GGS HC 1
Het analyseren van probleemgedrag - Jojanneke van der Beek
Opbouw van de colleges: drie thema’s
Interacties op school
o Leerkracht-leerling interactie (2)
o Leerling-leerling interactie: pesten (3)
Leren en emotie
o Leerproblemen en psychosociale problemen (4)
o Emoties, doelen en mindset (5)
o Angst en leren (6)
Preventie van gedragsproblemen
o Theoretische basis, sociaal-emotionele leerprogramma’s, implementatie en
effectiviteit (7, 8 & 9)
Onderwijs = leerlingenzorg
Inhoud van dit college: het analyseren van probleemgedrag (past niet direct binnen de drie
thema’s)
Wat is (probleem)gedrag?
Hoe bepaal je dat het om probleemgedrag gaat?
Classificerende diagnostiek versus
o Alternatief 1: Handelingsgerichte diagnostiek (HGD)
o Alternatief 2: Getrapte diagnostiek (‘stepped diagnosis’)
Analyse van probleemgedrag in de onderwijsleersituatie (OLS)
o Structurele analyse (SA)
o Functionele analyse (FA)
Wat is probleemgedrag? (filmpje agressieve leerling in de klas)
Hoe ernstig vind je dit?
o Ernstig, maar je weet niet wat de context is.
Wat maakt dat je iets ernstig vindt? subjectief
o Wat je gewend bent (gebeurt het vaker?)
o Je voelt de onmacht van de docent (empathie)
o Normen en waarden
Hoe bepaal je wat ernstig is? objectief
o Niet leeftijdsadequaat
o Fysiek contact en de docent gebieden past niet binnen een normale
leerkracht-leerling interactie
Filmpje carnaval in de klas gedrag past in de context, iedereen is opgelaten.
Subjectief versus normatief: eigen ervaringen/achtergrond/normen en waarden versus wat
zijn de regels/waarden die binnen deze context horen.
Objectiveren systematische observatie (time-sampling, event-sampling, ABC-schema,
vragenlijst). Vaak een combinatie, om tot een goede analyse van het probleem te komen.
Wanneer is gedrag afwijkend?
Normaal ------ abnormaal
o Gedrag dat door de meerderheid van de mensen wordt vertoont is normaal en
wat door de minderheid wordt vertoont is abnormaal of afwijkend (voorbeeld:
, GGS HC 1
IQ). Dit statistische verschil wil niet zeggen dat dit ook klinische verantwoord
is.
Aangepast ------ onaangepast
o Naast alleen de kindfactoren is ook de context belangrijk. Er is sprake van
probleemgedrag als je niet voldoende bent aangepast aan je omgeving.
Wanneer dit wel het geval is, is dat normaal. Maar, je gaat er dus eigenlijk
vanuit dat ál het onaangepaste gedrag afwijkend. Maar: pubers passen zich
ook niet altijd even goed aan en dit is juist goed om verder te komen in de
ontwikkeling. Bovendien gaat men ervan uit dat de context altijd normaal en
gezond is, terwijl dit niet altijd het geval is. Dan is het dus helemaal niet
wenselijk om je aan te passen aan de context.
o “Everybody is a genius. But if you judge a fish by its ability to climb a tree, it
will live its whole life believing that it is stupid.”
Gezond ------ ziek
o Psychisch ziek = abnormaal. Daar hebben we best wel veel grip op. Maar we
weten eigenlijk niet zoveel over de ‘gezonde’ kant. Het is onvoldoende om dit
te definiëren als ‘niet ziek’. Maar tegenwoordig focust steeds meer onderzoek
zich op ‘geluk’ etc. gezondheid heeft ook te maken met hoe je als persoon
met problemen omgaat. Maar dit is zo verschillend per persoon, dat het
moeilijk is om te objectiveren.
Dit zegt een deskundige
Probleemgedrag = een relatief concept… dat aan de orde is als… op dat moment…
in die omgeving… heersende normen en geldende regels worden overschreden.
Ouders, leraren en andere personen beschouwen dit gedrag als strijdig met de door
hen en de samenleving gehanteerde normen en regels en/of deskundigen
beoordelen dit gedrag als problematisch op basis van valide kenmerken inzake
psychische (on)gezondheid. (Van der Ploeg [emeritus hoogleraar orthopedagogiek],
2007)
o Dus: het is subjectief maar ook objectief (door het oog van de deskundige).
De contextgebondenheid van problemen staat in dit vak centraal. Er is een
wisselwerking tussen kind en omgeving.
Criteria voor de ernst (Rutter, 1975) houvast voor gedragsdeskundige om te bepalen wat
normaal is en wat niet
Leeftijdadequaatheid
o Past het gedrag bij de leeftijd? (pubers met driftbuien kunnen klachten
opleveren, maar dit hoeft niet perse problematisch gedrag te zijn)
Duur van het probleemgedrag
o Hoelang duurt het gedrag?
Omstandigheden en verandering van het gedrag
o Broertje/zusje, scheiding, verhuizing, leerkracht wissel disbalans bij het
kind, kan bepaalde symptomen (bijv. ADHD) vertonen, maar hoeft nog niet
perse ‘diagnose-waardig’ te zijn. Het komt gewoon door veranderende
omstandigheden.
Socioculturele setting
o Bepaald gedrag is in een ene (sub)cultuur veel (ab)normaler dan in een
andere (sub)cultuur (bedtijd, leeftijd om uit huis te gaan)
Hoeveelheid /frequentie van de problemen
Type problematiek en vóórkomen van die problemen in de populatie
Intensiteit van de problemen
Situatiegebondenheid
Gevolgen van het probleemgedrag
Het analyseren van probleemgedrag - Jojanneke van der Beek
Opbouw van de colleges: drie thema’s
Interacties op school
o Leerkracht-leerling interactie (2)
o Leerling-leerling interactie: pesten (3)
Leren en emotie
o Leerproblemen en psychosociale problemen (4)
o Emoties, doelen en mindset (5)
o Angst en leren (6)
Preventie van gedragsproblemen
o Theoretische basis, sociaal-emotionele leerprogramma’s, implementatie en
effectiviteit (7, 8 & 9)
Onderwijs = leerlingenzorg
Inhoud van dit college: het analyseren van probleemgedrag (past niet direct binnen de drie
thema’s)
Wat is (probleem)gedrag?
Hoe bepaal je dat het om probleemgedrag gaat?
Classificerende diagnostiek versus
o Alternatief 1: Handelingsgerichte diagnostiek (HGD)
o Alternatief 2: Getrapte diagnostiek (‘stepped diagnosis’)
Analyse van probleemgedrag in de onderwijsleersituatie (OLS)
o Structurele analyse (SA)
o Functionele analyse (FA)
Wat is probleemgedrag? (filmpje agressieve leerling in de klas)
Hoe ernstig vind je dit?
o Ernstig, maar je weet niet wat de context is.
Wat maakt dat je iets ernstig vindt? subjectief
o Wat je gewend bent (gebeurt het vaker?)
o Je voelt de onmacht van de docent (empathie)
o Normen en waarden
Hoe bepaal je wat ernstig is? objectief
o Niet leeftijdsadequaat
o Fysiek contact en de docent gebieden past niet binnen een normale
leerkracht-leerling interactie
Filmpje carnaval in de klas gedrag past in de context, iedereen is opgelaten.
Subjectief versus normatief: eigen ervaringen/achtergrond/normen en waarden versus wat
zijn de regels/waarden die binnen deze context horen.
Objectiveren systematische observatie (time-sampling, event-sampling, ABC-schema,
vragenlijst). Vaak een combinatie, om tot een goede analyse van het probleem te komen.
Wanneer is gedrag afwijkend?
Normaal ------ abnormaal
o Gedrag dat door de meerderheid van de mensen wordt vertoont is normaal en
wat door de minderheid wordt vertoont is abnormaal of afwijkend (voorbeeld:
, GGS HC 1
IQ). Dit statistische verschil wil niet zeggen dat dit ook klinische verantwoord
is.
Aangepast ------ onaangepast
o Naast alleen de kindfactoren is ook de context belangrijk. Er is sprake van
probleemgedrag als je niet voldoende bent aangepast aan je omgeving.
Wanneer dit wel het geval is, is dat normaal. Maar, je gaat er dus eigenlijk
vanuit dat ál het onaangepaste gedrag afwijkend. Maar: pubers passen zich
ook niet altijd even goed aan en dit is juist goed om verder te komen in de
ontwikkeling. Bovendien gaat men ervan uit dat de context altijd normaal en
gezond is, terwijl dit niet altijd het geval is. Dan is het dus helemaal niet
wenselijk om je aan te passen aan de context.
o “Everybody is a genius. But if you judge a fish by its ability to climb a tree, it
will live its whole life believing that it is stupid.”
Gezond ------ ziek
o Psychisch ziek = abnormaal. Daar hebben we best wel veel grip op. Maar we
weten eigenlijk niet zoveel over de ‘gezonde’ kant. Het is onvoldoende om dit
te definiëren als ‘niet ziek’. Maar tegenwoordig focust steeds meer onderzoek
zich op ‘geluk’ etc. gezondheid heeft ook te maken met hoe je als persoon
met problemen omgaat. Maar dit is zo verschillend per persoon, dat het
moeilijk is om te objectiveren.
Dit zegt een deskundige
Probleemgedrag = een relatief concept… dat aan de orde is als… op dat moment…
in die omgeving… heersende normen en geldende regels worden overschreden.
Ouders, leraren en andere personen beschouwen dit gedrag als strijdig met de door
hen en de samenleving gehanteerde normen en regels en/of deskundigen
beoordelen dit gedrag als problematisch op basis van valide kenmerken inzake
psychische (on)gezondheid. (Van der Ploeg [emeritus hoogleraar orthopedagogiek],
2007)
o Dus: het is subjectief maar ook objectief (door het oog van de deskundige).
De contextgebondenheid van problemen staat in dit vak centraal. Er is een
wisselwerking tussen kind en omgeving.
Criteria voor de ernst (Rutter, 1975) houvast voor gedragsdeskundige om te bepalen wat
normaal is en wat niet
Leeftijdadequaatheid
o Past het gedrag bij de leeftijd? (pubers met driftbuien kunnen klachten
opleveren, maar dit hoeft niet perse problematisch gedrag te zijn)
Duur van het probleemgedrag
o Hoelang duurt het gedrag?
Omstandigheden en verandering van het gedrag
o Broertje/zusje, scheiding, verhuizing, leerkracht wissel disbalans bij het
kind, kan bepaalde symptomen (bijv. ADHD) vertonen, maar hoeft nog niet
perse ‘diagnose-waardig’ te zijn. Het komt gewoon door veranderende
omstandigheden.
Socioculturele setting
o Bepaald gedrag is in een ene (sub)cultuur veel (ab)normaler dan in een
andere (sub)cultuur (bedtijd, leeftijd om uit huis te gaan)
Hoeveelheid /frequentie van de problemen
Type problematiek en vóórkomen van die problemen in de populatie
Intensiteit van de problemen
Situatiegebondenheid
Gevolgen van het probleemgedrag
