Samenvatting ‘Wederzijdse beïnvloeding’
Leesstof Periode 2 Leerjaar 1
Inhoud
Hoofdstuk 3: Sociale cognitie: hoe we denken over de sociale wereld..................................................5
3.1: De sociale denker........................................................................................................................5
3.2: Op de automatische piloot: denken zonder inspanning..............................................................5
3.2.1: Mensen als alledaagse theoretici: automatisch denken met schema’s................................5
3.2.2: Soorten automatisch denken................................................................................................8
3.2.3: Automatisch denken en metaforen over lichaam en geest..................................................9
3.2.4 Mentale strategieën en snelle aannames: beoordelingsheuristieken...................................9
3.3 De invloed van cultuur op sociaal denken..................................................................................11
3.3.1 Culturele determinanten van schema’s...............................................................................11
3.3.2 Holistisch versus analytisch denken.....................................................................................12
3.4 Gecontroleerde sociale cognitie: ingespannen denken..............................................................12
3.4.1 Gecontroleerd denken en vrije wil.......................................................................................13
3.4.2 Het verleden mentaal omgedaan maken: tegenfeitelijk redeneren....................................13
3.4.3 Gedachteonderdrukking......................................................................................................14
3.4.4 Beter leren denken..............................................................................................................15
3.5 Terug naar Watson.....................................................................................................................15
Hoofdstuk 4: Sociale perceptie: Hoe we andere mensen begrijpen.....................................................16
4.1 Non-verbale communicatie........................................................................................................16
4.1.1 Gezichtsuitdrukkingen van emoties.....................................................................................16
4.1.2 Cultuur en de vormen van non-verbale communicatie.......................................................18
4.2 Eerste indrukken: Snel en hardnekkig.........................................................................................18
4.2.1 De aanhoudende invloed van eerste indrukken..................................................................18
4.2.2 Eerste indrukken en non-verbale communicatie in ons voordeel gebruiken.......................19
4.3: Causale attributie: Het beantwoorden van het waarom...........................................................19
4.3.1 De aard van het attributieproces.........................................................................................19
4.3.2 Het covariatiemodel: interne versus externe attributies.....................................................20
4.3.3 De fundamentele attributiefout: De mens als persoonlijkheidspsycholoog........................20
4.3.4 Zelfdienende attributies.......................................................................................................21
4.3.5 De ‘blinde vlek’-bias.............................................................................................................23
4.4 Cultuur en sociale perceptie.......................................................................................................23
4.4.1 Holistisch versus analytisch denken.....................................................................................23
1
, 4.4.2 Culturele verschillen in de fundamentele attributiefout......................................................23
4.4.3 Cultuur en andere attributionele biases..............................................................................24
Hoofdstuk 7: Attitudes en attitudeverandering: gedachten en gevoelens beïnvloeden.......................25
7.1: De aard en oorsprong van attitudes..........................................................................................25
7.1.1: Hoe ontstaan attitudes?.....................................................................................................25
7.1.2: Expliciete versus impliciete attitudes..................................................................................27
7.2: Attitudes en het voorspellen van gedrag...................................................................................27
7.2.1 Spontaan gedrag voorspellen..............................................................................................27
7.2.2 Gepland gedrag voorspellen................................................................................................28
7.3 Attitudeverandering...................................................................................................................29
7.3.1 Attitudes veranderen door gedrag te veranderen: Opnieuw de cognitieve
dissonantietheorie........................................................................................................................29
7.3.2 Persuasieve communicatie en attitudeverandering.............................................................29
7.3.3 Emotie en attitudeverandering............................................................................................32
7.3.4 Attitudeverandering en het lichaam....................................................................................33
7.4 De macht van reclame................................................................................................................34
7.4.1 Hoe werkt reclame?.............................................................................................................34
7.4.2 Sublimale reclame...............................................................................................................34
7.4.3 Reclame, stereotypen en cultuur.........................................................................................35
7.5 Persuasieve boodschappen weerstaan.......................................................................................35
7.5.1 Inenten tegen attitudeverandering......................................................................................36
7.5.2 Alert zijn op sluikreclame.....................................................................................................36
7.5.3 Druk van leeftijdsgenoten weerstaan..................................................................................36
7.5.4 Als persuasieve pogingen averechts werken: Reactantietheorie.........................................37
Hoofdstuk 5: Het zelf: Onszelf begrijpen in een sociale context...........................................................37
5.1: De oorsprong en aard van het zelfconcept................................................................................37
5.1.1: Culturele invloeden op het zelfconcept..............................................................................38
5.1.2: De functies van het zelf.......................................................................................................38
5.2: Zelfkennis...................................................................................................................................38
5.2.1 Zelfkennis door middel van introspectie..............................................................................38
5.2.2 Zelfkennis door middel van zelfobservatie..........................................................................40
5.2.3 Andere mensen gebruiken voor zelfkennis..........................................................................43
5.3: Zelfcontrole: De uitvoerende functie van het zelf.....................................................................45
5.4 Impressiemanagement: De wereld is een schouwtoneel...........................................................46
5.4.1 Vleien en zelfsabotage.........................................................................................................46
5.5 Zelfvertrouwen: Hoe we over onszelf denken............................................................................47
2
,Hoofdstuk 6: De behoefte om ons handelen te rechtvaardigen...........................................................48
6.1: Een stabiel, positief zelfbeeld in stand houden.........................................................................48
6.1.1 Cognitieve dissonantietheorie.............................................................................................48
6.1.2 Beslissingen, beslissingen en nog eens beslissingen............................................................50
6.1.3 Dissonantie in verschillende culturen..................................................................................51
6.2 Zelfrechtvaardiging in het dagelijks leven...................................................................................52
6.2.1 Je inspanningen rechtvaardigen..........................................................................................52
6.2.2 Externe versus interne rechtvaardiging...............................................................................52
6.2.3 Straf en zelfoverreding........................................................................................................53
6.2.4 Het hypocrisieparadigma.....................................................................................................55
6.2.5 Goede en slechte daden rechtvaardigen.............................................................................55
6.2.6 Onze slachtoffers ontmenselijken........................................................................................55
6.3 Een negatief zelfbeeld en dissonantie........................................................................................56
6.3.1 Consistentie van negatief zelfbeeld met immoreel gedrag..................................................56
6.3.2 Ons zelfconcept bevestigen of verheffen?...........................................................................57
6.4 Terug naar Heaven’s Gate...........................................................................................................58
6.4.1 Leren van onze fouten.........................................................................................................58
Hoofdstuk 8: Conformisme: Sociale invloed en aanpassing van gedrag...............................................59
8.1 Conformisme: Wanneer en waarom...........................................................................................59
8.2 Informationele sociale invloed: De behoefte om te weten wat ‘juist’ is.....................................59
8.2.1 Het belang van accuraat zijn................................................................................................60
8.2.2 De schaduwzijde van informationeel conformisme.............................................................60
8.2.3 Wanneer conformeren mensen zich aan informationele sociale invloed?..........................61
8.3 Normatieve sociale invloed: De behoefte om geaccepteerd te worden.....................................62
8.3.1 Conformisme en sociale goedkeuring: De lijnexperimenten van Asch................................62
8.3.2 Het belang van accuraat zijn, vervolg..................................................................................63
8.3.3 Wat gebeurt als men normatieve sociale invloed weerstaat?.............................................64
8.3.4 De sociale impacttheorie.....................................................................................................64
8.3.5 Minderheidsinvloed: Als een paar mensen de meerderheid beïnvloeden..........................65
8.4 Strategieën voor het gebruiken van sociale invloed...................................................................66
8.4.1 De rol van injunctieve en descriptieve normen...................................................................66
8.4.2 Gedragsverandering door middel van normen: Pas op voor het boemerangeffect.............67
8.4.3 Andere tactieken van sociale invloed..................................................................................67
8.5 Gehoorzamen aan gezag............................................................................................................68
8.5.1 De rol van normatieve sociale invloed.................................................................................68
8.5.2 De rol van informationele sociale invloed............................................................................69
3
, 8.5.3 Andere redenen waarom we gehoorzamen........................................................................69
8.5.4 De gehoorzaamheidsstudies: Toen en nu............................................................................70
Hoofdstuk 9: Groepsprocessen: Invloed in sociale groepen.................................................................72
9.1 Wat is een groep?.......................................................................................................................72
9.1.1 Waarom sluiten mensen zich aan bij groepen?...................................................................72
9.1.2 Sociale normen en groepsnormen.......................................................................................73
9.1.3 Groepscohesie.....................................................................................................................73
9.1.4 Groepsontwikkeling.............................................................................................................74
9.2 Groepen en het gedrag van individuen.......................................................................................75
9.2.1 Sociale facilitatie: Als de aanwezigheid van anderen ons energie geeft..............................75
9.2.2 Social loafing: Als de aanwezigheid van anderen ons ontspannen maakt...........................77
9.2.3 De-individuatie: Opgaan in de menigte...............................................................................77
9.3 Groepsbeslissingen.....................................................................................................................78
9.3.1 Procesverlies........................................................................................................................78
9.3.2 Groepspolarisatie: Een kwestie van uitersten......................................................................80
9.3.3 Leiderschap in groepen........................................................................................................81
9.4 Conflicten en samenwerking......................................................................................................83
9.4.1 Sociale dilemma’s................................................................................................................83
9.5 Intergroepsprocessen: Processen tussen groepen.....................................................................84
Vraag en antwoord aan/van docent.....................................................................................................84
Wat wordt er bedoeld met 'meestal met een rechtstreeks verbaal equivalent'?............................84
4
Leesstof Periode 2 Leerjaar 1
Inhoud
Hoofdstuk 3: Sociale cognitie: hoe we denken over de sociale wereld..................................................5
3.1: De sociale denker........................................................................................................................5
3.2: Op de automatische piloot: denken zonder inspanning..............................................................5
3.2.1: Mensen als alledaagse theoretici: automatisch denken met schema’s................................5
3.2.2: Soorten automatisch denken................................................................................................8
3.2.3: Automatisch denken en metaforen over lichaam en geest..................................................9
3.2.4 Mentale strategieën en snelle aannames: beoordelingsheuristieken...................................9
3.3 De invloed van cultuur op sociaal denken..................................................................................11
3.3.1 Culturele determinanten van schema’s...............................................................................11
3.3.2 Holistisch versus analytisch denken.....................................................................................12
3.4 Gecontroleerde sociale cognitie: ingespannen denken..............................................................12
3.4.1 Gecontroleerd denken en vrije wil.......................................................................................13
3.4.2 Het verleden mentaal omgedaan maken: tegenfeitelijk redeneren....................................13
3.4.3 Gedachteonderdrukking......................................................................................................14
3.4.4 Beter leren denken..............................................................................................................15
3.5 Terug naar Watson.....................................................................................................................15
Hoofdstuk 4: Sociale perceptie: Hoe we andere mensen begrijpen.....................................................16
4.1 Non-verbale communicatie........................................................................................................16
4.1.1 Gezichtsuitdrukkingen van emoties.....................................................................................16
4.1.2 Cultuur en de vormen van non-verbale communicatie.......................................................18
4.2 Eerste indrukken: Snel en hardnekkig.........................................................................................18
4.2.1 De aanhoudende invloed van eerste indrukken..................................................................18
4.2.2 Eerste indrukken en non-verbale communicatie in ons voordeel gebruiken.......................19
4.3: Causale attributie: Het beantwoorden van het waarom...........................................................19
4.3.1 De aard van het attributieproces.........................................................................................19
4.3.2 Het covariatiemodel: interne versus externe attributies.....................................................20
4.3.3 De fundamentele attributiefout: De mens als persoonlijkheidspsycholoog........................20
4.3.4 Zelfdienende attributies.......................................................................................................21
4.3.5 De ‘blinde vlek’-bias.............................................................................................................23
4.4 Cultuur en sociale perceptie.......................................................................................................23
4.4.1 Holistisch versus analytisch denken.....................................................................................23
1
, 4.4.2 Culturele verschillen in de fundamentele attributiefout......................................................23
4.4.3 Cultuur en andere attributionele biases..............................................................................24
Hoofdstuk 7: Attitudes en attitudeverandering: gedachten en gevoelens beïnvloeden.......................25
7.1: De aard en oorsprong van attitudes..........................................................................................25
7.1.1: Hoe ontstaan attitudes?.....................................................................................................25
7.1.2: Expliciete versus impliciete attitudes..................................................................................27
7.2: Attitudes en het voorspellen van gedrag...................................................................................27
7.2.1 Spontaan gedrag voorspellen..............................................................................................27
7.2.2 Gepland gedrag voorspellen................................................................................................28
7.3 Attitudeverandering...................................................................................................................29
7.3.1 Attitudes veranderen door gedrag te veranderen: Opnieuw de cognitieve
dissonantietheorie........................................................................................................................29
7.3.2 Persuasieve communicatie en attitudeverandering.............................................................29
7.3.3 Emotie en attitudeverandering............................................................................................32
7.3.4 Attitudeverandering en het lichaam....................................................................................33
7.4 De macht van reclame................................................................................................................34
7.4.1 Hoe werkt reclame?.............................................................................................................34
7.4.2 Sublimale reclame...............................................................................................................34
7.4.3 Reclame, stereotypen en cultuur.........................................................................................35
7.5 Persuasieve boodschappen weerstaan.......................................................................................35
7.5.1 Inenten tegen attitudeverandering......................................................................................36
7.5.2 Alert zijn op sluikreclame.....................................................................................................36
7.5.3 Druk van leeftijdsgenoten weerstaan..................................................................................36
7.5.4 Als persuasieve pogingen averechts werken: Reactantietheorie.........................................37
Hoofdstuk 5: Het zelf: Onszelf begrijpen in een sociale context...........................................................37
5.1: De oorsprong en aard van het zelfconcept................................................................................37
5.1.1: Culturele invloeden op het zelfconcept..............................................................................38
5.1.2: De functies van het zelf.......................................................................................................38
5.2: Zelfkennis...................................................................................................................................38
5.2.1 Zelfkennis door middel van introspectie..............................................................................38
5.2.2 Zelfkennis door middel van zelfobservatie..........................................................................40
5.2.3 Andere mensen gebruiken voor zelfkennis..........................................................................43
5.3: Zelfcontrole: De uitvoerende functie van het zelf.....................................................................45
5.4 Impressiemanagement: De wereld is een schouwtoneel...........................................................46
5.4.1 Vleien en zelfsabotage.........................................................................................................46
5.5 Zelfvertrouwen: Hoe we over onszelf denken............................................................................47
2
,Hoofdstuk 6: De behoefte om ons handelen te rechtvaardigen...........................................................48
6.1: Een stabiel, positief zelfbeeld in stand houden.........................................................................48
6.1.1 Cognitieve dissonantietheorie.............................................................................................48
6.1.2 Beslissingen, beslissingen en nog eens beslissingen............................................................50
6.1.3 Dissonantie in verschillende culturen..................................................................................51
6.2 Zelfrechtvaardiging in het dagelijks leven...................................................................................52
6.2.1 Je inspanningen rechtvaardigen..........................................................................................52
6.2.2 Externe versus interne rechtvaardiging...............................................................................52
6.2.3 Straf en zelfoverreding........................................................................................................53
6.2.4 Het hypocrisieparadigma.....................................................................................................55
6.2.5 Goede en slechte daden rechtvaardigen.............................................................................55
6.2.6 Onze slachtoffers ontmenselijken........................................................................................55
6.3 Een negatief zelfbeeld en dissonantie........................................................................................56
6.3.1 Consistentie van negatief zelfbeeld met immoreel gedrag..................................................56
6.3.2 Ons zelfconcept bevestigen of verheffen?...........................................................................57
6.4 Terug naar Heaven’s Gate...........................................................................................................58
6.4.1 Leren van onze fouten.........................................................................................................58
Hoofdstuk 8: Conformisme: Sociale invloed en aanpassing van gedrag...............................................59
8.1 Conformisme: Wanneer en waarom...........................................................................................59
8.2 Informationele sociale invloed: De behoefte om te weten wat ‘juist’ is.....................................59
8.2.1 Het belang van accuraat zijn................................................................................................60
8.2.2 De schaduwzijde van informationeel conformisme.............................................................60
8.2.3 Wanneer conformeren mensen zich aan informationele sociale invloed?..........................61
8.3 Normatieve sociale invloed: De behoefte om geaccepteerd te worden.....................................62
8.3.1 Conformisme en sociale goedkeuring: De lijnexperimenten van Asch................................62
8.3.2 Het belang van accuraat zijn, vervolg..................................................................................63
8.3.3 Wat gebeurt als men normatieve sociale invloed weerstaat?.............................................64
8.3.4 De sociale impacttheorie.....................................................................................................64
8.3.5 Minderheidsinvloed: Als een paar mensen de meerderheid beïnvloeden..........................65
8.4 Strategieën voor het gebruiken van sociale invloed...................................................................66
8.4.1 De rol van injunctieve en descriptieve normen...................................................................66
8.4.2 Gedragsverandering door middel van normen: Pas op voor het boemerangeffect.............67
8.4.3 Andere tactieken van sociale invloed..................................................................................67
8.5 Gehoorzamen aan gezag............................................................................................................68
8.5.1 De rol van normatieve sociale invloed.................................................................................68
8.5.2 De rol van informationele sociale invloed............................................................................69
3
, 8.5.3 Andere redenen waarom we gehoorzamen........................................................................69
8.5.4 De gehoorzaamheidsstudies: Toen en nu............................................................................70
Hoofdstuk 9: Groepsprocessen: Invloed in sociale groepen.................................................................72
9.1 Wat is een groep?.......................................................................................................................72
9.1.1 Waarom sluiten mensen zich aan bij groepen?...................................................................72
9.1.2 Sociale normen en groepsnormen.......................................................................................73
9.1.3 Groepscohesie.....................................................................................................................73
9.1.4 Groepsontwikkeling.............................................................................................................74
9.2 Groepen en het gedrag van individuen.......................................................................................75
9.2.1 Sociale facilitatie: Als de aanwezigheid van anderen ons energie geeft..............................75
9.2.2 Social loafing: Als de aanwezigheid van anderen ons ontspannen maakt...........................77
9.2.3 De-individuatie: Opgaan in de menigte...............................................................................77
9.3 Groepsbeslissingen.....................................................................................................................78
9.3.1 Procesverlies........................................................................................................................78
9.3.2 Groepspolarisatie: Een kwestie van uitersten......................................................................80
9.3.3 Leiderschap in groepen........................................................................................................81
9.4 Conflicten en samenwerking......................................................................................................83
9.4.1 Sociale dilemma’s................................................................................................................83
9.5 Intergroepsprocessen: Processen tussen groepen.....................................................................84
Vraag en antwoord aan/van docent.....................................................................................................84
Wat wordt er bedoeld met 'meestal met een rechtstreeks verbaal equivalent'?............................84
4
