Hoofdstuk 9 Begeleiding en behandeling bij verslavingsproblematiek 1
Paragraaf 9.1 Verslaving: complex fenomeen 1
Paragraaf 9.2 Verslaving en verslavingszorg 1
Paragraaf 9.3 Comorbiditeit 1
Paragraaf 9.4 Diagnostiek en indicatiestelling 2
Paragraaf 9.5 Behandeling 2
Paragraaf 9.6 De verpleegkundige in de verslavingszorg 4
Hoofdstuk 9 Begeleiding en behandeling bij verslavingsproblematiek
Paragraaf 9.1 Verslaving: complex fenomeen
Bij een klein deel van de mensen ontstaat in de loop van de tijd een verandering waarop zij
de middelen gebruiken. Het middel wordt in toenemende mate een doel op zich. Hierdoor
gaan mensen andere belangrijke behoeften of zaken verwaarlozen. Zij zijn afhankelijk
geworden van het middel. Tegenwoordig wordt verslaving meestal opgevat als een
chronische hersenziekte met een destructieve leefstijl voor de persoon die het betreft en
diens omgeving. Hierbij spelen plotselinge verslachteringen in het beloop en remissie een
rol; perioden dat de betrokkene niet of weinig gebruikt en perioden dat hij terugvalt in actief
gebruik van middelen.
De laatste jaren wordt ook in de verslavingszorg steeds meer gebruik gemaakt van het
biopsychosociaal model. Het is een samenhangend theoretisch raamwerk waarin
verschillende denkmodellen zijn samengevoegd, waarbij steeds ook aandacht is voor het
moreel-existentiële perspectief van de betrokkene. Het voordeel van het biopsychosociale
model is dat de denkmodellen die het bevat elkaar niet tegenspreken maar juist
complementair zijn.
Paragraaf 9.2 Verslaving en verslavingszorg
De verslavingszorg (geestelijke gezondheidszorg die gespecialiseerd is in de hulpverlening
aan mensen met verslavingsproblemen) kent een divers aanbod.
De verslavende middelen kunnen op basis van hun werking worden onderscheiden in drie
soorten, te weten:
- stimulerend: onder andere koffie, tabak, cocaïne, amfetamine;
- verdovend: bijvoorbeeld kalmerende medicijnen, heroïne, methadon;
- bewustzijnsveranderend: onder meer hasj, lsd, psilocybine.
Het onderscheid naar werking is niet altijd scherm te maken. Sommige middelen hebben
een gemengd effect.
In de media wordt vaak gesproken over gedragsverslavingen. Dit zijn verslavingen die
betrekking hebben op het gedrag. Bij gedragsverslavingen worden geen drugs ingenomen,
maar zijn er wel de nodige gelijkenissen met een alcohol- of drugsverslaving.
Paragraaf 9.3 Comorbiditeit
De pathologie bij verslaafde mensen is vaak complex en wordt gekenmerkt door:
1
, - het gelijktijdig voorkomen van somatische stoornissen die een direct of indirect
gevolg zijn van het gebruik van verslavingsmiddelen;
- het gelijktijdig voorkomen van andere psychiatrische stoornissen;
- het veroorzaken van maatschappelijke overlast of crimineel gedrag;
- het veelvuldig gebruik van meerdere stoffen.
Mensen die zich melden met verslavingsproblemen, gebruiken vaak meer psychoactieve
stoffen tegelijk.
Men spreekt van een dubbele diagnose wanneer bij een verslaafd persoon ook nog ten
minste een andere psychische stoornis volgens de criteria van de DSM-5 wordt vastgesteld.
Psychiatrische patiënten blijken vaak stoornissen te hebben door het gebruik van
psychoactieve stoffen, terwijl verslaafden tevens kunnen lijden aan psychiatrische
stoornissen.
Chronisch verslaafden zijn mensen met vaak polydrugsgebruik, een dubbel diagnose en
gedrag dat veelal leidt tot maatschappelijke overlast of criminaliteit. Voorwaarde voor een
optimale behandeling van deze doelgroep is dat allereerst de verschillende
probleemgebieden goed in kaart worden gebracht. Daarbij dient het behandelplan te worden
gecoördineerd door een casemanager.
Bij de screening en diagnostiek van mensen met verslavingsproblemen dient men ervan uit
te gaan dat er samenhangende somatische stoornissen meespelen. Het is belangrijk dat
verpleegkundigen zich verdiepen in somatische complicaties.
Soms kan bij een crisis de Wet BOPZ worden ingezet om iemand tegen zichzelf te
beschermen. Hierbij wordt door een psychiater bepaald of diegene een gevaar vormt voor
zichzelf of zijn omgeving ten gevolge van een psychiatrische aandoening. De
verpleegkundige signaleert tijdig het gevaar en consulteert een behandelend arts. Daarnaast
rapporteert de verpleegkundige welke interventies er zijn gedaan om een crisis te
voorkomen.
Paragraaf 9.4 Diagnostiek en indicatiestelling
Aan de linkerzijde van de verslavings driehoek zijn er geen of milde problemen, aan de
rechterzijde is er sprake van ernstige problematiek. Bij milde verslavingsproblemen is de
screening gericht op eventuele problemen die in relatie staan tot het gebruik van
psychoactieve middelen. Als de problemen groter zijn geworden, is een uitgebreidere
inventarisatie nodig van de problemen, waarbij ook aandacht wordt besteed aan het
multidimensionale karakter van de problematiek. Ans de problemen ernstig zijn geworden, is
intensieve gespecialiseerde behandeling vaak geïndiceerd. Uitgebreide inventarisatie van de
verschillende probleemgebieden en gestandaardiseerde diagnostische methoden leiden tot
het opstellen van een samenhangend behandelplan.
Paragraaf 9.5 Behandeling
Veelal wordt het principe van stepped care toegepast bij het vaststellen van het
behandelingsaanbod. Volgens het stepped-care-model ontvangen patiënten een
2
Paragraaf 9.1 Verslaving: complex fenomeen 1
Paragraaf 9.2 Verslaving en verslavingszorg 1
Paragraaf 9.3 Comorbiditeit 1
Paragraaf 9.4 Diagnostiek en indicatiestelling 2
Paragraaf 9.5 Behandeling 2
Paragraaf 9.6 De verpleegkundige in de verslavingszorg 4
Hoofdstuk 9 Begeleiding en behandeling bij verslavingsproblematiek
Paragraaf 9.1 Verslaving: complex fenomeen
Bij een klein deel van de mensen ontstaat in de loop van de tijd een verandering waarop zij
de middelen gebruiken. Het middel wordt in toenemende mate een doel op zich. Hierdoor
gaan mensen andere belangrijke behoeften of zaken verwaarlozen. Zij zijn afhankelijk
geworden van het middel. Tegenwoordig wordt verslaving meestal opgevat als een
chronische hersenziekte met een destructieve leefstijl voor de persoon die het betreft en
diens omgeving. Hierbij spelen plotselinge verslachteringen in het beloop en remissie een
rol; perioden dat de betrokkene niet of weinig gebruikt en perioden dat hij terugvalt in actief
gebruik van middelen.
De laatste jaren wordt ook in de verslavingszorg steeds meer gebruik gemaakt van het
biopsychosociaal model. Het is een samenhangend theoretisch raamwerk waarin
verschillende denkmodellen zijn samengevoegd, waarbij steeds ook aandacht is voor het
moreel-existentiële perspectief van de betrokkene. Het voordeel van het biopsychosociale
model is dat de denkmodellen die het bevat elkaar niet tegenspreken maar juist
complementair zijn.
Paragraaf 9.2 Verslaving en verslavingszorg
De verslavingszorg (geestelijke gezondheidszorg die gespecialiseerd is in de hulpverlening
aan mensen met verslavingsproblemen) kent een divers aanbod.
De verslavende middelen kunnen op basis van hun werking worden onderscheiden in drie
soorten, te weten:
- stimulerend: onder andere koffie, tabak, cocaïne, amfetamine;
- verdovend: bijvoorbeeld kalmerende medicijnen, heroïne, methadon;
- bewustzijnsveranderend: onder meer hasj, lsd, psilocybine.
Het onderscheid naar werking is niet altijd scherm te maken. Sommige middelen hebben
een gemengd effect.
In de media wordt vaak gesproken over gedragsverslavingen. Dit zijn verslavingen die
betrekking hebben op het gedrag. Bij gedragsverslavingen worden geen drugs ingenomen,
maar zijn er wel de nodige gelijkenissen met een alcohol- of drugsverslaving.
Paragraaf 9.3 Comorbiditeit
De pathologie bij verslaafde mensen is vaak complex en wordt gekenmerkt door:
1
, - het gelijktijdig voorkomen van somatische stoornissen die een direct of indirect
gevolg zijn van het gebruik van verslavingsmiddelen;
- het gelijktijdig voorkomen van andere psychiatrische stoornissen;
- het veroorzaken van maatschappelijke overlast of crimineel gedrag;
- het veelvuldig gebruik van meerdere stoffen.
Mensen die zich melden met verslavingsproblemen, gebruiken vaak meer psychoactieve
stoffen tegelijk.
Men spreekt van een dubbele diagnose wanneer bij een verslaafd persoon ook nog ten
minste een andere psychische stoornis volgens de criteria van de DSM-5 wordt vastgesteld.
Psychiatrische patiënten blijken vaak stoornissen te hebben door het gebruik van
psychoactieve stoffen, terwijl verslaafden tevens kunnen lijden aan psychiatrische
stoornissen.
Chronisch verslaafden zijn mensen met vaak polydrugsgebruik, een dubbel diagnose en
gedrag dat veelal leidt tot maatschappelijke overlast of criminaliteit. Voorwaarde voor een
optimale behandeling van deze doelgroep is dat allereerst de verschillende
probleemgebieden goed in kaart worden gebracht. Daarbij dient het behandelplan te worden
gecoördineerd door een casemanager.
Bij de screening en diagnostiek van mensen met verslavingsproblemen dient men ervan uit
te gaan dat er samenhangende somatische stoornissen meespelen. Het is belangrijk dat
verpleegkundigen zich verdiepen in somatische complicaties.
Soms kan bij een crisis de Wet BOPZ worden ingezet om iemand tegen zichzelf te
beschermen. Hierbij wordt door een psychiater bepaald of diegene een gevaar vormt voor
zichzelf of zijn omgeving ten gevolge van een psychiatrische aandoening. De
verpleegkundige signaleert tijdig het gevaar en consulteert een behandelend arts. Daarnaast
rapporteert de verpleegkundige welke interventies er zijn gedaan om een crisis te
voorkomen.
Paragraaf 9.4 Diagnostiek en indicatiestelling
Aan de linkerzijde van de verslavings driehoek zijn er geen of milde problemen, aan de
rechterzijde is er sprake van ernstige problematiek. Bij milde verslavingsproblemen is de
screening gericht op eventuele problemen die in relatie staan tot het gebruik van
psychoactieve middelen. Als de problemen groter zijn geworden, is een uitgebreidere
inventarisatie nodig van de problemen, waarbij ook aandacht wordt besteed aan het
multidimensionale karakter van de problematiek. Ans de problemen ernstig zijn geworden, is
intensieve gespecialiseerde behandeling vaak geïndiceerd. Uitgebreide inventarisatie van de
verschillende probleemgebieden en gestandaardiseerde diagnostische methoden leiden tot
het opstellen van een samenhangend behandelplan.
Paragraaf 9.5 Behandeling
Veelal wordt het principe van stepped care toegepast bij het vaststellen van het
behandelingsaanbod. Volgens het stepped-care-model ontvangen patiënten een
2
