Les 1: Intersectionele categorieën van uitsluiting
Empowerment streeft naar volwaardig burgerschap voor iedereen, maar er zijn
uitsluitingsmechanismen in de samenleving die het empowerment-proces belemmeren.
Kruispuntdenken/intersectionaliteit (Kimerlé Crenshaw)
Het kruispuntdenken is een identiteitstheorie waarmee je het sociaal
functioneren van mensen in relatie tot hun sociale positionering kunt
analyseren en begrijpen. Verschillende delen van je identiteit beïnvloeden
elkaar. In een analyse van ongelijkheden gaat het nooit enkel over één van
die stukjes identiteit. De manier waarop je in de maatschappij staat is
afhankelijk van alle stukjes identiteit. Gaat uit van:
1. Ieder individu heeft een meervoudige sociale identiteit
2. Ieder individu en iedere groep of samenleving is multicultureel
Kruispuntdenken zorgt ervoor dat je mensen bekijkt in hun veelheid aan dimensies en niet
vanuit één aspect.
Klassiek denken over verschil Intersectioneel denken over verschil
Verschilcategorieën zijn dichotoom en sluiten Verschilcategorieën zijn hybride: EN-EN denken, je
elkaar uit: OF-OF denken, je bent of man of vrouw. bent vrouw, moeder en je werkt.
Verschilcategorieën zijn eendimensionaal bepaald: Verschilcategorieën hebben meerdere lagen: naast
cultureel (symbolisch), sociaal, interpersoonlijk, een sociale ook een culturele, een interpersoonlijk,
psychisch of biologisch. een psychische en een biologische laag.
Verschilcategorieën zijn machtsneutraal: het maakt Verschil impliceert machtsdynamiek: elke sociale
niet uit bij welke groep binnen de verschilcategorie categorie sociale ongelijkheid en machtsdynamiek
je hoort. impliceert, waardoor mensen zich altijd in posities
bevinden die in meer of mindere mate
geprivilegieerd en/of geminoriseerd zijn.
Verschilcategorieën zijn onveranderlijk ofwel Per categorie en tussen categorieën veranderen
statisch: man blijft man, vrouw blijft vrouw en een dingen: de beelden van vrouwen veranderen
allochtoon wordt nooit een autochtoon. bijvoorbeeld langzamer dan hun maatschappelijke
positie en dat kan nog weer variëren voor oudere,
allochtone en/of lesbische vrouwen.
Verschilcategorieën zijn onafhankelijk van elkaar. Verschilcategorieën beïnvloeden elkaar.
Toepassing kruispuntdenken
Bekijk je mensen op een intersectionele manier (kruispuntdenken), dan zal je ze niet zo snel
opsluiten in stereotiepe en eendimensionale categorieën waar zij op het eerste gezicht toe
behoren (bv. eenzame ouderen, ondergeschikte hoofddoek dragende moslima’s, etc.).
Hoe? Diversiteitsvraagstukken, stel jezelf en de ander de vraag:
Wat hebben het man- of vrouw zijn, de leeftijd, etniciteit, handicap hiermee te maken?
, Met intersectionaliteit kunnen drie soorten onzichtbaarheid worden bestreden. Ten eerste
de onterechte uitsluiting (onder-inclusie) als een probleem(interventie) voorbijgaat aan
belangrijke verschillen; bijvoorbeeld het bordeelverbod dat vrouwen van buiten Europa in
de kou laat staan. Ten tweede de onterechte opsluiting (over-inclusie), als een
probleem(interventie) één verschil (bijvoorbeeld etniciteit) centraal stelt en niet op de
leeftijds- en sekseverschillen daarbinnen let, zoals in geval van suïcidepreventie. Ten derde
de onzichtbare hand waardoor een ongunstige positie normaal en natuurlijk lijkt,
bijvoorbeeld wanneer migrant-zijn samengaat met vrouw-zijn, een afhankelijke verblijfstitel
en een lage opleiding.
Intersectioneel denken biedt concrete handvatten om meer inclusief te werken in de
hulpverlening:
- De ‘andere vraag’ wordt gesteld. Het is een gedachtenexperiment, geleid door de
vraag: Hoe zou dit verhaal er uit zien en hoe zou ik het begrijpen als deze persoon
andere etnische kenmerken en een andere leeftijd zou hebben? Een man zou zijn in
plaats van een vrouw? Een hogere of juist lagere opleiding had genoten? Zo kunnen
belangrijke overeenkomsten en verschillen aan het licht komen.
- Problemen worden meer in context geplaatst.
Uitsluiting
Uit onderzoek blijkt dat het ervaren van uitsluiting hetzelfde gebied in de hersenen activeert
als die van fysieke pijnprikkels. Uitsluiting tast enkele fundamentele behoeftes aan: de
behoefte erbij te horen, de omgeving te controleren en betekenisvol te zijn. In Nederland
doet 4% van de beroepsbevolking niet mee. Onder hen met name lager opgeleiden,
werklozen, niet-westerse migranten en ouderen. Armoede en sociale uitsluiting zijn vaak
onlosmakelijk met elkaar verbonden. Onderzoek laat zien dat mensen met een laag inkomen
minder maatschappelijk betrokken zijn, minder sociale contacten hebben en minder
tevreden zijn met hun gezondheid. Uitsluiting heeft negatieve gevolgen op de gezondheid.
Gevolgen van uitsluiting:
1. Passiviteit
2. Agressie
3. Negatief effect op lichamelijke gezondheid (ongezond eten)
4. Aanmaak dopamine: hierdoor dubbel risico op een psychose
5. Lichamelijke ziektes
6. Psychische problemen
Elementen die uitsluiting bepalen
Relativiteit: uitsluiting kan alleen worden beoordeeld door naar iemands omstandigheden te
kijken in relatie tot anderen in een gegeven situatie en gegeven tijd. Relativiteit gaat erover
dat je kijkt naar de tijd in het hier en nu, niet naar andere landen en situaties of tijden.
Tijdsperspectief: sociale uitsluiting wordt niet alleen veroorzaakt door huidige
omstandigheden, maar ook door het ontbreken van toekomstperspectief.
Empowerment streeft naar volwaardig burgerschap voor iedereen, maar er zijn
uitsluitingsmechanismen in de samenleving die het empowerment-proces belemmeren.
Kruispuntdenken/intersectionaliteit (Kimerlé Crenshaw)
Het kruispuntdenken is een identiteitstheorie waarmee je het sociaal
functioneren van mensen in relatie tot hun sociale positionering kunt
analyseren en begrijpen. Verschillende delen van je identiteit beïnvloeden
elkaar. In een analyse van ongelijkheden gaat het nooit enkel over één van
die stukjes identiteit. De manier waarop je in de maatschappij staat is
afhankelijk van alle stukjes identiteit. Gaat uit van:
1. Ieder individu heeft een meervoudige sociale identiteit
2. Ieder individu en iedere groep of samenleving is multicultureel
Kruispuntdenken zorgt ervoor dat je mensen bekijkt in hun veelheid aan dimensies en niet
vanuit één aspect.
Klassiek denken over verschil Intersectioneel denken over verschil
Verschilcategorieën zijn dichotoom en sluiten Verschilcategorieën zijn hybride: EN-EN denken, je
elkaar uit: OF-OF denken, je bent of man of vrouw. bent vrouw, moeder en je werkt.
Verschilcategorieën zijn eendimensionaal bepaald: Verschilcategorieën hebben meerdere lagen: naast
cultureel (symbolisch), sociaal, interpersoonlijk, een sociale ook een culturele, een interpersoonlijk,
psychisch of biologisch. een psychische en een biologische laag.
Verschilcategorieën zijn machtsneutraal: het maakt Verschil impliceert machtsdynamiek: elke sociale
niet uit bij welke groep binnen de verschilcategorie categorie sociale ongelijkheid en machtsdynamiek
je hoort. impliceert, waardoor mensen zich altijd in posities
bevinden die in meer of mindere mate
geprivilegieerd en/of geminoriseerd zijn.
Verschilcategorieën zijn onveranderlijk ofwel Per categorie en tussen categorieën veranderen
statisch: man blijft man, vrouw blijft vrouw en een dingen: de beelden van vrouwen veranderen
allochtoon wordt nooit een autochtoon. bijvoorbeeld langzamer dan hun maatschappelijke
positie en dat kan nog weer variëren voor oudere,
allochtone en/of lesbische vrouwen.
Verschilcategorieën zijn onafhankelijk van elkaar. Verschilcategorieën beïnvloeden elkaar.
Toepassing kruispuntdenken
Bekijk je mensen op een intersectionele manier (kruispuntdenken), dan zal je ze niet zo snel
opsluiten in stereotiepe en eendimensionale categorieën waar zij op het eerste gezicht toe
behoren (bv. eenzame ouderen, ondergeschikte hoofddoek dragende moslima’s, etc.).
Hoe? Diversiteitsvraagstukken, stel jezelf en de ander de vraag:
Wat hebben het man- of vrouw zijn, de leeftijd, etniciteit, handicap hiermee te maken?
, Met intersectionaliteit kunnen drie soorten onzichtbaarheid worden bestreden. Ten eerste
de onterechte uitsluiting (onder-inclusie) als een probleem(interventie) voorbijgaat aan
belangrijke verschillen; bijvoorbeeld het bordeelverbod dat vrouwen van buiten Europa in
de kou laat staan. Ten tweede de onterechte opsluiting (over-inclusie), als een
probleem(interventie) één verschil (bijvoorbeeld etniciteit) centraal stelt en niet op de
leeftijds- en sekseverschillen daarbinnen let, zoals in geval van suïcidepreventie. Ten derde
de onzichtbare hand waardoor een ongunstige positie normaal en natuurlijk lijkt,
bijvoorbeeld wanneer migrant-zijn samengaat met vrouw-zijn, een afhankelijke verblijfstitel
en een lage opleiding.
Intersectioneel denken biedt concrete handvatten om meer inclusief te werken in de
hulpverlening:
- De ‘andere vraag’ wordt gesteld. Het is een gedachtenexperiment, geleid door de
vraag: Hoe zou dit verhaal er uit zien en hoe zou ik het begrijpen als deze persoon
andere etnische kenmerken en een andere leeftijd zou hebben? Een man zou zijn in
plaats van een vrouw? Een hogere of juist lagere opleiding had genoten? Zo kunnen
belangrijke overeenkomsten en verschillen aan het licht komen.
- Problemen worden meer in context geplaatst.
Uitsluiting
Uit onderzoek blijkt dat het ervaren van uitsluiting hetzelfde gebied in de hersenen activeert
als die van fysieke pijnprikkels. Uitsluiting tast enkele fundamentele behoeftes aan: de
behoefte erbij te horen, de omgeving te controleren en betekenisvol te zijn. In Nederland
doet 4% van de beroepsbevolking niet mee. Onder hen met name lager opgeleiden,
werklozen, niet-westerse migranten en ouderen. Armoede en sociale uitsluiting zijn vaak
onlosmakelijk met elkaar verbonden. Onderzoek laat zien dat mensen met een laag inkomen
minder maatschappelijk betrokken zijn, minder sociale contacten hebben en minder
tevreden zijn met hun gezondheid. Uitsluiting heeft negatieve gevolgen op de gezondheid.
Gevolgen van uitsluiting:
1. Passiviteit
2. Agressie
3. Negatief effect op lichamelijke gezondheid (ongezond eten)
4. Aanmaak dopamine: hierdoor dubbel risico op een psychose
5. Lichamelijke ziektes
6. Psychische problemen
Elementen die uitsluiting bepalen
Relativiteit: uitsluiting kan alleen worden beoordeeld door naar iemands omstandigheden te
kijken in relatie tot anderen in een gegeven situatie en gegeven tijd. Relativiteit gaat erover
dat je kijkt naar de tijd in het hier en nu, niet naar andere landen en situaties of tijden.
Tijdsperspectief: sociale uitsluiting wordt niet alleen veroorzaakt door huidige
omstandigheden, maar ook door het ontbreken van toekomstperspectief.
