Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering (samenvatting hele boek)

Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering

De rol van een toegepaste psycholoog is het bevorderen van gezond gedrag, daarom
worden wij ook wel gezondheidsbevorderaar (=GB’er) genoemd. Eén van onze hoofdtaken
is dus om gezondheidsvoorlichting te geven. Gezondheidsvoorlichting houdt in dat we
proberen mensen te motiveren tot, te trainen in en te helpen bij gezond gedrag. Er bestaat
ook gezondheidspsychologie hierbij combineer je gezondheid en ziekte met menselijk
gedrag.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) deed een uitspraak in 1948 over gezondheid:
“gezondheid is een toestand van volledige lichamelijke, geestelijke en maatschappelijk
welzijn. Niet slechts de afwezigheid van de ziekte of andere lichamelijke gebreken.”
Daarnaast introduceerde Machteld Huber in 2011 het concept positieve gezondheid: het
vermogen van mensen om met fysieke, sociale en emotionele levensuitdagingen om te gaan
en zoveel mogelijk eigen regie te voeren.
We moeten natuurlijk altijd ziekte zoveel mogelijk voorkomen daarvoor hebben we 3
vormen van preventie (= voorkomen):
- Primair: Voorkomen van gezondheidsproblemen of aandoeningen.
- Secondair: Mensen in voorstadium of vroeg stadium van ziekte identificeren (=herkennen)
om erger te voorkomen.
- Tertiair: Beheersen van handicap of ziekte om verdere invalidering te voorkomen. Mensen
zijn dus al ziek.
Als GB’er moeten we daarom ook interventies houden, zo helpen we mee aan
gezondheidsbevordering. Gezondheidsbevordering is een combinatie van voorlichting (bijv.
interventie) en omgevingsveranderingen die (samen) gezond gedrag en gezonde
leefstijlcondities stimuleren. Hierbij maken we gebruik van het Model voor Planmatige
Gezondheidsvoorlichting en Gedragsverandering (model van Brug). Dit model bestaat uit 7
fases maar we gebruiken er maar 6:
- Fase 1. Analyse van gezondheidsprobleem
- Fase 2. Analyse van gedrag
- Fase 3. Analyse van determinanten van gedrag
- Fase 4. Interventie ontwikkeling
- Fase 5. Interventie-implementatie en disseminatie
- Fase 6. Evaluatie
(- Fase 7. Borging = nog een keer terugkomen bij mensen waarvoor je de interventie deed)

Fase 1. Analyse van gezondheidsprobleem (wat en hoe groot is het probleem?)
Je hebt de algemene gezondheid, hieronder valt de levensverwachting dat is het gemiddeld
aantal jaren dat mensen leven, gebaseerd op de aantal sterftecijfers. Onder algemene
gezondheid valt ook de gezonde levensverwachting dat is het gemiddeld aantal jaren dat
mensen leven in goede gezondheid en als laatste hebben we QALY (= Quality-Adjusted Life
Year) de kwaliteit van de gewogen levensjaren van een mens.
Als de aandoening al is opgetreden vragen wij ons het volgende af:
- Hoeveel mensen lijden aan deze specifieke ziekte? (= Prevalentie cijfer, percentage van de
bevolking op een bepaald moment tijdens aandoening)
- Hoeveel nieuwe gevallen komen er jaarlijks bij? (= Incidentie cijfer, hoeveel mensen er
gedurende een bepaalde periode de specifieke aandoening krijgen)
- Hoeveel mensen overlijden er aan deze ziekte? (= Sterftecijfer)

, Als je het antwoord hebt op deze vragen en de mensen overlijden kan je daarna het
volgende berekenen. De verloren levensjaren (= impact van sterfte): aantal levensjaren dat
verloren gaat door de aandoening. De ziektejaren (= impact van prevalentie): aantal jaren
geleefd met een aandoening. En als laatste de DALY (= Disability-Adjusted Life Year) ook wel
de ziektelast genoemd, hiermee bereken je de maat van de totale last die ontstaat door
ziekte. Dit is de combinatie van levensjaren en ziektejaren.

Fase 2. Analyse van Gedrag
Een populatie kent een aantal risicofactoren, met de volgende kunnen ze een probleem
hebben: leefstijl en gedrag, fysieke en sociaal-culturele factoren en als laatste
persoonsgebonden factoren. De belangrijkste risicogedragingen volgens het
onderzoeksinstituut RIVM zijn:
1. Roken
2. Alcohol
3. Stress
4. Te weinig beweging
5. Ongezond eten
Deze 5 leefstijlfactoren (gedrag als roken, alcohol drinken, eetgewoonten en lichamelijke
activiteiten) hebben dus invloed op je gezondheid. Om de sterkte van het verband tussen
gedrag en probleem te bepalen moet je er onderzoek naar doen. Goede onderzoeksvragen
zijn: is er een direct of indirect verband? Is er een oorzakelijk verband? Of zijn er verstorende
variabelen (= factor dat kan veranderen/variëren)? Is er een causaal verband?

Verstorende variabelen:
1. Confounding variables: hebben zowel een relatie met de risicofactor (= omstandigheid
die de kans op ziekte vergroot) als met de uitkomstmaat (= aandoening) maar staat nooit
tussen de risicofactor of aandoening.

Risicofactor Aandoening

Confounder

Voorbeeld: Oudere mensen in Nederland eten meer groente en fruit dan jongere mensen.
Als er zonder rekening te houden met leeftijd, gekeken zou worden naar de relatie tussen
groente- en fruitconsumptie en sterfte, zou er een positief verband gevonden worden: een
hogere consumptie van groente of fruit gaat gepaard met een grotere kans op sterfte. Dit
komt niet door het eten van groente en fruit maar door de verstorende variabelen (=
confounding): leeftijd. In dit voorbeeld ligt het verstorende effect voor de hand maar soms is
confounding minder duidelijk.

Risicofactor = fruit Aandoening = sterfte

Confouder = leeftijd

2. Mediator: Naast confouding hebben we ook te maken met een mediatie ook wel
mediator genoemd. Dit houdt in dat er een tussen factor is, het staat dus tussen risicofactor
en aandoening. De mediator draagt hetzelfde risico mee als de risicofactor.