Hoofdstuk 4 Angststoornissen en obsessieve-compulsieve stoornissen 1
Paragraaf 4.1 Angst en angststoornis 1
Paragraaf 4.2 DSM-5-classificaties van angststoornissen en obsessieve-compulsieve
stoornissen 1
Paragraaf 4.3 Angststoornissen 1
Paragraaf 4.5 Verklaringsmodellen voor angststoornissen 2
Paragraaf 4.7 Behandeling van angststoornissen 3
Paragraaf 4.8 Obsessieve-compulsieve en verwante stoornissen 3
Paragraaf 4.9 Angststoornissen door een middel of door een somatische aandoening 5
Paragraaf 4.11 Cognitieve gedragstherapie 5
Paragraaf 4.12 De gedragstherapeutische relatie 6
Paragraaf 4.13 Verpleegkundige begeleiding en gedragstherapeutische behandeling bij
patiënten met een angststoornis 6
Hoofdstuk 4 Angststoornissen en obsessieve-compulsieve stoornissen
Paragraaf 4.1 Angst en angststoornis
Angst is een normale reactie op een angstopwekkende prikkel. Angst is een van onze
emoties. Emoties worden gekenmerkt door specifieke gedachten en gevoelens, lichamelijke
verschijnselen en gedragingen. Wanneer na een angstprikkel een ongewoon heftige of
langdurige angst ontstaat, of wanneer angst zonder angstprikkel aanwezig is, wordt wel
gesproken van ‘pathologische angst’. Angststoornissen zijn psychiatrische aandoeningen
waarbij pathologische angst het belangrijkste symptoom is. Als de angst ertoe leidt dat de
persoon het huis niet meer uit durft te gaan, niet meer alleen in een kamer durft te zijn en
situaties vermijdt waarin hij mogelijkerwijs zijn angst zou kunnen ontmoeten, wordt
gesproken van anticipatie angst en vermijdingsgedrag.
Paragraaf 4.2 DSM-5-classificaties van angststoornissen en obsessieve-compulsieve
stoornissen
De groep angststoornissen van de DSM-IV is in de DSM-5 onderverdeeld in drie grote
groepen stoornissen, namelijk de groep angststoornissen, de groep obsessieve-compulsieve
en verwante stoornissen en de groep trauma- en stressorgerelateerde stoornissen.
Paragraaf 4.3 Angststoornissen
Van een separatieangststoornis spreekt men wanneer iemand overdreven bang is van thuis
of van hechtingspersonen gescheiden te worden. Het selectief mutisme is een zeer
zeldzame aandoening, waarvan de prevalentie in de bevolking onbekend is. De stoornis
komt vrijwel alleen bij kinderen voor en kenmerkt zich doordat de kinderen, die erg verlegen
en sociaal angstig zijn, consequent niet spreken in situaties waarin dit wel van heb verwacht
wordt.
Plotseling opkomende aanvallen van angst die gepaard gaan met een scala van lichamelijke
verschijnselen, waarbij de persoon bang is om dood te gaan, gek te worden en de controle
over zichzelf te verliezen, worden paniekaanvallen genoemd.
1
, Van een paniekstoornis wordt pas gesproken wanneer de paniekaanvallen onverwacht zijn,
zich blijven herhalen, wanneer er minimaal een maand bezorgdheid bestaat om een nieuwe
paniekaanval te krijgen of over de gevolgen van een aanval, of wanneer er een
maladaptieve gedragsverandering plaatsvindt in samenhang met de paniekaanval.
Ook kan er vermijdingsgedrag ontstaan waarbij situaties waarin een paniekaanval zou
kunnen optreden, worden vermeden. Dit wordt agorafobie genoemd. Het betreft vooral
situaties waarin een paniekaanval zou kunnen optreden, waarin het vluchten moeilijk is, en
waarin hulp niet gemakkelijk beschikbaar is. Agorafobie kan sterk wisselen in heftigheid. Het
hebben van een paniekstoornis heeft niet alleen invloed op het functioneren op vele
levensgebieden van de patiënt zelf, maar ook op die van de partner en andere gezinsleden.
Vaak worden deze betrokken in het opvangen van het vermijdingsgedrag of bij het
veiligheidsgedrag.
Bij een sociale angststoornis is de betrokkene bevreesd om zichzelf in allerlei sociale
situaties belachelijk te maken, kritiek van anderen te krijgen of niet goed aan de eisen te
kunnen voldoen die de situatie stelt. De persoon is bang om te gaan blozen, transpireren of
trillen en is bang dat anderen dit kunnen zien en daar een negatief oordeel over kunnen
hebben. De angst kan de vorm van een paniekaanval hebben. Het verschil met een
paniekaanval bij een paniekstoornis is dat deze aanval spontaan optreedt, terwijl de
paniekaanval in het kader van een sociale angststoornis altijd gerelateerd is aan een sociale
situatie.
De gegeneraliseerde angststoornis heeft als voornaamste kenmerken het zich overmatig
zorgen maken over een aantal gebeurtenissen en activiteiten zonder dat daarvoor
aanleiding bestaat, samen met chronische angst en zenuwachtigheid. Kenmerkend voor de
gegeneraliseerde angststoornis is dat deze een episodisch beloop heeft met perioden
waarin het beter en perioden waarin het minder goed gaat. De stoornis veroorzaakt duidelijk
beperkingen in het dagelijks functioneren. Ook gebruiken mensen met een gegeneraliseerde
angststoornis nogal eens alcohol, wiet/hasj of benzodiazepinen om hun angstklachten te
verminderen.
Een extreme en aanhoudende angst voor en vermijding van bepaalde objecten en situaties
zijn de kenmerken van een specifieke fobie. Er wordt een onderverdeling gemaakt op basis
van de situaties of objecten waar de patiënt bang voor is.
Paragraaf 4.5 Verklaringsmodellen voor angststoornissen
Angststoornissen behoren tot de ‘complexe aandoeningen’, hetgeen wil zeggen dat hun
oorzaak multifactorieel bepaald is. Naast erfelijke factoren spelen omgevingsfactoren een rol
bij het ontstaan.
Patiënten met een angststoornis blijken op de kinderleeftijd vaak al angstiger dan andere
kinderen zijn geweest. Ook waren zij vaak als kind wat aarzelend om nieuwe situaties aan te
gaan. Mogelijk erven gedragsinhibitie, angstsensitiviteit en neuroticisme over.
Patiënten met een angststoornis bleken hun ouders vaker als overbeschermd en
controlerend ervaren te hebben. Enerzijds kan het een vertekening zijn, anderzijds kunnen
2
Paragraaf 4.1 Angst en angststoornis 1
Paragraaf 4.2 DSM-5-classificaties van angststoornissen en obsessieve-compulsieve
stoornissen 1
Paragraaf 4.3 Angststoornissen 1
Paragraaf 4.5 Verklaringsmodellen voor angststoornissen 2
Paragraaf 4.7 Behandeling van angststoornissen 3
Paragraaf 4.8 Obsessieve-compulsieve en verwante stoornissen 3
Paragraaf 4.9 Angststoornissen door een middel of door een somatische aandoening 5
Paragraaf 4.11 Cognitieve gedragstherapie 5
Paragraaf 4.12 De gedragstherapeutische relatie 6
Paragraaf 4.13 Verpleegkundige begeleiding en gedragstherapeutische behandeling bij
patiënten met een angststoornis 6
Hoofdstuk 4 Angststoornissen en obsessieve-compulsieve stoornissen
Paragraaf 4.1 Angst en angststoornis
Angst is een normale reactie op een angstopwekkende prikkel. Angst is een van onze
emoties. Emoties worden gekenmerkt door specifieke gedachten en gevoelens, lichamelijke
verschijnselen en gedragingen. Wanneer na een angstprikkel een ongewoon heftige of
langdurige angst ontstaat, of wanneer angst zonder angstprikkel aanwezig is, wordt wel
gesproken van ‘pathologische angst’. Angststoornissen zijn psychiatrische aandoeningen
waarbij pathologische angst het belangrijkste symptoom is. Als de angst ertoe leidt dat de
persoon het huis niet meer uit durft te gaan, niet meer alleen in een kamer durft te zijn en
situaties vermijdt waarin hij mogelijkerwijs zijn angst zou kunnen ontmoeten, wordt
gesproken van anticipatie angst en vermijdingsgedrag.
Paragraaf 4.2 DSM-5-classificaties van angststoornissen en obsessieve-compulsieve
stoornissen
De groep angststoornissen van de DSM-IV is in de DSM-5 onderverdeeld in drie grote
groepen stoornissen, namelijk de groep angststoornissen, de groep obsessieve-compulsieve
en verwante stoornissen en de groep trauma- en stressorgerelateerde stoornissen.
Paragraaf 4.3 Angststoornissen
Van een separatieangststoornis spreekt men wanneer iemand overdreven bang is van thuis
of van hechtingspersonen gescheiden te worden. Het selectief mutisme is een zeer
zeldzame aandoening, waarvan de prevalentie in de bevolking onbekend is. De stoornis
komt vrijwel alleen bij kinderen voor en kenmerkt zich doordat de kinderen, die erg verlegen
en sociaal angstig zijn, consequent niet spreken in situaties waarin dit wel van heb verwacht
wordt.
Plotseling opkomende aanvallen van angst die gepaard gaan met een scala van lichamelijke
verschijnselen, waarbij de persoon bang is om dood te gaan, gek te worden en de controle
over zichzelf te verliezen, worden paniekaanvallen genoemd.
1
, Van een paniekstoornis wordt pas gesproken wanneer de paniekaanvallen onverwacht zijn,
zich blijven herhalen, wanneer er minimaal een maand bezorgdheid bestaat om een nieuwe
paniekaanval te krijgen of over de gevolgen van een aanval, of wanneer er een
maladaptieve gedragsverandering plaatsvindt in samenhang met de paniekaanval.
Ook kan er vermijdingsgedrag ontstaan waarbij situaties waarin een paniekaanval zou
kunnen optreden, worden vermeden. Dit wordt agorafobie genoemd. Het betreft vooral
situaties waarin een paniekaanval zou kunnen optreden, waarin het vluchten moeilijk is, en
waarin hulp niet gemakkelijk beschikbaar is. Agorafobie kan sterk wisselen in heftigheid. Het
hebben van een paniekstoornis heeft niet alleen invloed op het functioneren op vele
levensgebieden van de patiënt zelf, maar ook op die van de partner en andere gezinsleden.
Vaak worden deze betrokken in het opvangen van het vermijdingsgedrag of bij het
veiligheidsgedrag.
Bij een sociale angststoornis is de betrokkene bevreesd om zichzelf in allerlei sociale
situaties belachelijk te maken, kritiek van anderen te krijgen of niet goed aan de eisen te
kunnen voldoen die de situatie stelt. De persoon is bang om te gaan blozen, transpireren of
trillen en is bang dat anderen dit kunnen zien en daar een negatief oordeel over kunnen
hebben. De angst kan de vorm van een paniekaanval hebben. Het verschil met een
paniekaanval bij een paniekstoornis is dat deze aanval spontaan optreedt, terwijl de
paniekaanval in het kader van een sociale angststoornis altijd gerelateerd is aan een sociale
situatie.
De gegeneraliseerde angststoornis heeft als voornaamste kenmerken het zich overmatig
zorgen maken over een aantal gebeurtenissen en activiteiten zonder dat daarvoor
aanleiding bestaat, samen met chronische angst en zenuwachtigheid. Kenmerkend voor de
gegeneraliseerde angststoornis is dat deze een episodisch beloop heeft met perioden
waarin het beter en perioden waarin het minder goed gaat. De stoornis veroorzaakt duidelijk
beperkingen in het dagelijks functioneren. Ook gebruiken mensen met een gegeneraliseerde
angststoornis nogal eens alcohol, wiet/hasj of benzodiazepinen om hun angstklachten te
verminderen.
Een extreme en aanhoudende angst voor en vermijding van bepaalde objecten en situaties
zijn de kenmerken van een specifieke fobie. Er wordt een onderverdeling gemaakt op basis
van de situaties of objecten waar de patiënt bang voor is.
Paragraaf 4.5 Verklaringsmodellen voor angststoornissen
Angststoornissen behoren tot de ‘complexe aandoeningen’, hetgeen wil zeggen dat hun
oorzaak multifactorieel bepaald is. Naast erfelijke factoren spelen omgevingsfactoren een rol
bij het ontstaan.
Patiënten met een angststoornis blijken op de kinderleeftijd vaak al angstiger dan andere
kinderen zijn geweest. Ook waren zij vaak als kind wat aarzelend om nieuwe situaties aan te
gaan. Mogelijk erven gedragsinhibitie, angstsensitiviteit en neuroticisme over.
Patiënten met een angststoornis bleken hun ouders vaker als overbeschermd en
controlerend ervaren te hebben. Enerzijds kan het een vertekening zijn, anderzijds kunnen
2
