Samenwerkend leren
Hoofdstuk 1 Samenwerken en leren
Sleutelbegrippen
1. Positieve wederzijdse afhankelijkheid: elkaar nodig hebben voor succes.
2. Individuele aanspreekbaarheid: bij moeten dragen en medeverantwoordelijk zijn.
3. Directe interactie: let op de opstelling, neuzen naar mekaar.
4. Sociale vaardigheden: aandacht voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden.
5. Inhoud en proces: bij de nabespreking verdienen beide aandacht.
Hoofdstuk 2 Klassenorganisatie gericht op samenwerkend leren
2.1 Groepen maken voor samenwerkend leren
1. Informele groepen:
Geschikt voor een kort project.
Kort, snel en makkelijk te organiseren.
2. Taakgroepen:
Long-term-project.
Samenwerking totdat de taak is afgerond.
3. Vaste groepen:
Leren in een groep (oefenen en ontwikkelen).
Groepsleden doormaken al met al dezelfde ontwikkeling.
De groepen kunnen homogeen of heterogeen worden samengesteld. Bij samenwerkend
leren gaat de voorkeur uit naar een heterogene groep waarin ‘leren van elkaar’ centraal
staat.
De groepsgrootte is afhankelijk van enkele factoren:
Aantal leerlingen
2 3 4 >5
Weinig 1. Vaardigheid Veel
Makkelijk 2. Taak Moeilijk
Veel 3. Materiaal Weinig
Weinig 4. Tijd Veel
Begin 5. Opbouw Eind
2.2 Regels in de groep
Gedragingen moeten concreet waarneembaar zijn en positief geformuleerd worden. Tevens
dient het aantal regels beperkt te zijn. Het maken van een T-kaart kan hierbij goed helpen.
2.3 Taken en rollen
Taakverdeling dient duidelijk te zijn plus afwisselend. Iedereen moet elke taak kunnen
uitvoeren of iedere rol kunnen vervullen.
,2.4 De inrichting van het lokaal
Proberen en oefenen van verschillende tafelopstellingen. Het kost een tijdje voordat je
routines hebt ingesleten bij de overgang van klassikaal naar groepjes. Geduld en herhaling is
belangrijk.
Hoofdstuk 3 Vijf elementaire samenwerkingsstructuren
3.1 De vijf vormen
1. Check in duo’s:
Maken en corrigeren van (kleine) opdrachten.
Snel en efficiënt.
2. Genummerde hoofden:
Nummers zijn aan taken gekoppeld.
Individuele aanspreekbaarheid komt hier goed naar voren.
3. Denken – delen – uitwisselen:
Vraag door de docent individueel nadenken delen in duo’s of groepjes /
uitwisselen geschikt voor moeilijke vragen waar meerdere antwoorden mogelijk
zijn.
4. Driestappeninterview:
Centraal staat het luisteren en het terugvertellen.
Omgaan met verschillende meningen en het beheersen van de leerstof!
5. Expertmethode:
Centrale taak moet beantwoord worden.
Het elkaar onderwijzen staat hier centraal.
3.2 Adviezen bij de uitvoering
Begin met gemakkelijke opdrachten.
Voorbereiding is het halve werk.
Digibord kan een handig hulpmiddel zijn: projecteer (onderdelen van) de instructie.
Bouw het samenwerkend leren langzaam op: ontwikkel logische en duidelijke
routines.
Instructie is heel belangrijk!
In het begin is samenwerkend leren tijdrovend. Herhaling en geduld!
Hoofdstuk 4 Sociale vaardigheden en groepsprocessen
4.1 Sociale vaardigheden bij samenwerkend leren
1. Sociale vaardigheden moeten specifiek en concreet zijn. Zowel voor de docent als voor de
leerlingen.
2. Functionaliteit van de sociale vaardigheden: welke (sociale) vaardigheden zijn nodig om
een bepaalde opdracht samen te maken.
4.2 Stappenplan
Sociale vaardigheden kunnen beschouwd worden als het tweede lesdoel. Het staat namelijk
ten dienste van het leren.
Ad 1 Gericht gebruik van samenwerkingsstructuren
Bijvoorbeeld: check in duo’s is geschikt om de vaardigheden overleggen en het eens
worden te oefenen.
, Bijvoorbeeld: Expertmethode is handig om elkaar lesgeven, discussiëren en luisteren
te oefenen.
Hoe complexer de samenwerkingsstructuur, hoe complexer de mix sociale en
cognitieve vaardigheden.
Ad 2 Gericht gebruik van rollen
Het toekennen van rollen aan leerlingen op basis van:
Kwaliteiten, al dan niet persoonlijk.
Oefenen en ontwikkelen van bepaalde rollen / taken.
Orde: geef de drukke leerlingen een verantwoordelijke taak (Houd ze bezig!).
Ad 3 Expliciet maken van goed gebruik van sociale vaardigheden
Luisteren en feedback geven op concreet gedrag. Besteed veel aandacht aan gewenst
gedrag.
Ad 4 Evalueren van groepsprocessen
Vragen aan groepsleden stellen.
Zelf gedrag benoemen.
Volgende keer anders?
Ad 5 Stappenplan ontwikkelen en inslijten van sociale vaardigheden
Systematisch inslijten van routines.
Stappenplan
0. Vooraf vaststellen van sociale vaardigheden.
1. Verhelderen van sociale vaardigheid.
Geef voorbeelden d.m.v. een rollenspel, video of verhaal.
Wat is het voordeel van deze sociale vaardigheid?
2. Voorbeelden tonen.
Vertel aan de leerlingen wat je gaat doen.
Laat zien wat je aan het doen bent.
Vertel wat je gedaan hebt.
3. Concreet maken van sociale vaardigheden.
Met behulp van een T-kaart.
Enerzijds ‘Ziet eruit als’ en anderzijds ‘Klinkt als’.
4. Laten oefenen als 2e doel en observeren.
Leerlingen gaan oefenen met de sociale vaardigheid / vaardigheden.
Gebruik hiervoor een makkelijke opdracht.
5. Nabespreking.
Zowel inhoudsgerichte als procesgerichte nabespreking.
Feedback geven plus voornamelijk benoemen van gewenst gedrag!
4.3 Evalueren van de sociale vaardigheden en groepsprocessen
Algemene of specifieke evaluatieve vragen of werken met evaluatieformulieren. Analyseren
door terug te blikken. Tips en tops meenemen naar de toekomst = ontwikkeling!
4.4 Opbouw van groepsprocessen en de bijbehorende sociale vaardigheden
Van makkelijke naar moeilijke opdrachten.
1. Formeren: veilig en werkbaar.
Elementaire sociale vaardigheden die het mogelijk maken om samen veilig en
fatsoenlijk aan een opdracht te werken.
Hoofdstuk 1 Samenwerken en leren
Sleutelbegrippen
1. Positieve wederzijdse afhankelijkheid: elkaar nodig hebben voor succes.
2. Individuele aanspreekbaarheid: bij moeten dragen en medeverantwoordelijk zijn.
3. Directe interactie: let op de opstelling, neuzen naar mekaar.
4. Sociale vaardigheden: aandacht voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden.
5. Inhoud en proces: bij de nabespreking verdienen beide aandacht.
Hoofdstuk 2 Klassenorganisatie gericht op samenwerkend leren
2.1 Groepen maken voor samenwerkend leren
1. Informele groepen:
Geschikt voor een kort project.
Kort, snel en makkelijk te organiseren.
2. Taakgroepen:
Long-term-project.
Samenwerking totdat de taak is afgerond.
3. Vaste groepen:
Leren in een groep (oefenen en ontwikkelen).
Groepsleden doormaken al met al dezelfde ontwikkeling.
De groepen kunnen homogeen of heterogeen worden samengesteld. Bij samenwerkend
leren gaat de voorkeur uit naar een heterogene groep waarin ‘leren van elkaar’ centraal
staat.
De groepsgrootte is afhankelijk van enkele factoren:
Aantal leerlingen
2 3 4 >5
Weinig 1. Vaardigheid Veel
Makkelijk 2. Taak Moeilijk
Veel 3. Materiaal Weinig
Weinig 4. Tijd Veel
Begin 5. Opbouw Eind
2.2 Regels in de groep
Gedragingen moeten concreet waarneembaar zijn en positief geformuleerd worden. Tevens
dient het aantal regels beperkt te zijn. Het maken van een T-kaart kan hierbij goed helpen.
2.3 Taken en rollen
Taakverdeling dient duidelijk te zijn plus afwisselend. Iedereen moet elke taak kunnen
uitvoeren of iedere rol kunnen vervullen.
,2.4 De inrichting van het lokaal
Proberen en oefenen van verschillende tafelopstellingen. Het kost een tijdje voordat je
routines hebt ingesleten bij de overgang van klassikaal naar groepjes. Geduld en herhaling is
belangrijk.
Hoofdstuk 3 Vijf elementaire samenwerkingsstructuren
3.1 De vijf vormen
1. Check in duo’s:
Maken en corrigeren van (kleine) opdrachten.
Snel en efficiënt.
2. Genummerde hoofden:
Nummers zijn aan taken gekoppeld.
Individuele aanspreekbaarheid komt hier goed naar voren.
3. Denken – delen – uitwisselen:
Vraag door de docent individueel nadenken delen in duo’s of groepjes /
uitwisselen geschikt voor moeilijke vragen waar meerdere antwoorden mogelijk
zijn.
4. Driestappeninterview:
Centraal staat het luisteren en het terugvertellen.
Omgaan met verschillende meningen en het beheersen van de leerstof!
5. Expertmethode:
Centrale taak moet beantwoord worden.
Het elkaar onderwijzen staat hier centraal.
3.2 Adviezen bij de uitvoering
Begin met gemakkelijke opdrachten.
Voorbereiding is het halve werk.
Digibord kan een handig hulpmiddel zijn: projecteer (onderdelen van) de instructie.
Bouw het samenwerkend leren langzaam op: ontwikkel logische en duidelijke
routines.
Instructie is heel belangrijk!
In het begin is samenwerkend leren tijdrovend. Herhaling en geduld!
Hoofdstuk 4 Sociale vaardigheden en groepsprocessen
4.1 Sociale vaardigheden bij samenwerkend leren
1. Sociale vaardigheden moeten specifiek en concreet zijn. Zowel voor de docent als voor de
leerlingen.
2. Functionaliteit van de sociale vaardigheden: welke (sociale) vaardigheden zijn nodig om
een bepaalde opdracht samen te maken.
4.2 Stappenplan
Sociale vaardigheden kunnen beschouwd worden als het tweede lesdoel. Het staat namelijk
ten dienste van het leren.
Ad 1 Gericht gebruik van samenwerkingsstructuren
Bijvoorbeeld: check in duo’s is geschikt om de vaardigheden overleggen en het eens
worden te oefenen.
, Bijvoorbeeld: Expertmethode is handig om elkaar lesgeven, discussiëren en luisteren
te oefenen.
Hoe complexer de samenwerkingsstructuur, hoe complexer de mix sociale en
cognitieve vaardigheden.
Ad 2 Gericht gebruik van rollen
Het toekennen van rollen aan leerlingen op basis van:
Kwaliteiten, al dan niet persoonlijk.
Oefenen en ontwikkelen van bepaalde rollen / taken.
Orde: geef de drukke leerlingen een verantwoordelijke taak (Houd ze bezig!).
Ad 3 Expliciet maken van goed gebruik van sociale vaardigheden
Luisteren en feedback geven op concreet gedrag. Besteed veel aandacht aan gewenst
gedrag.
Ad 4 Evalueren van groepsprocessen
Vragen aan groepsleden stellen.
Zelf gedrag benoemen.
Volgende keer anders?
Ad 5 Stappenplan ontwikkelen en inslijten van sociale vaardigheden
Systematisch inslijten van routines.
Stappenplan
0. Vooraf vaststellen van sociale vaardigheden.
1. Verhelderen van sociale vaardigheid.
Geef voorbeelden d.m.v. een rollenspel, video of verhaal.
Wat is het voordeel van deze sociale vaardigheid?
2. Voorbeelden tonen.
Vertel aan de leerlingen wat je gaat doen.
Laat zien wat je aan het doen bent.
Vertel wat je gedaan hebt.
3. Concreet maken van sociale vaardigheden.
Met behulp van een T-kaart.
Enerzijds ‘Ziet eruit als’ en anderzijds ‘Klinkt als’.
4. Laten oefenen als 2e doel en observeren.
Leerlingen gaan oefenen met de sociale vaardigheid / vaardigheden.
Gebruik hiervoor een makkelijke opdracht.
5. Nabespreking.
Zowel inhoudsgerichte als procesgerichte nabespreking.
Feedback geven plus voornamelijk benoemen van gewenst gedrag!
4.3 Evalueren van de sociale vaardigheden en groepsprocessen
Algemene of specifieke evaluatieve vragen of werken met evaluatieformulieren. Analyseren
door terug te blikken. Tips en tops meenemen naar de toekomst = ontwikkeling!
4.4 Opbouw van groepsprocessen en de bijbehorende sociale vaardigheden
Van makkelijke naar moeilijke opdrachten.
1. Formeren: veilig en werkbaar.
Elementaire sociale vaardigheden die het mogelijk maken om samen veilig en
fatsoenlijk aan een opdracht te werken.
