Samenvatting Wetenschapsfilosofie voor geesteswetenschappen H1 t/m H14

Wetenschapsfilosofie voor geesteswetenschappen – H1: Inleiding samenvatting

1.1 De taken van de wetenschapsfilosofie

Geesteswetenschappen: de vakgebieden die zich met de verzelfstandigde
producten van de menselijke geest bezighouden: taal- en letterkunde,
geschiedenis, kunstgeschiedenis, enz.

Wetenschapsfilosofie: een megadiscipline die de vooronderstellingen,
structuur en basis van wetenschappelijke kennis besturen (definitie hoorcollege
1) / bestudeert de werkwijzen van uiteenlopende vakgebieden, in het bijzonder
de manier waarop er wordt geargumenteerd.

Wetenschapsfilosofie heeft zowel een beschrijvende (descriptief) als een
voorschrijvende (normatief) taak.
Descriptieve taak: wetenschapsfilosofie beschrijft welke methoden of
stijlen van redeneren in de wetenschappelijke praktijk een rol spelen. Moet
beoordeeld worden op historische adequaatheid.
Normatieve taak: wetenschapsfilosofie schrijft voor wat de standaarden
voor ‘goed’ onderzoek zijn. Moet beoordeeld worden op filosofische
adequaatheid.

Centrale onderwerpen vormen de methoden die in de wetenschappelijke praktijk
een rol spelen (descriptief), en de vraag welke standaarden voor juist
argumenteren het verdedigen waard zijn (normatief).
In de wetenschapsfilosofie draait het met andere woorden vaak om
methodologie (de kwaliteitscontrole op de wetenschappelijke productie).
Daardoor aandacht voor de volgende thema’s:
- de taken van de wetenschapper; hun aanpak; de relaties tot het object
van onderzoek;
- het soort controle op wetenschappelijke productie dat wordt uitgeoefend;
- de manier waarop die controle wordt gelegitimeerd en georganiseerd en
de wijze waarop zij tot stand is gekomen;
- de effecten die uiteenlopende vormen van wetenschapsbeoefening
hebben op maatschappij en ruimte;

Achter deze thema’s gaan fundamentele vragen schuil zoals: ‘wat is kennis?’,
‘waarin onderscheidt wetenschappelijke kennis zich van andere vormen van
kennis, zoals op gezond verstand gebaseerde opvattingen of wat men gewoonlijk
‘intuïtie’ noemt? Wat moeten we onder ‘waarheid’ verstaan en is ‘waarheid
zoeken’ wel het enige doel van wetenschapsbeoefening? 
WETENSCHAPSFILOSOFIE.

Er bestaat geen overeenstemming onder wetenschapsfilosofen over de regels
waaraan serieus wetenschappelijk onderzoek aan moet voldoen. Er zijn – zoals in
iedere discipline waar het levendig toegaat – ook in de wetenschapsfilosofie
verschillende stromingen, een aantal hardnekkige controverses en clusters van
erkende problemen waarvoor uiteenlopende oplossingen worden gezocht.

1.2 Kennis en waarheid

De serieuze onderzoek streeft episteme (echte kennis) na, aldus de antieke
auteurs; doxa (denkbeelden die gebonden zijn aan een standpunt) is een zaak
van de massa.

, Het gaat in de wetenschap om kennis van de objectieve werkelijkheid; niet
om subjectieve indrukken. De wetenschap moet ons vertellen wat de objectieve
feiten zijn en welke samenhangen er tussen verschijnselen en gebeurtenissen
bestaan.
‘Waarheid’ volgens Aristoteles: ‘’Zeggen van dat wat is dat het is, en van
dat wat niet is dat het niet is.’ -> Hier moeten wetenschappers naar streven;
wetenschappelijke uitspraken die corresponderen met de feiten.

In de empirische wetenschap (het domein van zintuiglijke waarnemingen)
wordt voor de ‘zuivere bron’ dus verwezen naar de zintuiglijke ervaring. De
ervaring dient gecontroleerd te worden en moet systematisch van subjectieve
invloeden worden gereinigd. Vereiste hierbij;
1) de ervaring waarover wordt gesproken moet reproduceerbaar zijn.
Wetenschap wordt zo een zelfcorrigerend proces: wanneer een onderzoeker
feiten heeft gerapporteerd die niet door anderen kunnen worden waargenomen,
heeft zich door illusies laten misleiden.
2) Wetenschappers moeten ervoor zorgen dat uit warme premissen alleen
ware conclusies worden afgeleid. De middelen hiervoor worden geleverd door
logica, wiskunde en statistiek OF er moet gezorgd worden voor het vermijden van
ambiguïteit. Van onderzoekers wordt geëist dat ze ‘literaire’ effecten nalaten: zij
dienen kaal en tegelijkertijd gedetailleerd de feiten te rapporteren.
 Voorbeeld van wat mis kan gaan: verhaal Fogel en Engerman, blz. 20

1.3 Interpretatie en perspectief

De in de natuurwetenschappen gewortelde traditie associeert wetenschap met
kennis van oorzaken en stelt dat het de taak van wetenschap is om de waarheid
te vinden. Dit lijkt voor een belangrijk deel NIET te gelden voor de
geesteswetenschappen;
Natuurwetenschappers richten zich op verklaring en op de unieke correcte
beschrijving van feiten; geesteswetenschappers richten zich op interpretaties van
cultuurproducten. Terwijl in de natuurwetenschappen theorieën met elkaar
concurreren en aanvaarding van de ene een verwerping van andere met zich
meebrengt, kunnen de interpretaties in de geesteswetenschappen naast elkaar
blijven bestaan (omdat er dus vanuit verschillende perspectieven wordt
gekeken). In de opvatting hebben natuur- en geesteswetenschappen dus
onderscheiden kennisidealen: waarheid versus vermeerderen van interpretaties.

1.4 Wetenschapsidealen in de geesteswetenschappen

Om de verschillende geesteswetenschappen te verenigen, ga je op zoek naar wat
ze gemeen hebben. Het gemeenschappelijke object is cultuur: de
geesteswetenschappen richten zich op alle producten van de menselijke geest.
Ook ‘lagere’ cultuur wordt tegenwoordig bestudeerd door de
geesteswetenschappen: denk aan Lord of the Rings, Madonna, etc.
Een tweede optie om het gezamenlijke element van de
geesteswetenschappen te bepalen bestaat in de gedachte dat deze
wetenschappen een specifieke methode of benaderingswijze hebben. Dit is alleen
niet zo; technieken en bronnen van bijv. taalkundigen zijn anders dan die van
historici.
Wat verbindt dan de geesteswetenschappen? -> Het ontstaan van deze
wetenschappen. Geesteswetenschappen zijn relatief nieuw, pas ontstaan aan het
begin van de 19e eeuw. Maar eigenlijk werd er allang geesteswetenschap
beoefend. Denk aan Aristoteles (284-233 v. Chr.)