Hoofdstuk 1 Het biopsychosociale model
Paragraaf 1 Het biopsychosociale model
De psychiatrie is het medisch specialisme dat zich bezighoudt met de behandeling van
psychiatrische ziekten. De geboorte van de psychiatrie als medisch specialisme heeft
plaatsgevonden in het Europa van de tweede helft van de achttiende eeuw.
Voor die tijd komt men in de geschiedenis de meest uiteinlopende visies op ‘gek’ gedrag
tegen. Soms hanteerde men al wel een ziektemodel en zocht men de oorzaak ervan in de
lichamelijke aandoening. In de middeleeuwen werd ‘gekte’ vaak in verband gebracht met
bezetenheid door de duivel en in de renaissance met ‘behekst’ zijn. Vanaf het einde van de
veertiende eeuw werden psychiatrische patiënten als ze thuis niet meer te handhaven
waren, vaak ondergebracht in wat men in Nederland ‘dolhuizen’ of ‘zinnelooshuizen’
noemde. Daar verbleven ze samen met de anderen die zichzelf maatschappelijk niet konden
redden. Deze inrichtingen waren niet te vergelijken met ziekenhuizen; van een intentie tot
behandeling was geen sprake.
In de tweede helft van de achttiende eeuw kwam er internationaal een brede beweging op
gang die de krankzinnige primair als lijder aan een ziekte en als patiënt zag en ook als
zodanig wilde behandelen. Ze wilde patiënten vooral menselijk behandelen en eigenlijk
heropvoeden; ij pasten aanvankelijk dus een vorm van psychotherapie toe.
In de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw was de pasgeboren psychiatrie
vooral ‘inrichtingspsychiatrie’. In de inrichtingen gingen naast verpleegkundigen ook steeds
meer artsen werken. Bij de artsen ontstond in toenemende mate de behoefte
wetenschappelijk inzicht te krijgen in de aard van de ziekten waar men zich mee bezighield,
om zo op den duur tot een rationele therapie te komen. De methode die men gebruikte om
het te onderzoeken, was die van het pathologisch-anatomisch onderzoek van de hersenen
na de dood. Daarnaast kwam er nog een tweede belangrijke ontwikkeling bij die het mogelijk
maakte in sommige gevallen iets te weten te komen over de oorzaken van de gevonden
afwijkingen. Men ontdekte dat er voor sommige ziekten heel specifieke oorzaken bestonden,
die dus ook om een heel specifieke therapie vroegen. Het ‘infectieziektemodel’ dat toen
werd ontwikkeld en leidde tot een serie ontdekkingen in de psychiatrie maar vooral ook
daarbuiten in de algemene geneeskunde, kan men een ‘monocausaal’ model noemen: men
vindt ‘de enige en echte oorzaak’ voor een aandoening met de daarbij behorende
pathologisch-anatomisch aan te tonen afwijkingen in het lichaam en kan dan op zoek gaan
naar de daarbij passende therapie. Men zocht naar een directe relatie tussen een
aantoonbare hersenafwijking en een psychische stoornis en dus naar een relatief
eenvoudige oorzaak. Psychiatrie werd daarin dus benaderd volgens een monocausaal
biomedisch model.
Helaas bleek de biomedische benadering haar beperkingen te hebben. In het begin van de
twintigste eeuw kwam men tot de conclusie dat deze benadering voor sommige psychische
ziekten wel veel had opgeleverd, maar bij het merendeel van de psychische stoornissen
niet.
Kraepelin (1859-1926) is beroemd geworden omdat hij de nadruk legde op het belang van
een nauwkeurige beschrijving van het klinische beeld en vooral omdat het beloop op de
langere termijn van psychische ziekten. Als eerst deed hij iets wat in die tijd nieuw was,
namelijk van alle patiënten die hij in zijn kliniek opname systematisch het ziektebeeld
beschrijven en vervolgens bijhouden hoe het met hen afliep. Men zou hem de eerste klinisch
, epidemioloog kunnen noemen. Uit deze beschrijvingen van zijn patiënten leidde hij een
aantal indelingsprincipes af, die tot op heden nog gelden. Zo benadrukte hij het belang van
het verschil tussen aandoeningen die door aantoonbare hersenafwijkingen werden
veroorzaakt en die waarbij dat niet het geval was. Even invloedrijk was zijn overtuiging dat er
uiteindelijk in de toekomst een relatie zou worden gevonden tussen stoornissen in de
hersenfuncties en gedragsstoornissen, maar dat men die alleen zou kunnen vinden als men
eerst de relatie zou kunnen bestuderen tussen het gewone gedrag en de daarmee
gecorreleerde hersenfuncties.
Kraepelin was een voorloper van de moderne neurowetenschappers, die immers steeds
meer de eenvoudige en meer complexe psychische functies trachten te correleren met
bepaalde neurale circuits in de hersenen. Hij liet daarmee het simpele neurologische model
van psychische stoornissen los: er was wel een relatie tussen hersenafwijkingen en gedrag,
maar die zat niet zo simpel in elkaar als die tussen de gewone neurologische ziekten en de
daarbij gevonden hersenafwijkingen. Psychiatrie was voor Kraepelin echt iets anders dan
neurologie. Toch stond hij nog wel onder invloed van het in zijn tijd zo succesvolle
infetieziektemodel. Op den duur hoopte hij op deze wijze een echte ziekteleer te kunnen
ontwerpen, bestaande uit zogenoemde ‘ziekte-eenheden’. Een ziekte-eenheid was voor hem
een bepaald patroon van symptomen, met een specifiek beloop, een specifieke oorzaak en
een specifieke stoornis in de hersenfunctie.
Freud (1856-1939) begon zijn carrière als neuropatholoog en onderzoeker, en praktiseerde
laten vooral als wat wij nu neuroloog zouden noemen. Hij liep vast in de behandeling van
patiënten met onverklaarbare neurologische klachten, dat wil zeggen klachten waarbij geen
lichamelijke afwijkingen werden gevonden, een beeld dat destijds met de term ‘hysterie’
werd aangeduid. Freud ontwikkelde een nieuwe behandelmethode en een daarbij passende
theorie, die bekend is geworden als de psychoanalyse. De centrale hypothese van deze
theorie was dat de klachten en symptomen van zijn ‘hysterische’ patiënten berusten op
onbewust gemaakte innerlijke conflicten. Zij konden worden genezen door deze conflicten
weer bewust te maken. Hij ontwikkelde aan de hand van zijn behandeling ervaringen
gedurende zijn leven een indrukwekkend theoretisch bouwwerk over het ontstaan van het
menselijk gedrag.
Voor de tweede wereldoorlog probeerde men op basis van vage en onbewezen theorieën
over mogelijke stoornissen in de hersenfuncties met in onze ogen nogal grove ingrepen de
hersenfunctie te beïnvloeden en zo genezing of verbetering van bepaalde psychiatrische
stoornissen te bewerkstelligen.
Nog voor de Tweede Wereldoorlog kwam naast de biologische en de psychologische een
derde benadering tot ontwikkeling. Die werd vooral gestimuleerd door de Amerikaanse
psychiater Adolf Meyer (1866-1950). Hij wordt beschouwd als een van de vaders van de
sociale psychiatrie. Hij begon zich in de loop van zijn leven steeds meer bezig te houden
met de nazorg van uit inrichtingen ontslagen patiënten en stimuleerde hun resocialisatie, dat
wil zeggen hun herintrede in de maatschappij. Daarnaast hield hij zich bezig met onderzoek
naar ziekmakende factoren in de moderne maatschappij en het in een vroeg stadium
behandelen daarvan om opname te voorkomen. Hij hanteert derhalve als een van de
eersten een duidelijk biopsychosociale benadering van de psychiatrische patiënt, door
hemzelf nog aangeduid met de term psychobiologie.
Paragraaf 1 Het biopsychosociale model
De psychiatrie is het medisch specialisme dat zich bezighoudt met de behandeling van
psychiatrische ziekten. De geboorte van de psychiatrie als medisch specialisme heeft
plaatsgevonden in het Europa van de tweede helft van de achttiende eeuw.
Voor die tijd komt men in de geschiedenis de meest uiteinlopende visies op ‘gek’ gedrag
tegen. Soms hanteerde men al wel een ziektemodel en zocht men de oorzaak ervan in de
lichamelijke aandoening. In de middeleeuwen werd ‘gekte’ vaak in verband gebracht met
bezetenheid door de duivel en in de renaissance met ‘behekst’ zijn. Vanaf het einde van de
veertiende eeuw werden psychiatrische patiënten als ze thuis niet meer te handhaven
waren, vaak ondergebracht in wat men in Nederland ‘dolhuizen’ of ‘zinnelooshuizen’
noemde. Daar verbleven ze samen met de anderen die zichzelf maatschappelijk niet konden
redden. Deze inrichtingen waren niet te vergelijken met ziekenhuizen; van een intentie tot
behandeling was geen sprake.
In de tweede helft van de achttiende eeuw kwam er internationaal een brede beweging op
gang die de krankzinnige primair als lijder aan een ziekte en als patiënt zag en ook als
zodanig wilde behandelen. Ze wilde patiënten vooral menselijk behandelen en eigenlijk
heropvoeden; ij pasten aanvankelijk dus een vorm van psychotherapie toe.
In de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw was de pasgeboren psychiatrie
vooral ‘inrichtingspsychiatrie’. In de inrichtingen gingen naast verpleegkundigen ook steeds
meer artsen werken. Bij de artsen ontstond in toenemende mate de behoefte
wetenschappelijk inzicht te krijgen in de aard van de ziekten waar men zich mee bezighield,
om zo op den duur tot een rationele therapie te komen. De methode die men gebruikte om
het te onderzoeken, was die van het pathologisch-anatomisch onderzoek van de hersenen
na de dood. Daarnaast kwam er nog een tweede belangrijke ontwikkeling bij die het mogelijk
maakte in sommige gevallen iets te weten te komen over de oorzaken van de gevonden
afwijkingen. Men ontdekte dat er voor sommige ziekten heel specifieke oorzaken bestonden,
die dus ook om een heel specifieke therapie vroegen. Het ‘infectieziektemodel’ dat toen
werd ontwikkeld en leidde tot een serie ontdekkingen in de psychiatrie maar vooral ook
daarbuiten in de algemene geneeskunde, kan men een ‘monocausaal’ model noemen: men
vindt ‘de enige en echte oorzaak’ voor een aandoening met de daarbij behorende
pathologisch-anatomisch aan te tonen afwijkingen in het lichaam en kan dan op zoek gaan
naar de daarbij passende therapie. Men zocht naar een directe relatie tussen een
aantoonbare hersenafwijking en een psychische stoornis en dus naar een relatief
eenvoudige oorzaak. Psychiatrie werd daarin dus benaderd volgens een monocausaal
biomedisch model.
Helaas bleek de biomedische benadering haar beperkingen te hebben. In het begin van de
twintigste eeuw kwam men tot de conclusie dat deze benadering voor sommige psychische
ziekten wel veel had opgeleverd, maar bij het merendeel van de psychische stoornissen
niet.
Kraepelin (1859-1926) is beroemd geworden omdat hij de nadruk legde op het belang van
een nauwkeurige beschrijving van het klinische beeld en vooral omdat het beloop op de
langere termijn van psychische ziekten. Als eerst deed hij iets wat in die tijd nieuw was,
namelijk van alle patiënten die hij in zijn kliniek opname systematisch het ziektebeeld
beschrijven en vervolgens bijhouden hoe het met hen afliep. Men zou hem de eerste klinisch
, epidemioloog kunnen noemen. Uit deze beschrijvingen van zijn patiënten leidde hij een
aantal indelingsprincipes af, die tot op heden nog gelden. Zo benadrukte hij het belang van
het verschil tussen aandoeningen die door aantoonbare hersenafwijkingen werden
veroorzaakt en die waarbij dat niet het geval was. Even invloedrijk was zijn overtuiging dat er
uiteindelijk in de toekomst een relatie zou worden gevonden tussen stoornissen in de
hersenfuncties en gedragsstoornissen, maar dat men die alleen zou kunnen vinden als men
eerst de relatie zou kunnen bestuderen tussen het gewone gedrag en de daarmee
gecorreleerde hersenfuncties.
Kraepelin was een voorloper van de moderne neurowetenschappers, die immers steeds
meer de eenvoudige en meer complexe psychische functies trachten te correleren met
bepaalde neurale circuits in de hersenen. Hij liet daarmee het simpele neurologische model
van psychische stoornissen los: er was wel een relatie tussen hersenafwijkingen en gedrag,
maar die zat niet zo simpel in elkaar als die tussen de gewone neurologische ziekten en de
daarbij gevonden hersenafwijkingen. Psychiatrie was voor Kraepelin echt iets anders dan
neurologie. Toch stond hij nog wel onder invloed van het in zijn tijd zo succesvolle
infetieziektemodel. Op den duur hoopte hij op deze wijze een echte ziekteleer te kunnen
ontwerpen, bestaande uit zogenoemde ‘ziekte-eenheden’. Een ziekte-eenheid was voor hem
een bepaald patroon van symptomen, met een specifiek beloop, een specifieke oorzaak en
een specifieke stoornis in de hersenfunctie.
Freud (1856-1939) begon zijn carrière als neuropatholoog en onderzoeker, en praktiseerde
laten vooral als wat wij nu neuroloog zouden noemen. Hij liep vast in de behandeling van
patiënten met onverklaarbare neurologische klachten, dat wil zeggen klachten waarbij geen
lichamelijke afwijkingen werden gevonden, een beeld dat destijds met de term ‘hysterie’
werd aangeduid. Freud ontwikkelde een nieuwe behandelmethode en een daarbij passende
theorie, die bekend is geworden als de psychoanalyse. De centrale hypothese van deze
theorie was dat de klachten en symptomen van zijn ‘hysterische’ patiënten berusten op
onbewust gemaakte innerlijke conflicten. Zij konden worden genezen door deze conflicten
weer bewust te maken. Hij ontwikkelde aan de hand van zijn behandeling ervaringen
gedurende zijn leven een indrukwekkend theoretisch bouwwerk over het ontstaan van het
menselijk gedrag.
Voor de tweede wereldoorlog probeerde men op basis van vage en onbewezen theorieën
over mogelijke stoornissen in de hersenfuncties met in onze ogen nogal grove ingrepen de
hersenfunctie te beïnvloeden en zo genezing of verbetering van bepaalde psychiatrische
stoornissen te bewerkstelligen.
Nog voor de Tweede Wereldoorlog kwam naast de biologische en de psychologische een
derde benadering tot ontwikkeling. Die werd vooral gestimuleerd door de Amerikaanse
psychiater Adolf Meyer (1866-1950). Hij wordt beschouwd als een van de vaders van de
sociale psychiatrie. Hij begon zich in de loop van zijn leven steeds meer bezig te houden
met de nazorg van uit inrichtingen ontslagen patiënten en stimuleerde hun resocialisatie, dat
wil zeggen hun herintrede in de maatschappij. Daarnaast hield hij zich bezig met onderzoek
naar ziekmakende factoren in de moderne maatschappij en het in een vroeg stadium
behandelen daarvan om opname te voorkomen. Hij hanteert derhalve als een van de
eersten een duidelijk biopsychosociale benadering van de psychiatrische patiënt, door
hemzelf nog aangeduid met de term psychobiologie.
