgisch grondgebied: het territorialiteitsbeginsel ... 14
A. Het beginsel van de toepassing van de Belgische strafwet op en de bevoegdheid
van de Belgische rechtscolleges over misdrijven gepleegd op het Belgisch
grondgebied .................................................................................................. 14
B. De omschrijving van het Belgisch grondgebied ............................................... 15
C. Uitzonderingen .......................................................................................... 16
D. De lokalisatie van het misdrijf = locus delicti ................................................. 17
§2. Misdrijven gepleegd buiten het Belgische grondgebied: toepassing van de Belgische
wet op de uitzonderingen bepaald in de wet ............................................................ 20
Afdeling 4. De interpretatie van de wet............................................................... 24
§1. Het beginsel van de strikte interpretatie en het daarmee samenhangende verbod op
een analoge interpretatie...................................................................................... 24
§2. Andere aanwijzingen omtrent de interpretatie van de strafwet, afkomstig uit de
parlementaire voorbereiding en de rechtspraak ....................................................... 27
Afdeling 5. Toepassing van de strafwet naar de persoon (ratione personae) ...... 28
§1. Algemene beschouwingen ............................................................................... 28
§2. Immuniteiten ................................................................................................ 29
Inhoudsopgave telkens aan het begin van elk hoofdstuk
2
,AFDELING 1. HET LEGALITEITSBEGINSEL
§1. WETTELIJKE BEPALING
- Legaliteitsprincipe impliceert: art 1 Sw.
o Enerzijds: geen gedraging mag als misdrijf worden beschouwd zolang de
wetgever ze niet als zodanig heeft omschreven = nullum crimen sine lege
o Anderzijds: op dergelijk misdrijf kan enkel die straf kan worden toegepast die i/d
wet bepaald is = nulla poena sine lege
o = Nurembergclausule
- Moreel verwerpelijk ≠ strafwaardig
o Er kan maar een misdrijf zijn wanneer daar een wettelijke verankering voor is.
Het is niet omdat een gedraging moreel verwerpelijk is, dat het daarom een
misdrijf is.
- Oorsprong & grondslag: 2de helft 18de eeuw (1750)
o Reactie tegen de vorstelijke & rechterlijke willekeur à meer waarborgen
o Geestelijke vaders à BECCARIA & VON FEUERBACH
- Wettelijke verankering voor dit beginsel in internationale verdragen, Gw. & Sw.
o Art. 7 EVRM + art. 15 IVBPR: niemand kan veroordeeld worden wegens een
handelen of nalaten dat geen strafbaar feit naar nationaal of internationaal recht
uitmaakte ten tijde dat het handelen of nalaten geschiedde.
o Art. 12, 2de lid + art. 14 Gw.: niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen
die de wet bepaalt en dat geen straf kan worden ingevoerd of toegepast dan
krachtens de wet.
o Art. 2, 1ste lid Sw.: “Geen misdrijf kan worden gestraft met straffen die bij de
wet niet waren gesteld voordat het misdrijf werd gepleegd” bevestiging
legaliteitsprincipe
o Art. 49 Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie
o Nurembergclausule v/h legaliteitsprincipe = een gedraging die een misdrijf
uitmaakt overeenkomstig de algemene rechtsbeginselen erkend door de
beschaafde volken mag worden vervolgd & bestraft.
(Krachtens de artikelen hierboven)
§ Gedragingen die strafbaar zijn, zelfs zonder wettelijke bepaling
§ Verankerd in een aantal internationale verdragen.
§ Oorsprong: na WO II oorlogsmisdadigers vervolgd voor intern. tribunalen
omwille van genocide & misdaden tegen de mensheid (= core crimes) à
Op dat ogenblik: nog geen wettelijke basis voor het misdrijf genocide of
misdaden tegen de mensheid. (Nu wel)
§ We moeten niet meer terugvallen op deze clausule omdat we in België en
andere landen een wettelijke basis kennen voor het misdrijf genocide en
misdaden tegen de mensheid.
3
,§2. DRAAGWIJDTE VAN HET BEGINSEL
A. DE VORMELIJKEVEREISTEN VAN EEN WET
- Vormelijk: Het legaliteitsbeginsel impliceert in eerste instantie dat enkel een wet van
een bepaalde gedraging en misdrijf kan maken en ze straffen kan bepalen die hieraan
kunnen worden gekoppeld. In principe is het strafrecht dus een geschreven recht.
- Er is een wettelijke verankering nodig
- !! Enkel onthouden: verschillende instanties een strafrechtelijke bevoegdheid hebben...
B. INHOUDELIJKE VEREISTEN AAN DE WET ; HET LEX CERTA-BEGINSEL
- Het legaliteitsbeginsel in strafzaken vereist dat de bevoegde regelgever een
strafbaarstelling zo opstelt dat die bepaling op zichzelf gelezen of in de context met
andere bepalingen op voldoende precieze wijze de strafbaar gestelde gedraging en de
toepasselijke straffen omschrijft, zodat de draagwijdte ervan redelijk voorzienbaar is.
- Aan de vereisten van de redelijke voor zichtbaarheid is voldaan als het voor de persoon
op wie de strafbepaling van toepassing is, mogelijk is om op de grond van die bepaling
en de handelingen en verzuim te kennen die zijn gerechtelijke aansprakelijkheid
meebrengen.
o Precies
o Helder
o Redelijk voorzienbaar
Regulerende overheid in duidelijke teksten werken.
- Iedereen wordt geacht de strafwet te kennen
- Duidelijke en precieze omschrijving van de constitutieve en verzwarende
bestanddelen van het misdrijf en van de bestraffing
- Redelijk voorzienbaar = de persoon op wie de strafbepaling van toepassing is moet
op grond van de strafbepaling en zo nodig met behulp van de uitlegging ervan gegeven
door de rechtspraak en de doelstellingen van de wetgever en de wetsgeschiedenis (ratio
legis), de handelingen en verzuimen kennen die zijn strafrechtelijke
verantwoordelijkheid meebrengen. Rekening mag worden gehouden met subjectieve
elementen (bv. bijzondere hoedanigheid of functie)
- Rechtszekerheid is erbij gebaat met een nauwkeurige omschrijving v/d strafbare
feiten & de op te leggen straffen à wetgever moet vage strafbepalingen vermijden.
- Lex certa principe = de strafwet moet worden geformuleerd in bewoordingen op
grond waarvan eenieder op het ogenblik waarop hij een gedrag aanneemt, kan
uitmaken of dat gedrag al dan niet strafbaar is, of op afdoende wijze kan inschatten
wat het strafrechtelijke gevolg van dat gedrag zal zijn.
o Zo kan de burger op voorhand voorzien hoe de overheid op zijn gedragingen
strafrechtelijk zal kunnen reageren.
4
,- Wanneer de strafwet strijdig wordt bevonden met het lex certa principe à dan
betekent dat niet dat de wetgever deze gedraging niet langer strafbaar mag stellen à
Het impliceert alleen dat de wetgever helderder moet zijn.
o Wetgever is aangeraden de strafbepaling opnieuw uit te vaardigen
- Lex certa principe ligt de dag van vandaag soms onder vuur
o GwH (heeft toetsingsrecht tav alle grondwettelijke bepalingen) heeft meermaals
geoordeeld dat wetsbepalingen strijdig zijn met het legaliteitsprincipe, omdat ze
begrippen hanteren die dermate vaag zijn dat de juiste draagwijdte ervan niet
kan worden vastgesteld à indien lex certa principe geschonden:
legaliteitsprincipe geschonden.
- Het criterium v/d redelijke voorzienbaarheid
o HvC: de legaliteit v/d strafbepaling vereist dat ze voldoende toegankelijk is & op
zichzelf of in context met andere bepalingen gelezen op voldoende precieze
wijze de als strafbaar gestelde gedraging omschrijft, zodat de draagwijdte ervan
redelijk voorzienbaar is, zelfs als de rechter over een zekere beoordelingsvrijheid
beschikt.
- Het gegeven dat de strafrechter over een zekere beoordelingsvrijheid beschikt, is i/d
ogen v/h HvC op zich niet strijdig met de vereiste van redelijke voorzienbaarheid
o Er moet immers rekening gehouden worden met:
§ Het algemene karakter van wetten
§ De uiteenlopende situatie waarop zij van toepassing zijn
§ De evolutie v/d gedragingen die zij bestraffen
o De beoordelingsvrijheid v/d rechter wordt mede bepaald door:
§ De complexiteit v/d te regelen materie
§ Het fundamenteel karakter v/h te beschermen rechtsgoed
- Het criterium v/d redelijke voorspelbaarheid (lichtjes andersluidende
formulering)
o Hieraan is voldaan wanneer: het voor de persoon op wie de strafbepaling
toepasselijk is, mogelijk is om ogv de strafbepalingen de handelingen en
verzuimen te kennen die zijn strafrechtelijke aansprakelijkheid meebrengen.
§ Rekening gehouden met: (1) de interpretatie v/d strafbepaling i/h licht v/d
doelstelling v/d wetgever en wetsgeschiedenis & (2) de door de rechtspraak
ingegeven interpretatie v/d strafbepaling
5
,AFDELING 2. TOEPASSING VAN DE STRAFWET IN DE TIJD
- Artikel 2 Sw verbiedt om aan de strafwet retroactief gevolgen te hechten in het nadeel
van de beklaagde, maar verplicht daarentegen om de wet die in werking is getreden
nadat het misdrijf werd gepleegd op dit feit toe te passen indien deze wet het misdrijf
minder zwaar bestraft dan de we die van toepassing was op het moment van de feiten.
- Art 2 Sw bevestigt het principe van de niet-retroactiviteit van de strafwet
o Onder het voorbehoud van de retroactieve toepassing van de mildere strafwetten.
- Voor de toepassing in de tijd van de bepalingen van het nieuwe Strafwetboek kan
worden verwezen naar hoofdstuk 8.
- Art 7 EVRM bekrachtigt het principe van de niet-retroactiviteit van de strengere
strafwetten in gelijkaardige bewoordingen:
1. Niemand kan worden veroordeeld wegens een handelen of nalaten, dat geen
strafbaar feit naar nationaal of internationaal recht uitmaakte ten tijde dat het
handelen of nalaten geschiedde. Evenmin zal een zwaardere straf worden opgelegd
dan die welke ten tijde van het begaan van het strafbare feit van toepassing was.
2. Dit art staat niet in de weg aan het vonnis en de straf van iemand die schuldig is
aan een handelen of nalaten, hetwelk ten tijde dat het handelen of nalaten
geschiedde, een misdrijf was overeenkomstig de algemene rechtsbeginselen welke
door de beschaafde volken worden erkend.
- De strafwet heeft bindende kracht zolang ze niet is opgeheven.
o De strafwet kan impliciet of expliciet worden opgeheven door nieuwe
strafbepalingen.
§ De impliciete opheffing vloeit voort uit de onverenigbaarheid van nieuwe
wettelijke bepalingen met oude bepalingen.
§ Ze kan ook voortvloeien uit het verdwijnen van de omstandigheden die de
totstandkoming van de strafbepaling hebben gerechtvaardigd.
§ De strafwet kan niet worden opgeheven doordat ze in onbruik geraakt.
- Inwerkingtreding van de strafwet
o Gezien: de vereiste van een strafbaarstelling bij wet alvorens een gedraging
strafrechtelijk gesanctioneerd kan worden
§ à De wettelijke bepaling moet bestaan op het ogenblik v/h plegen v/h
misdrijf (uitvloeisel uit het legaliteitsprincipe)
o Op het ogenblik van het misdrijf volstaat het niet dat er een wet voorhanden is,
maar die wet moet ook inwerking zijn getreden op het ogenblik dat het
misdrijf werd gepleegd.
§ Bekendgemaakt volgens publiekrechtelijke bepalingen & een bepaalde
tijdspanne verlopen sinds die publicatie
o Publicatie (BS) + 10 dagen na publicatie (tenzij andere datum)
o Wanneer iemand een misdrijf pleegt & er verschijnt vandaag een wet in het BS
dan kan men die persoon niet vervolgen voor dat misdrijf omdat er nog een
tijdsverloop moet gepasseerd zijn. Men is dus pas strafbaar de 10e dag na
publicatie in BS.
6
,- Opheffing van de strafwet
o Strafwetten hebben een bindende kracht zolang ze niet zijn opgeheven à deze
kan:
§ (a) Uitdrukkelijk OF stilzwijgend
Stilzwijgend, BV: wanneer de toepassing v/d oude wet door de nieuwe wet
onmogelijk gemaakt wordt à lex posterior derogat lex priori)
§ (b) Algeheel OF gedeeltelijk
o Wat als je een handeling stelt waarvan je weet dat hij strafbaar is, maar daarna
wordt die opgeheven? à Wat is dan het gevolg voor deze persoon?
à De mildere strafwet heeft wél terugwerkende kracht (= de leer v/d lex mitior)
§ Er is een niet-retroactiviteit v/d strafwet à dus je denkt: dit geldt in beide
richtingen, MAAR: de billijkheid heeft hier voorrang
§ Dit gaat over de situatie dat de straf er nog niet is gekomen (iemand die nog
niet vervolgd wordt of die wél al vervolgd wordt maar er nog geen definitie
uitspraak is) à dan vervalt de lopende strafvordering
§ VB i/d les: wat met de veroordeling die al definitief is? (Iemand heeft een
strafbaar feit gepleegd op het ogenblik dat ze strafbaar was, vervolging +
definitieve uitspraak) à zit zijn straf uit op het ogenblik dat de wetgever zegt
dat het niet meer strafbaar is à wat nu?: hij moet blijven waar hij zit, want
de veroordeling is definitief
- Veronderstelde kennis van de strafwet
o Onweerlegbaar vermoeden “iuris et de iure” dat iedereen geacht wordt de strafwet
te kennen
§ Iuris et de iure = wettelijk vermoeden, waartegen tegenbewijs niet mogelijk
is
7
,§1. HET PRINCIPE VAN NIET-RETROACTIVITEIT VAN DE STRAFWET
= dat iemand niet strafbaar kan worden gesteld voor een handeling die nog niet strafbaar
was op het moment dat die werd gepleegd, en dat er geen zwaardere straf kan worden
opgelegd dan de wet die van kracht was op het moment van het delict
- De strafwet kan, in principe, enkel betrekking hebben op gedragingen en situaties
die zich nog moeten voordoen en niet op het verleden.
- Om uit te maken of een feit strafbaar is, moet men zich plaatsen op het tijdstip dat het
werd gepleegd.
o Bestaat er een wetsbepaling, dan is in principe de toepasselijke straf de straf
die ten tijde van het misdrijf was bepaald.
o Dit is een vereiste in het licht van de rechtszekerheid, die voortvloeit uit het
legaliteitsbeginsel.
- Het legaliteitsbeginsel in strafzaken, zoals dat voortvloeit uit art 7.1 EVRM, art 15.1
BUPO en art 12, tweede lid, en 14 GW, verbiedt de retroactieve toepassing van de
strafwet in het nadeel van de beklaagde;
o Diegene die een gedrag aanneemt, moet immers in staat zijn om vooraf op
afdoende wijze te kunne inschatten wat het strafrechtelijke gevolg van dat gedrag
zal zijn;
o Bijgevolg kan een beklaagde niet worden onderworpen aan een strengere
strafwet dan degene die hij kende of diende te kennen op het moment waarop hij
de hem verweten handeling stelde.
- Wanneer het aan de beklaagde ten laste gelegde feit gekwalificeerd wordt
volgens de omschrijving van de nieuwe wet, terwijl het onder vigeur van de
oude wet werd gepleegd, kan de rechter dat misdrijf alleen bewezen verklaren
indien hij vaststelt dat het feit ook strafbaar was op het ogenblik dat het werd
gepleegd.
à Wanneer een nieuwe strafwet dezelfde aangelegenheid regelt als een wet die zij
opheft, blijft het feit gepleegd onder gelding van de opgeheven wet strafbaar, voor
zover dit feit ook door de nieuwe wet als misdrijf wordt aangemerkt & strafbaar
gesteld is.
- Indien de veroordeelde persoon een nieuw misdrijf pleegt, beschikt hij niet over een
verworven recht om te genieten van de regels betreffende de herhaling die gelden op
het tijdstip van het vonnis dat hem heeft bestraft;
o Overeenkomstig het beginsel van de niet-terugwerkende kracht van de strengere
strafwet is het voldoende, opdat de rechter de staat van herhaling kan vaststellen
en onmiddellijk de daaraan verbonden strengere strafregeling kan toepassen, dat
de overtreding waarop de tweede termijn wordt toegepast, waarbij het aan de
dader staat om die overtreding niet te begaan, dateert van na de inwerkingtreding
van de strengere strafwet.
8
, - Principe terugwerkende kracht heeft een algemene draagwijdte: geldt ook t.a.v.
bijkomende straffen.
o Rechter kan dus geen bijkomende straf opleggen die bij wet niet was bepaald
voordat de bewezenverklaarde misdrijven werden gepleegd.
- Volgens het Hof van Cassatie is een interpretatieve wet wel retroactief van toepassing
op gedragingen gesteld voorafgaand aan zijn inwerkingtreding.
- Een interpretatieve wet: is een wet die over een punt waar de rechtsregel onzeker of
betwist is, een oplossing geeft die door de rp had kunne worden aangenomen.
o Dit standpunt is betwistbaar: indien er in dergelijke mate twijfel bestaat over de
interpretatie van een strafbetaling dat het nodig wordt geacht een interpretatieve
wet te stemmen, kan men de vraag stellen of men de rechtsonderhorige wel kan
verwijten dat hij de wet fout had geïnterpreteerd.
- Uit het legaliteitsbeginsel zoals het is verwoord in art 7.1 EVRM, art 15.1 BUPO en art 2
SW volgt dat indien de wetgever een misdrijfomschrijving heeft gewijzigd na het plegen
van het misdrijf, de rechter een beklaagde in beginsel slechts schuldig kan verklaren
indien hij vaststelt dat dit misdrijf strafbaar is zowel onder de oude als onder de nieuwe
wet.
- BESTAAN STRAFWET (= publicatie + inwerkingtreding) op tijdstip PLEGEN VAN HET
MISDRIJF
- Alleen straffen
o Niet (beveiliging)maatregelen
o Niet sancties sui generis
Ex goed kijken naar kijken naar tijdstip vh misdrijf ( dus bestaan van sw en publiciteit
inwerkingtreding ervan!) probeer op ex een tijdslijn te maken! Dan nagaan welke wet van
toepassing is.
- Waar plaatsen om uit te maken of een feit strafbaar is? à Het tijdstip dat het werd
gepleegd
o Bestaat er een wetsbepaling? à Principe: straf wordt toegepast die ten tijde v/h
misdrijf werd gesteld (= een vereiste van rechtszekerheid, die voortvloeit uit het
legaliteitsprincipe)
- Principe van terugwerkende kracht geldt alleen voor straffen
- TOCH à beginsel heeft geen absoluut karakter t.a.v. niet-punitieve sancties
o De rechter moet de nieuwe wet op het verleden toepassen indien zulks de
bedoeling v/D wetgever is geweest.
9
Jeanne Eggers
,1
,HOOFDSTUK 1. DE STRAFWET
Afdeling 1. Het legaliteitsbeginsel......................................................................... 3
§1. Wettelijke bepaling ......................................................................................... 3
§2. Draagwijdte van het beginsel............................................................................ 4
A. de vormelijkevereisten van een wet ............................................................... 4
B. Inhoudelijke vereisten aan de wet ; Het lex certa-beginsel ............................... 4
Afdeling 2. Toepassing van de strafwet in de tijd .................................................. 6
§1. Het principe van niet-retroactiviteit van de strafwet ............................................. 8
§2. De uitzondering: de retroactieve toepassing van de mildere strafwetten (lex mitior)10
Afdeling 3. Toepassing van de strafwet in de ruimte (ratione loci) ..................... 13
§1. De misdrijven gepleegd op het Belgisch grondgebied: het territorialiteitsbeginsel ... 14
A. Het beginsel van de toepassing van de Belgische strafwet op en de bevoegdheid
van de Belgische rechtscolleges over misdrijven gepleegd op het Belgisch
grondgebied .................................................................................................. 14
B. De omschrijving van het Belgisch grondgebied ............................................... 15
C. Uitzonderingen .......................................................................................... 16
D. De lokalisatie van het misdrijf = locus delicti ................................................. 17
§2. Misdrijven gepleegd buiten het Belgische grondgebied: toepassing van de Belgische
wet op de uitzonderingen bepaald in de wet ............................................................ 20
Afdeling 4. De interpretatie van de wet............................................................... 24
§1. Het beginsel van de strikte interpretatie en het daarmee samenhangende verbod op
een analoge interpretatie...................................................................................... 24
§2. Andere aanwijzingen omtrent de interpretatie van de strafwet, afkomstig uit de
parlementaire voorbereiding en de rechtspraak ....................................................... 27
Afdeling 5. Toepassing van de strafwet naar de persoon (ratione personae) ...... 28
§1. Algemene beschouwingen ............................................................................... 28
§2. Immuniteiten ................................................................................................ 29
Inhoudsopgave telkens aan het begin van elk hoofdstuk
2
,AFDELING 1. HET LEGALITEITSBEGINSEL
§1. WETTELIJKE BEPALING
- Legaliteitsprincipe impliceert: art 1 Sw.
o Enerzijds: geen gedraging mag als misdrijf worden beschouwd zolang de
wetgever ze niet als zodanig heeft omschreven = nullum crimen sine lege
o Anderzijds: op dergelijk misdrijf kan enkel die straf kan worden toegepast die i/d
wet bepaald is = nulla poena sine lege
o = Nurembergclausule
- Moreel verwerpelijk ≠ strafwaardig
o Er kan maar een misdrijf zijn wanneer daar een wettelijke verankering voor is.
Het is niet omdat een gedraging moreel verwerpelijk is, dat het daarom een
misdrijf is.
- Oorsprong & grondslag: 2de helft 18de eeuw (1750)
o Reactie tegen de vorstelijke & rechterlijke willekeur à meer waarborgen
o Geestelijke vaders à BECCARIA & VON FEUERBACH
- Wettelijke verankering voor dit beginsel in internationale verdragen, Gw. & Sw.
o Art. 7 EVRM + art. 15 IVBPR: niemand kan veroordeeld worden wegens een
handelen of nalaten dat geen strafbaar feit naar nationaal of internationaal recht
uitmaakte ten tijde dat het handelen of nalaten geschiedde.
o Art. 12, 2de lid + art. 14 Gw.: niemand kan worden vervolgd dan in de gevallen
die de wet bepaalt en dat geen straf kan worden ingevoerd of toegepast dan
krachtens de wet.
o Art. 2, 1ste lid Sw.: “Geen misdrijf kan worden gestraft met straffen die bij de
wet niet waren gesteld voordat het misdrijf werd gepleegd” bevestiging
legaliteitsprincipe
o Art. 49 Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie
o Nurembergclausule v/h legaliteitsprincipe = een gedraging die een misdrijf
uitmaakt overeenkomstig de algemene rechtsbeginselen erkend door de
beschaafde volken mag worden vervolgd & bestraft.
(Krachtens de artikelen hierboven)
§ Gedragingen die strafbaar zijn, zelfs zonder wettelijke bepaling
§ Verankerd in een aantal internationale verdragen.
§ Oorsprong: na WO II oorlogsmisdadigers vervolgd voor intern. tribunalen
omwille van genocide & misdaden tegen de mensheid (= core crimes) à
Op dat ogenblik: nog geen wettelijke basis voor het misdrijf genocide of
misdaden tegen de mensheid. (Nu wel)
§ We moeten niet meer terugvallen op deze clausule omdat we in België en
andere landen een wettelijke basis kennen voor het misdrijf genocide en
misdaden tegen de mensheid.
3
,§2. DRAAGWIJDTE VAN HET BEGINSEL
A. DE VORMELIJKEVEREISTEN VAN EEN WET
- Vormelijk: Het legaliteitsbeginsel impliceert in eerste instantie dat enkel een wet van
een bepaalde gedraging en misdrijf kan maken en ze straffen kan bepalen die hieraan
kunnen worden gekoppeld. In principe is het strafrecht dus een geschreven recht.
- Er is een wettelijke verankering nodig
- !! Enkel onthouden: verschillende instanties een strafrechtelijke bevoegdheid hebben...
B. INHOUDELIJKE VEREISTEN AAN DE WET ; HET LEX CERTA-BEGINSEL
- Het legaliteitsbeginsel in strafzaken vereist dat de bevoegde regelgever een
strafbaarstelling zo opstelt dat die bepaling op zichzelf gelezen of in de context met
andere bepalingen op voldoende precieze wijze de strafbaar gestelde gedraging en de
toepasselijke straffen omschrijft, zodat de draagwijdte ervan redelijk voorzienbaar is.
- Aan de vereisten van de redelijke voor zichtbaarheid is voldaan als het voor de persoon
op wie de strafbepaling van toepassing is, mogelijk is om op de grond van die bepaling
en de handelingen en verzuim te kennen die zijn gerechtelijke aansprakelijkheid
meebrengen.
o Precies
o Helder
o Redelijk voorzienbaar
Regulerende overheid in duidelijke teksten werken.
- Iedereen wordt geacht de strafwet te kennen
- Duidelijke en precieze omschrijving van de constitutieve en verzwarende
bestanddelen van het misdrijf en van de bestraffing
- Redelijk voorzienbaar = de persoon op wie de strafbepaling van toepassing is moet
op grond van de strafbepaling en zo nodig met behulp van de uitlegging ervan gegeven
door de rechtspraak en de doelstellingen van de wetgever en de wetsgeschiedenis (ratio
legis), de handelingen en verzuimen kennen die zijn strafrechtelijke
verantwoordelijkheid meebrengen. Rekening mag worden gehouden met subjectieve
elementen (bv. bijzondere hoedanigheid of functie)
- Rechtszekerheid is erbij gebaat met een nauwkeurige omschrijving v/d strafbare
feiten & de op te leggen straffen à wetgever moet vage strafbepalingen vermijden.
- Lex certa principe = de strafwet moet worden geformuleerd in bewoordingen op
grond waarvan eenieder op het ogenblik waarop hij een gedrag aanneemt, kan
uitmaken of dat gedrag al dan niet strafbaar is, of op afdoende wijze kan inschatten
wat het strafrechtelijke gevolg van dat gedrag zal zijn.
o Zo kan de burger op voorhand voorzien hoe de overheid op zijn gedragingen
strafrechtelijk zal kunnen reageren.
4
,- Wanneer de strafwet strijdig wordt bevonden met het lex certa principe à dan
betekent dat niet dat de wetgever deze gedraging niet langer strafbaar mag stellen à
Het impliceert alleen dat de wetgever helderder moet zijn.
o Wetgever is aangeraden de strafbepaling opnieuw uit te vaardigen
- Lex certa principe ligt de dag van vandaag soms onder vuur
o GwH (heeft toetsingsrecht tav alle grondwettelijke bepalingen) heeft meermaals
geoordeeld dat wetsbepalingen strijdig zijn met het legaliteitsprincipe, omdat ze
begrippen hanteren die dermate vaag zijn dat de juiste draagwijdte ervan niet
kan worden vastgesteld à indien lex certa principe geschonden:
legaliteitsprincipe geschonden.
- Het criterium v/d redelijke voorzienbaarheid
o HvC: de legaliteit v/d strafbepaling vereist dat ze voldoende toegankelijk is & op
zichzelf of in context met andere bepalingen gelezen op voldoende precieze
wijze de als strafbaar gestelde gedraging omschrijft, zodat de draagwijdte ervan
redelijk voorzienbaar is, zelfs als de rechter over een zekere beoordelingsvrijheid
beschikt.
- Het gegeven dat de strafrechter over een zekere beoordelingsvrijheid beschikt, is i/d
ogen v/h HvC op zich niet strijdig met de vereiste van redelijke voorzienbaarheid
o Er moet immers rekening gehouden worden met:
§ Het algemene karakter van wetten
§ De uiteenlopende situatie waarop zij van toepassing zijn
§ De evolutie v/d gedragingen die zij bestraffen
o De beoordelingsvrijheid v/d rechter wordt mede bepaald door:
§ De complexiteit v/d te regelen materie
§ Het fundamenteel karakter v/h te beschermen rechtsgoed
- Het criterium v/d redelijke voorspelbaarheid (lichtjes andersluidende
formulering)
o Hieraan is voldaan wanneer: het voor de persoon op wie de strafbepaling
toepasselijk is, mogelijk is om ogv de strafbepalingen de handelingen en
verzuimen te kennen die zijn strafrechtelijke aansprakelijkheid meebrengen.
§ Rekening gehouden met: (1) de interpretatie v/d strafbepaling i/h licht v/d
doelstelling v/d wetgever en wetsgeschiedenis & (2) de door de rechtspraak
ingegeven interpretatie v/d strafbepaling
5
,AFDELING 2. TOEPASSING VAN DE STRAFWET IN DE TIJD
- Artikel 2 Sw verbiedt om aan de strafwet retroactief gevolgen te hechten in het nadeel
van de beklaagde, maar verplicht daarentegen om de wet die in werking is getreden
nadat het misdrijf werd gepleegd op dit feit toe te passen indien deze wet het misdrijf
minder zwaar bestraft dan de we die van toepassing was op het moment van de feiten.
- Art 2 Sw bevestigt het principe van de niet-retroactiviteit van de strafwet
o Onder het voorbehoud van de retroactieve toepassing van de mildere strafwetten.
- Voor de toepassing in de tijd van de bepalingen van het nieuwe Strafwetboek kan
worden verwezen naar hoofdstuk 8.
- Art 7 EVRM bekrachtigt het principe van de niet-retroactiviteit van de strengere
strafwetten in gelijkaardige bewoordingen:
1. Niemand kan worden veroordeeld wegens een handelen of nalaten, dat geen
strafbaar feit naar nationaal of internationaal recht uitmaakte ten tijde dat het
handelen of nalaten geschiedde. Evenmin zal een zwaardere straf worden opgelegd
dan die welke ten tijde van het begaan van het strafbare feit van toepassing was.
2. Dit art staat niet in de weg aan het vonnis en de straf van iemand die schuldig is
aan een handelen of nalaten, hetwelk ten tijde dat het handelen of nalaten
geschiedde, een misdrijf was overeenkomstig de algemene rechtsbeginselen welke
door de beschaafde volken worden erkend.
- De strafwet heeft bindende kracht zolang ze niet is opgeheven.
o De strafwet kan impliciet of expliciet worden opgeheven door nieuwe
strafbepalingen.
§ De impliciete opheffing vloeit voort uit de onverenigbaarheid van nieuwe
wettelijke bepalingen met oude bepalingen.
§ Ze kan ook voortvloeien uit het verdwijnen van de omstandigheden die de
totstandkoming van de strafbepaling hebben gerechtvaardigd.
§ De strafwet kan niet worden opgeheven doordat ze in onbruik geraakt.
- Inwerkingtreding van de strafwet
o Gezien: de vereiste van een strafbaarstelling bij wet alvorens een gedraging
strafrechtelijk gesanctioneerd kan worden
§ à De wettelijke bepaling moet bestaan op het ogenblik v/h plegen v/h
misdrijf (uitvloeisel uit het legaliteitsprincipe)
o Op het ogenblik van het misdrijf volstaat het niet dat er een wet voorhanden is,
maar die wet moet ook inwerking zijn getreden op het ogenblik dat het
misdrijf werd gepleegd.
§ Bekendgemaakt volgens publiekrechtelijke bepalingen & een bepaalde
tijdspanne verlopen sinds die publicatie
o Publicatie (BS) + 10 dagen na publicatie (tenzij andere datum)
o Wanneer iemand een misdrijf pleegt & er verschijnt vandaag een wet in het BS
dan kan men die persoon niet vervolgen voor dat misdrijf omdat er nog een
tijdsverloop moet gepasseerd zijn. Men is dus pas strafbaar de 10e dag na
publicatie in BS.
6
,- Opheffing van de strafwet
o Strafwetten hebben een bindende kracht zolang ze niet zijn opgeheven à deze
kan:
§ (a) Uitdrukkelijk OF stilzwijgend
Stilzwijgend, BV: wanneer de toepassing v/d oude wet door de nieuwe wet
onmogelijk gemaakt wordt à lex posterior derogat lex priori)
§ (b) Algeheel OF gedeeltelijk
o Wat als je een handeling stelt waarvan je weet dat hij strafbaar is, maar daarna
wordt die opgeheven? à Wat is dan het gevolg voor deze persoon?
à De mildere strafwet heeft wél terugwerkende kracht (= de leer v/d lex mitior)
§ Er is een niet-retroactiviteit v/d strafwet à dus je denkt: dit geldt in beide
richtingen, MAAR: de billijkheid heeft hier voorrang
§ Dit gaat over de situatie dat de straf er nog niet is gekomen (iemand die nog
niet vervolgd wordt of die wél al vervolgd wordt maar er nog geen definitie
uitspraak is) à dan vervalt de lopende strafvordering
§ VB i/d les: wat met de veroordeling die al definitief is? (Iemand heeft een
strafbaar feit gepleegd op het ogenblik dat ze strafbaar was, vervolging +
definitieve uitspraak) à zit zijn straf uit op het ogenblik dat de wetgever zegt
dat het niet meer strafbaar is à wat nu?: hij moet blijven waar hij zit, want
de veroordeling is definitief
- Veronderstelde kennis van de strafwet
o Onweerlegbaar vermoeden “iuris et de iure” dat iedereen geacht wordt de strafwet
te kennen
§ Iuris et de iure = wettelijk vermoeden, waartegen tegenbewijs niet mogelijk
is
7
,§1. HET PRINCIPE VAN NIET-RETROACTIVITEIT VAN DE STRAFWET
= dat iemand niet strafbaar kan worden gesteld voor een handeling die nog niet strafbaar
was op het moment dat die werd gepleegd, en dat er geen zwaardere straf kan worden
opgelegd dan de wet die van kracht was op het moment van het delict
- De strafwet kan, in principe, enkel betrekking hebben op gedragingen en situaties
die zich nog moeten voordoen en niet op het verleden.
- Om uit te maken of een feit strafbaar is, moet men zich plaatsen op het tijdstip dat het
werd gepleegd.
o Bestaat er een wetsbepaling, dan is in principe de toepasselijke straf de straf
die ten tijde van het misdrijf was bepaald.
o Dit is een vereiste in het licht van de rechtszekerheid, die voortvloeit uit het
legaliteitsbeginsel.
- Het legaliteitsbeginsel in strafzaken, zoals dat voortvloeit uit art 7.1 EVRM, art 15.1
BUPO en art 12, tweede lid, en 14 GW, verbiedt de retroactieve toepassing van de
strafwet in het nadeel van de beklaagde;
o Diegene die een gedrag aanneemt, moet immers in staat zijn om vooraf op
afdoende wijze te kunne inschatten wat het strafrechtelijke gevolg van dat gedrag
zal zijn;
o Bijgevolg kan een beklaagde niet worden onderworpen aan een strengere
strafwet dan degene die hij kende of diende te kennen op het moment waarop hij
de hem verweten handeling stelde.
- Wanneer het aan de beklaagde ten laste gelegde feit gekwalificeerd wordt
volgens de omschrijving van de nieuwe wet, terwijl het onder vigeur van de
oude wet werd gepleegd, kan de rechter dat misdrijf alleen bewezen verklaren
indien hij vaststelt dat het feit ook strafbaar was op het ogenblik dat het werd
gepleegd.
à Wanneer een nieuwe strafwet dezelfde aangelegenheid regelt als een wet die zij
opheft, blijft het feit gepleegd onder gelding van de opgeheven wet strafbaar, voor
zover dit feit ook door de nieuwe wet als misdrijf wordt aangemerkt & strafbaar
gesteld is.
- Indien de veroordeelde persoon een nieuw misdrijf pleegt, beschikt hij niet over een
verworven recht om te genieten van de regels betreffende de herhaling die gelden op
het tijdstip van het vonnis dat hem heeft bestraft;
o Overeenkomstig het beginsel van de niet-terugwerkende kracht van de strengere
strafwet is het voldoende, opdat de rechter de staat van herhaling kan vaststellen
en onmiddellijk de daaraan verbonden strengere strafregeling kan toepassen, dat
de overtreding waarop de tweede termijn wordt toegepast, waarbij het aan de
dader staat om die overtreding niet te begaan, dateert van na de inwerkingtreding
van de strengere strafwet.
8
, - Principe terugwerkende kracht heeft een algemene draagwijdte: geldt ook t.a.v.
bijkomende straffen.
o Rechter kan dus geen bijkomende straf opleggen die bij wet niet was bepaald
voordat de bewezenverklaarde misdrijven werden gepleegd.
- Volgens het Hof van Cassatie is een interpretatieve wet wel retroactief van toepassing
op gedragingen gesteld voorafgaand aan zijn inwerkingtreding.
- Een interpretatieve wet: is een wet die over een punt waar de rechtsregel onzeker of
betwist is, een oplossing geeft die door de rp had kunne worden aangenomen.
o Dit standpunt is betwistbaar: indien er in dergelijke mate twijfel bestaat over de
interpretatie van een strafbetaling dat het nodig wordt geacht een interpretatieve
wet te stemmen, kan men de vraag stellen of men de rechtsonderhorige wel kan
verwijten dat hij de wet fout had geïnterpreteerd.
- Uit het legaliteitsbeginsel zoals het is verwoord in art 7.1 EVRM, art 15.1 BUPO en art 2
SW volgt dat indien de wetgever een misdrijfomschrijving heeft gewijzigd na het plegen
van het misdrijf, de rechter een beklaagde in beginsel slechts schuldig kan verklaren
indien hij vaststelt dat dit misdrijf strafbaar is zowel onder de oude als onder de nieuwe
wet.
- BESTAAN STRAFWET (= publicatie + inwerkingtreding) op tijdstip PLEGEN VAN HET
MISDRIJF
- Alleen straffen
o Niet (beveiliging)maatregelen
o Niet sancties sui generis
Ex goed kijken naar kijken naar tijdstip vh misdrijf ( dus bestaan van sw en publiciteit
inwerkingtreding ervan!) probeer op ex een tijdslijn te maken! Dan nagaan welke wet van
toepassing is.
- Waar plaatsen om uit te maken of een feit strafbaar is? à Het tijdstip dat het werd
gepleegd
o Bestaat er een wetsbepaling? à Principe: straf wordt toegepast die ten tijde v/h
misdrijf werd gesteld (= een vereiste van rechtszekerheid, die voortvloeit uit het
legaliteitsprincipe)
- Principe van terugwerkende kracht geldt alleen voor straffen
- TOCH à beginsel heeft geen absoluut karakter t.a.v. niet-punitieve sancties
o De rechter moet de nieuwe wet op het verleden toepassen indien zulks de
bedoeling v/D wetgever is geweest.
9
