Hogeschool van Amsterdam
Maatschappij en Recht
Samenvatting
Leren
Titel Psychologie, een inleiding
Auteurs Philip G. Zimbardo, Robert L. Johnson & Vivian McCann
Druk 6e editie (2009)
Uitgever Pearson Education
ISBN 978-90-430-1563-9
Student Janine Cornelissen
Studie Toegepaste Psychologie VT (2013-2014)
School Hogeschool van Amsterdam
, Samenvatting: Leren
Janine Cornelissen
2
INHOUDSOPGAVE
HOOFDSTUK III: LEREN ..................................................................................................................................................................... 3
Kernvraag 3.1: hoe verklaart de klassieke conditionering leren ................................................................................ 3
Kernvraag 3.2: hoe leren we nieuw gedrag door operante conditionering .............................................................. 5
Kernvraag 3.3: Hoe verklaart de cognitieve psychologie leren? ................................................................................ 9
HOOFDSTUK IV: GEHEUGEN ........................................................................................................................................................... 12
Kernvraag 4.1: Wat is het geheugen ........................................................................................................................... 12
Kernvraag 4.2: Hoe vormen we herinneringen? ........................................................................................................ 12
Kernvraag 4.3: Hoe halen we herinneringen terug?.................................................................................................. 17
Kernvraag 4.4: Waarom laat ons geheugen ons soms in de steek? ......................................................................... 18
HOORCOLLEGE I: INVLOEDEN VAN BIOLOGISCHE EN SOCIALE FACTOREN ...................................................................................... 22
, Samenvatting: Leren
Janine Cornelissen
3
HOOFDSTUK III: LEREN
Leren is een proces waar een blijvende verandering in gedrag of mentale processen een gevolg is van een bepaalde
ervaring. Er zijn twee aspecten van de definitie die nader uitleggen nodig hebben, namelijk:
Blijvende verandering in gedrag: dan spreken we pas van leren. Stel dat je ooit een pijnlijke injectie hebt gehad
waardoor je het beeld van een injectienaald hebt gekoppeld aan de pijnlijke ervaring van de prik. Telkens als je
een injectienaald ziet krimp je ineen, er is sprake van een blijvende verandering in het gedrag
Verandering in het gedrag of mentale processen: dit is lastig na te gaan, omdat we met zekerheid de precieze
mentale processen van mensen kunnen onderzoeken
Deze blijvende veranderingen in gedrag en mentale processen, zorgen voor houvast. Mensen hebben namelijk een
fundamentele behoefte om situaties te kunnen voorspellen en beheersen. Als mensen niet zulke houvast zouden hebben:
Spelen reflexen een belangrijke rol
Trial-and-error: de ‘vertaling’ is proberen en missen en betekent eigenlijk dan mensen leren van fouten
Er wordt onderscheid gemaakt tussen eenvoudige en complexe vormen van leren. Een aantal eenvoudige vormen zijn:
1. Habituatie
2. Mere exposure effect
1. Habituatie
Habituatie is de meest eenvoudige vorm van leren. Je leert niet gedrag door niet te reageren op een herhaalde aanbieding
van een bepaalde stimulus. Bijvoorbeeld: als je aan een drukke straat woont, wen je na een tijdje aan het geluid van alle
auto’s die langskomen. Het is eigenlijk een soort reflex in het zenuwstelsel.
Habituatie in je brein is het geleidelijke sterker wordende inhibitie van de zintuigelijke informatie die ons brein bereikt.
Er worden eigenlijk steeds meer neurotransmitters afgegeven bij dezelfde stimulus.
2. Mere exposure-effect
Een andere vorm van eenvoudig leren is het mere exposure-effect: een aangeleerde voorkeur voor stimuli waaraan we
al eerder zijn blootgesteld. Dat verklaart ook waarom reclames zo goed werken, omdat ze telkens herhaald worden.
Echter kan het ook zo zijn dat het op een gegeven moment tot verveling leidt. Denk maar aan een liedje die je voortdurend
op de radio hoort.
Deze twee vormen van eenvoudig leren zijn zo eenvoudig omdat er geen bewuste moeite voor gedaan hoeft te worden.
Het zijn vooral onbewuste processen. Een voordeel: je kunt zonder veel inspanning iets leren. Een nadeel: het geleerde
is lastig bij te sturen, omdat het veelal onbewuste processen zijn.
Daarnaast zijn er ook een aantal complexere vormen van leren die in het komende hoofdstuk behandeld zullen worden:
1. Stimulus-respons-leren: een vorm van leren die we kunnen beschrijven in termen van stimuli en responsen,
zoals klassieke en operante conditionering
2. Bekrachtigers en straf
3. Inzichtelijk leren: een vorm van cognitief leren waarbij er cognitieve mentale representaties gemaakt worden
4. Sociaal leren: is een vorm van cognitief leren door middel van rolmodellen en imitatie
KERNVRAAG 3.1: HOE VERKLAART DE KLASSIEKE CONDITIONERING LEREN
CONCEPT: KLASSIEKE CONDITIONERING IS EEN ELEMENTAIRE VORM VAN LEREN WAARBIJ EEN STIMULUS DIE
AANGEBOREN REFLEX OPROEPT, WORDT GEASSOCIEERD MET EEN VOORHEEN NEUTRALE STIMULUS, DIE DAAROP HET
VERMOGEN VERWERFT OM DEZELFDE RESPONS OP TE ROEPEN.
, Samenvatting: Leren
Janine Cornelissen
4
Ivan Pavlov ontdekte bij toeval een objectief model van leren. Deze vorm van leren wordt tegenwoordig de klassieke
conditionering genoemd: een vorm van stimulus-respons-leren waarbij een in eerste instantie neutrale stimulus (CS) het
vermogen verwerft om dezelfde aangeboren reflex op te roepen als een andere stimulus.
De kernpunten van klassieke conditionering
Pavlovs onderzoek richtte zich op eenvoudige, automatische responsen, ofwel reflexen. Speekselafscheiding,
kniepeesreflex en de knipperreflex zijn voorbeelden van zulke reflexen. Onder normale omstandigheden worden ze
veroorzaakt door stimuli die biologisch gezien belangrijk zijn. Het belang van Pavlovs ontdekking ligt in het feit dat zijn
honden deze reflectieve responsen konden koppelen aan nieuwe stimuli, neutrale stimuli die daarvoor nog geen respons
opleverden.
Pavlov had ontdekt dat wanneer een neutrale stimulus (een stimulus die van nature geen reactie oproept, zoals geluid)
gekoppeld wordt aan een reflexoproepende stimulus (zoals voedsel), deze neutrale respons na verloop van tijd een
aangeleerde respons (speekselproductie) zal oproepen die gelijk is aan de oorspronkelijke reflex.
Omdat honden normaal gesproken geen speeksel produceren bij het horen van een bel, redeneerde Pavlov dat ze deze
respons hadden aangeleerd. Er kan onderscheid worden gemaakt uit de volgende soorten stimuli en responsen:
Ongeconditioneerde stimulus (US): een stimulus die een niet-aangeleerde respons oproept.
Ongeconditioneerde respons (UR): een niet-aangeleerde natuurlijke respons.
Geconditioneerde respons (CR): een aangeleerde respons op een voorheen neutrale stimulus
Geconditioneerde stimulus (CS): een voorheen neutrale stimulus die een geconditioneerde respons oproept
nadat hij herhaaldelijk is gekoppeld aan de ongeconditioneerde stimulus die eerder die respons heeft
opgeroepen
Om deze termen te verduidelijken, onderstaand een schema van wat er nou precies gebeurd tijdens het klassieke
conditioneren:
Voor conditionering
Voedsel Speekselvorming
(Ongeconditioneerde stimulus) (Ongeconditioneerde respons)
(US) (UR)
Tijdens conditionering
Bel bij het geven van voedsel Speekselvorming
((on)geconditioneerde stimulus) (Na enige herhaling) (Ongeconditioneerde respons)
(US + CS) (UR)
Na conditionering
Bel Speekselvorming
(Geconditioneerde stimulus) (Geconditioneerde respons)
(CS) (CR)
Het is hierbij belangrijk dat er een goede balans is tussen de ongeconditioneerde stimulus en de geconditioneerde
stimulus. Het effect van een goed balans is al vaak na een aantal beurten op te merken.
Waarom kostte het Pavlov zo’n dertig jaar om zo’n eenvoudig fenomeen in kaart te brengen? Dat komt omdat er meer
aan de hand is met klassieke conditionering dan Pavlov in eerste instantie dacht. Hij ontdekte namelijk naast verwerving
(het eerste leerstadium in de klassieke conditionering waarin de geconditioneerde stimulus steeds vaker de
geconditioneerde respons oproept) ook de fenomenen:
1. Extintie en spontaan herstel
Maatschappij en Recht
Samenvatting
Leren
Titel Psychologie, een inleiding
Auteurs Philip G. Zimbardo, Robert L. Johnson & Vivian McCann
Druk 6e editie (2009)
Uitgever Pearson Education
ISBN 978-90-430-1563-9
Student Janine Cornelissen
Studie Toegepaste Psychologie VT (2013-2014)
School Hogeschool van Amsterdam
, Samenvatting: Leren
Janine Cornelissen
2
INHOUDSOPGAVE
HOOFDSTUK III: LEREN ..................................................................................................................................................................... 3
Kernvraag 3.1: hoe verklaart de klassieke conditionering leren ................................................................................ 3
Kernvraag 3.2: hoe leren we nieuw gedrag door operante conditionering .............................................................. 5
Kernvraag 3.3: Hoe verklaart de cognitieve psychologie leren? ................................................................................ 9
HOOFDSTUK IV: GEHEUGEN ........................................................................................................................................................... 12
Kernvraag 4.1: Wat is het geheugen ........................................................................................................................... 12
Kernvraag 4.2: Hoe vormen we herinneringen? ........................................................................................................ 12
Kernvraag 4.3: Hoe halen we herinneringen terug?.................................................................................................. 17
Kernvraag 4.4: Waarom laat ons geheugen ons soms in de steek? ......................................................................... 18
HOORCOLLEGE I: INVLOEDEN VAN BIOLOGISCHE EN SOCIALE FACTOREN ...................................................................................... 22
, Samenvatting: Leren
Janine Cornelissen
3
HOOFDSTUK III: LEREN
Leren is een proces waar een blijvende verandering in gedrag of mentale processen een gevolg is van een bepaalde
ervaring. Er zijn twee aspecten van de definitie die nader uitleggen nodig hebben, namelijk:
Blijvende verandering in gedrag: dan spreken we pas van leren. Stel dat je ooit een pijnlijke injectie hebt gehad
waardoor je het beeld van een injectienaald hebt gekoppeld aan de pijnlijke ervaring van de prik. Telkens als je
een injectienaald ziet krimp je ineen, er is sprake van een blijvende verandering in het gedrag
Verandering in het gedrag of mentale processen: dit is lastig na te gaan, omdat we met zekerheid de precieze
mentale processen van mensen kunnen onderzoeken
Deze blijvende veranderingen in gedrag en mentale processen, zorgen voor houvast. Mensen hebben namelijk een
fundamentele behoefte om situaties te kunnen voorspellen en beheersen. Als mensen niet zulke houvast zouden hebben:
Spelen reflexen een belangrijke rol
Trial-and-error: de ‘vertaling’ is proberen en missen en betekent eigenlijk dan mensen leren van fouten
Er wordt onderscheid gemaakt tussen eenvoudige en complexe vormen van leren. Een aantal eenvoudige vormen zijn:
1. Habituatie
2. Mere exposure effect
1. Habituatie
Habituatie is de meest eenvoudige vorm van leren. Je leert niet gedrag door niet te reageren op een herhaalde aanbieding
van een bepaalde stimulus. Bijvoorbeeld: als je aan een drukke straat woont, wen je na een tijdje aan het geluid van alle
auto’s die langskomen. Het is eigenlijk een soort reflex in het zenuwstelsel.
Habituatie in je brein is het geleidelijke sterker wordende inhibitie van de zintuigelijke informatie die ons brein bereikt.
Er worden eigenlijk steeds meer neurotransmitters afgegeven bij dezelfde stimulus.
2. Mere exposure-effect
Een andere vorm van eenvoudig leren is het mere exposure-effect: een aangeleerde voorkeur voor stimuli waaraan we
al eerder zijn blootgesteld. Dat verklaart ook waarom reclames zo goed werken, omdat ze telkens herhaald worden.
Echter kan het ook zo zijn dat het op een gegeven moment tot verveling leidt. Denk maar aan een liedje die je voortdurend
op de radio hoort.
Deze twee vormen van eenvoudig leren zijn zo eenvoudig omdat er geen bewuste moeite voor gedaan hoeft te worden.
Het zijn vooral onbewuste processen. Een voordeel: je kunt zonder veel inspanning iets leren. Een nadeel: het geleerde
is lastig bij te sturen, omdat het veelal onbewuste processen zijn.
Daarnaast zijn er ook een aantal complexere vormen van leren die in het komende hoofdstuk behandeld zullen worden:
1. Stimulus-respons-leren: een vorm van leren die we kunnen beschrijven in termen van stimuli en responsen,
zoals klassieke en operante conditionering
2. Bekrachtigers en straf
3. Inzichtelijk leren: een vorm van cognitief leren waarbij er cognitieve mentale representaties gemaakt worden
4. Sociaal leren: is een vorm van cognitief leren door middel van rolmodellen en imitatie
KERNVRAAG 3.1: HOE VERKLAART DE KLASSIEKE CONDITIONERING LEREN
CONCEPT: KLASSIEKE CONDITIONERING IS EEN ELEMENTAIRE VORM VAN LEREN WAARBIJ EEN STIMULUS DIE
AANGEBOREN REFLEX OPROEPT, WORDT GEASSOCIEERD MET EEN VOORHEEN NEUTRALE STIMULUS, DIE DAAROP HET
VERMOGEN VERWERFT OM DEZELFDE RESPONS OP TE ROEPEN.
, Samenvatting: Leren
Janine Cornelissen
4
Ivan Pavlov ontdekte bij toeval een objectief model van leren. Deze vorm van leren wordt tegenwoordig de klassieke
conditionering genoemd: een vorm van stimulus-respons-leren waarbij een in eerste instantie neutrale stimulus (CS) het
vermogen verwerft om dezelfde aangeboren reflex op te roepen als een andere stimulus.
De kernpunten van klassieke conditionering
Pavlovs onderzoek richtte zich op eenvoudige, automatische responsen, ofwel reflexen. Speekselafscheiding,
kniepeesreflex en de knipperreflex zijn voorbeelden van zulke reflexen. Onder normale omstandigheden worden ze
veroorzaakt door stimuli die biologisch gezien belangrijk zijn. Het belang van Pavlovs ontdekking ligt in het feit dat zijn
honden deze reflectieve responsen konden koppelen aan nieuwe stimuli, neutrale stimuli die daarvoor nog geen respons
opleverden.
Pavlov had ontdekt dat wanneer een neutrale stimulus (een stimulus die van nature geen reactie oproept, zoals geluid)
gekoppeld wordt aan een reflexoproepende stimulus (zoals voedsel), deze neutrale respons na verloop van tijd een
aangeleerde respons (speekselproductie) zal oproepen die gelijk is aan de oorspronkelijke reflex.
Omdat honden normaal gesproken geen speeksel produceren bij het horen van een bel, redeneerde Pavlov dat ze deze
respons hadden aangeleerd. Er kan onderscheid worden gemaakt uit de volgende soorten stimuli en responsen:
Ongeconditioneerde stimulus (US): een stimulus die een niet-aangeleerde respons oproept.
Ongeconditioneerde respons (UR): een niet-aangeleerde natuurlijke respons.
Geconditioneerde respons (CR): een aangeleerde respons op een voorheen neutrale stimulus
Geconditioneerde stimulus (CS): een voorheen neutrale stimulus die een geconditioneerde respons oproept
nadat hij herhaaldelijk is gekoppeld aan de ongeconditioneerde stimulus die eerder die respons heeft
opgeroepen
Om deze termen te verduidelijken, onderstaand een schema van wat er nou precies gebeurd tijdens het klassieke
conditioneren:
Voor conditionering
Voedsel Speekselvorming
(Ongeconditioneerde stimulus) (Ongeconditioneerde respons)
(US) (UR)
Tijdens conditionering
Bel bij het geven van voedsel Speekselvorming
((on)geconditioneerde stimulus) (Na enige herhaling) (Ongeconditioneerde respons)
(US + CS) (UR)
Na conditionering
Bel Speekselvorming
(Geconditioneerde stimulus) (Geconditioneerde respons)
(CS) (CR)
Het is hierbij belangrijk dat er een goede balans is tussen de ongeconditioneerde stimulus en de geconditioneerde
stimulus. Het effect van een goed balans is al vaak na een aantal beurten op te merken.
Waarom kostte het Pavlov zo’n dertig jaar om zo’n eenvoudig fenomeen in kaart te brengen? Dat komt omdat er meer
aan de hand is met klassieke conditionering dan Pavlov in eerste instantie dacht. Hij ontdekte namelijk naast verwerving
(het eerste leerstadium in de klassieke conditionering waarin de geconditioneerde stimulus steeds vaker de
geconditioneerde respons oproept) ook de fenomenen:
1. Extintie en spontaan herstel
