Ouderenzorg
1. Veroudering van de bevolking
1.1 een kwestie van ontgroening en toename van de levensverwachting
De bevolking is aan het verouderen en dit komt omdat er meer ouderen zijn dan jongeren en die
blijven ook langer leven.
1.1.1 ontgroening van de bevolking (figuur p11 in je boek)
- geboortecijfer daalt sinds begin 20ste eeuw gevolg: verminderen van aandeel jongeren
- na 2de wereld oorlog even weer een boost: babyboom (1945-1965)
- sinds 1960 nam geboortecijfer weer af oorzaken: onderandere anticonceptie &
geboortecontrole
- belgische gegevens voorspellen dat gem. kinderen per vrouw afneemt, ver onder het
vervaningspeil= hoeveel kinderen per vrouw nodig zijn om de generaties te vervangen en de
bevolking op peil te houden
1.1.2 toename van de levensverwachting
- sinds begin 20ste eeuw neemt levensverwachting toe oorzaken: verbeterde
levensomstandigheden, betere gezondheidszorg en preventiecampagnes voor gezonder
leven, deze dragen allemaal bij aan een toename van de levensverwachting
- gestegen levensverwachting betekent dat we steeds een hogere leeftijd bereiken (figuur p.
12)
- vrouwen hebben hogere levensverwachting (83,7) dan mannen (79)
- de kloof tussen mannen en vrouwen (qua levensverwachting) wordt steeds kleiner door
onderandere ongezond (rook)gedrag, vrouwen gaan nu meer buitenshuis werken dan
vroeger dus hogere risicos op fysieke belasting, stress,…
- voorspellingen voor later (2017-2070): vrouwen (89,69) en mannen (88,05)
1.1.3 de bevolking vergrijst en verzilvert
- door ontgroening en toegenomen levensverwachting neemt het aandeel ouderen in
samenleving toe bevolking vergrijst
- ouder worden van de babyboomgeneratie zorgt dat de vergrijzing versnelt (want die mensen
beginnen sinds 2010 stilaan ouder te worden), daardoor zal er dus een groot aandeel
ouderen bijkomen in de toekomst
- 4/10 65-plussers zullen tegen 2050 80 jaar of ouder zijn er ontstaat daardoor een
verzilvering van de bevolking (figuur p. 14)
- Naar verwachting zal de vergrijzingsgolf rond 2040 zijn piek bereiken en de vergrijzing zal dus
stabiel blijven door geleidelijke uitdoving van babyboomeffect
, begrippen
Verzilvering van de duidt op een toenemende aandeel oudste ouderen (80 jaar of ouder)
bevolking binnen het segement van de oudere bevolking (65 jaar of ouder)
Dubbele vergrijzing is het verschijnsel dat niet alleen de groep ouderen een relatief groter
aandeel vormt van de belgische samenleving (o.a. gevolg van de
babyboom na de Tweede Wereldoorlog), maar dat tevens de
gemiddelde leeftijd steeds hoger komt te liggen, waardoor de
vergrijzing op twee manieren toeneemt.
1.1.4 de ontgroening en vergrijzing visueel voorgesteld
- veroudering van de bevolking kunnen we ook afleiden uit de evolutie van de vorm van de
leeftijdspiramide van belgië
- de vorm van de leeftijdspiramide geeft belangrijke aanwijzingen over verleden en toekomst
van de bevolking
- de leeftijdssamenstelling eind 19de eeuw kent de vorm van een ‘echte’ piramide (brede voet,
scherpe top) hoog geboortecijfer en weinig mensen aan de top want levensverwachting
was nog niet zo hoog
- in 2025 zal dit grondig gewijzigd zijn: smallere bassis door de ontgroening en een minder
scherpe top door vergrijzing en verzilvering
1881 2025
Begrippen
Leeftijdspiramide Een grafische weergave van de verdeling van de bevolking naar geslacht
en leeftijd, waarbij leeftijd op de verticale as (y-as) is geplaatst.
Doorgaans worden de leeftijdsverdelingen van mannen en vrouwen in
één grafiek geplaatst, die van de mannen links en die van de vrouwen
rechts van de verticale leeftijdsas.
Ontgroening is het afnemen van het aandeel jongeren in de bevolking als gevolg van
een afname van het geboortecijfer.
, 1.1.5 de ontgroening en vergrijzing genuanceerd (tabel p. 17)
- vergrijzing treft heel het land, maar er zijn regionale verschillen
- brussels hoofdstedelijk gewest is duidelijk jonger dan vlaams en waals gewest (wonen meer
jongeren en minder ouderen) belangrijkste oorzaak: multicultureel karakter, het zijn
vooral jonge mensen die vanuit (buiten)land naar brussel trekken en er worden gemiddeld
meer kinderen geboren bij een niet-belgisch gezin
- De vergrijzing in brussel neemt af maar de verzilvering niet (1/3 65-plussers zijn ouder dan
80) brussel is dus niet alleen het jongste gewest maar ook dat met het hoogste deel 80 -
plussers)
- Van 55-64 jarige in brussel is een kwart niet-belgisch men voorspelt dat het aantal
ouderen uit andere landen zal toenemen
o ALS VERPLEEGKUNDIGE: zal je meer en emer handelen in een multiculturele
context. Ouderen met migratie achtergrond zijn vaak terughoudend om in te
gaan op professionele hulp dus nodig om zorg toegangkelijk en kwaliteitsvol af
te stemmen op verschillende doelgroepen
- Waals gewest staat dichter bij nationale gemiddelde
- Vlaams gewest wijkt er sterker van af door meer uitgesproken vergrijzing (minder jongeren
en meer ouderen)
- de kust telt een sterke vergrijzing Dit kan verklaard worden door ouder worden van eigen
babyboomers + pensioenmigranten ( de huidige situatie aan de kust is die van belgië binnen
15 jaar, de kust vormt dus een ‘afspiegeling’ van de toekomstige situatie in belgië)
- Kustgemeenten hebben als eerste diverse uitdagingen op vlak van leeftijdsvriendelijke
gezondheidszorg:
o Hoge druk op thuisverpleging en (semi)residentiële voorzieningen
o Veelal minimale sociaal netwerk bij pensioenmigranten
o Hoge vraag naar werknemers in de zorg
Begrippen
pensioenmigrante Zijn ouderen die na pensionering hun oorspronkelijke woonplaats inruilen
n voor een woonplaats aan de belgische kust
1.2 uitdagingen voor de verpleegkundige praktijk
Door de vergrijzing en verzilvering zal zorgvraag toenemen
1.2.1 de oudere van de toekomst: noodzaak tot herziening van de zorg aanhouden
- de babyboomers leveren de (oudste) ouderen van de toekomst
- Ze zullen als oudere beter geïnformeerd, mondiger en daardoor ook kritischer zijn dus de
toekomstige ouderen willen duidelijke informatie over geboden kwaliteit en veiligheid en
controle over hun zorgverlening.
o ALS VERPLEEGKUNDIGE: de toekomstige ouderen zullen de zorg wat veranderen.
Vooroordelen die er soms nog heersen zullen wijzigen, er is een omslag van
aanbodgestuurde zorg naar vraaggestuurde zorg, met de oudere als regisseur
, 1.2.2 focus op gezond en actief ouder worden
- een betere gezondheidszorg zorgt ervoor dat we ziektes die vroeger sneller een overlijden
tot gevolg hadden beter worden opgespoor en (preventief) worde behandeld
- door te werken aan betere gezondheid en gezondheidsverlies te beperken dragen we bij tot
gezond en actief ouder worden preventie speelt daarbij een sleutelrol
- ook ligt de focus op behoud van kwaliteit van het leven door zelfredzaamheid en zegie van
oudere te ondersteunen
o ALS VERPLEEGKUNDIGE: heb je belangrijke rol om ouderen te informeren en
sensibiliseren over meerwaarde van een gezonde levenstijl
1.2.3 toename van chronische aandoeningen
- door toenemende levensverwachting nemen die aandoeningen toe waarvoor hoge leeftijd
een risico factor is risico op chronische aandoening stijgt met de leeftijd (65-75: ong. 20%
en 75-plussers ong. 40 % kans)
- ook prevalentie multimorbiditeit stijgt
- chronische ziekten kunnen specifieke gevolgen met zich meebrengen voor
dagelijksfunctioneren en mate waarop ze beroep doen op gezondheidszorg
- door aanwezigheid van één of meer chronische aandoeningen heb je een hogere kans dat
een persoon behoefte heeft aan langdurige zorg en/of ondersteuning
o ALS VERPLEEGKUNDIGE: meer chronische aandoeningen = hogere complexiteit van
de behandeling, verzorging en begeleiding rekening mee houden als VPK!
Begrippen
Chronische Zijn langdurige ziekten met een meestal langzame progressie, zoals hart-en
aandoening vaatziekten, kanker, chronische longaandoeningen, diabetes, dementie,
psychische aandoeningen
multimorbiditeit Houdt in dat er twee of meer chronische ziekten tegelijk voorkomen bij
dezelfde persoon
1.2.4 toename van de zorgvraag
- aandoeningen worden sneller gediagnosticeerd
- we leven langer en doorgaans met één of meerdere aandoeningen daardoor maken we
over een langere periode gebruik van zorg en neemt ze zorgvraag toe
- het aantal personen met ernstige beperkingen bij de (instrumentele) activiteiten van het
dagelijkse leven zal voor het vlaams gewest tegen 2020 met 20% toenemen en met 80 %
tegen 2050
- beperkingen in ADL en IADL ontstaan op 2 manieren:
o Als gevolg van een chronische aandoening (bij 70% van de 75- plussers)
o Of als gevolg van een acute aandoening (meestal bij ouderen 65-75: 70%)
o ALS VERPLEEGKUNDIGE: zorgontvangers die meerdere chronische aandoeningen
hebben die ook interfereren met acute aandoeningen kunnen bv. voor bijkomende
complicaties zorgen en als verpleegkundige is het nodig dat je tijdig potentiële
complicaties en symptomen van ziekte signaleert, beoordeelt en behandelt
1. Veroudering van de bevolking
1.1 een kwestie van ontgroening en toename van de levensverwachting
De bevolking is aan het verouderen en dit komt omdat er meer ouderen zijn dan jongeren en die
blijven ook langer leven.
1.1.1 ontgroening van de bevolking (figuur p11 in je boek)
- geboortecijfer daalt sinds begin 20ste eeuw gevolg: verminderen van aandeel jongeren
- na 2de wereld oorlog even weer een boost: babyboom (1945-1965)
- sinds 1960 nam geboortecijfer weer af oorzaken: onderandere anticonceptie &
geboortecontrole
- belgische gegevens voorspellen dat gem. kinderen per vrouw afneemt, ver onder het
vervaningspeil= hoeveel kinderen per vrouw nodig zijn om de generaties te vervangen en de
bevolking op peil te houden
1.1.2 toename van de levensverwachting
- sinds begin 20ste eeuw neemt levensverwachting toe oorzaken: verbeterde
levensomstandigheden, betere gezondheidszorg en preventiecampagnes voor gezonder
leven, deze dragen allemaal bij aan een toename van de levensverwachting
- gestegen levensverwachting betekent dat we steeds een hogere leeftijd bereiken (figuur p.
12)
- vrouwen hebben hogere levensverwachting (83,7) dan mannen (79)
- de kloof tussen mannen en vrouwen (qua levensverwachting) wordt steeds kleiner door
onderandere ongezond (rook)gedrag, vrouwen gaan nu meer buitenshuis werken dan
vroeger dus hogere risicos op fysieke belasting, stress,…
- voorspellingen voor later (2017-2070): vrouwen (89,69) en mannen (88,05)
1.1.3 de bevolking vergrijst en verzilvert
- door ontgroening en toegenomen levensverwachting neemt het aandeel ouderen in
samenleving toe bevolking vergrijst
- ouder worden van de babyboomgeneratie zorgt dat de vergrijzing versnelt (want die mensen
beginnen sinds 2010 stilaan ouder te worden), daardoor zal er dus een groot aandeel
ouderen bijkomen in de toekomst
- 4/10 65-plussers zullen tegen 2050 80 jaar of ouder zijn er ontstaat daardoor een
verzilvering van de bevolking (figuur p. 14)
- Naar verwachting zal de vergrijzingsgolf rond 2040 zijn piek bereiken en de vergrijzing zal dus
stabiel blijven door geleidelijke uitdoving van babyboomeffect
, begrippen
Verzilvering van de duidt op een toenemende aandeel oudste ouderen (80 jaar of ouder)
bevolking binnen het segement van de oudere bevolking (65 jaar of ouder)
Dubbele vergrijzing is het verschijnsel dat niet alleen de groep ouderen een relatief groter
aandeel vormt van de belgische samenleving (o.a. gevolg van de
babyboom na de Tweede Wereldoorlog), maar dat tevens de
gemiddelde leeftijd steeds hoger komt te liggen, waardoor de
vergrijzing op twee manieren toeneemt.
1.1.4 de ontgroening en vergrijzing visueel voorgesteld
- veroudering van de bevolking kunnen we ook afleiden uit de evolutie van de vorm van de
leeftijdspiramide van belgië
- de vorm van de leeftijdspiramide geeft belangrijke aanwijzingen over verleden en toekomst
van de bevolking
- de leeftijdssamenstelling eind 19de eeuw kent de vorm van een ‘echte’ piramide (brede voet,
scherpe top) hoog geboortecijfer en weinig mensen aan de top want levensverwachting
was nog niet zo hoog
- in 2025 zal dit grondig gewijzigd zijn: smallere bassis door de ontgroening en een minder
scherpe top door vergrijzing en verzilvering
1881 2025
Begrippen
Leeftijdspiramide Een grafische weergave van de verdeling van de bevolking naar geslacht
en leeftijd, waarbij leeftijd op de verticale as (y-as) is geplaatst.
Doorgaans worden de leeftijdsverdelingen van mannen en vrouwen in
één grafiek geplaatst, die van de mannen links en die van de vrouwen
rechts van de verticale leeftijdsas.
Ontgroening is het afnemen van het aandeel jongeren in de bevolking als gevolg van
een afname van het geboortecijfer.
, 1.1.5 de ontgroening en vergrijzing genuanceerd (tabel p. 17)
- vergrijzing treft heel het land, maar er zijn regionale verschillen
- brussels hoofdstedelijk gewest is duidelijk jonger dan vlaams en waals gewest (wonen meer
jongeren en minder ouderen) belangrijkste oorzaak: multicultureel karakter, het zijn
vooral jonge mensen die vanuit (buiten)land naar brussel trekken en er worden gemiddeld
meer kinderen geboren bij een niet-belgisch gezin
- De vergrijzing in brussel neemt af maar de verzilvering niet (1/3 65-plussers zijn ouder dan
80) brussel is dus niet alleen het jongste gewest maar ook dat met het hoogste deel 80 -
plussers)
- Van 55-64 jarige in brussel is een kwart niet-belgisch men voorspelt dat het aantal
ouderen uit andere landen zal toenemen
o ALS VERPLEEGKUNDIGE: zal je meer en emer handelen in een multiculturele
context. Ouderen met migratie achtergrond zijn vaak terughoudend om in te
gaan op professionele hulp dus nodig om zorg toegangkelijk en kwaliteitsvol af
te stemmen op verschillende doelgroepen
- Waals gewest staat dichter bij nationale gemiddelde
- Vlaams gewest wijkt er sterker van af door meer uitgesproken vergrijzing (minder jongeren
en meer ouderen)
- de kust telt een sterke vergrijzing Dit kan verklaard worden door ouder worden van eigen
babyboomers + pensioenmigranten ( de huidige situatie aan de kust is die van belgië binnen
15 jaar, de kust vormt dus een ‘afspiegeling’ van de toekomstige situatie in belgië)
- Kustgemeenten hebben als eerste diverse uitdagingen op vlak van leeftijdsvriendelijke
gezondheidszorg:
o Hoge druk op thuisverpleging en (semi)residentiële voorzieningen
o Veelal minimale sociaal netwerk bij pensioenmigranten
o Hoge vraag naar werknemers in de zorg
Begrippen
pensioenmigrante Zijn ouderen die na pensionering hun oorspronkelijke woonplaats inruilen
n voor een woonplaats aan de belgische kust
1.2 uitdagingen voor de verpleegkundige praktijk
Door de vergrijzing en verzilvering zal zorgvraag toenemen
1.2.1 de oudere van de toekomst: noodzaak tot herziening van de zorg aanhouden
- de babyboomers leveren de (oudste) ouderen van de toekomst
- Ze zullen als oudere beter geïnformeerd, mondiger en daardoor ook kritischer zijn dus de
toekomstige ouderen willen duidelijke informatie over geboden kwaliteit en veiligheid en
controle over hun zorgverlening.
o ALS VERPLEEGKUNDIGE: de toekomstige ouderen zullen de zorg wat veranderen.
Vooroordelen die er soms nog heersen zullen wijzigen, er is een omslag van
aanbodgestuurde zorg naar vraaggestuurde zorg, met de oudere als regisseur
, 1.2.2 focus op gezond en actief ouder worden
- een betere gezondheidszorg zorgt ervoor dat we ziektes die vroeger sneller een overlijden
tot gevolg hadden beter worden opgespoor en (preventief) worde behandeld
- door te werken aan betere gezondheid en gezondheidsverlies te beperken dragen we bij tot
gezond en actief ouder worden preventie speelt daarbij een sleutelrol
- ook ligt de focus op behoud van kwaliteit van het leven door zelfredzaamheid en zegie van
oudere te ondersteunen
o ALS VERPLEEGKUNDIGE: heb je belangrijke rol om ouderen te informeren en
sensibiliseren over meerwaarde van een gezonde levenstijl
1.2.3 toename van chronische aandoeningen
- door toenemende levensverwachting nemen die aandoeningen toe waarvoor hoge leeftijd
een risico factor is risico op chronische aandoening stijgt met de leeftijd (65-75: ong. 20%
en 75-plussers ong. 40 % kans)
- ook prevalentie multimorbiditeit stijgt
- chronische ziekten kunnen specifieke gevolgen met zich meebrengen voor
dagelijksfunctioneren en mate waarop ze beroep doen op gezondheidszorg
- door aanwezigheid van één of meer chronische aandoeningen heb je een hogere kans dat
een persoon behoefte heeft aan langdurige zorg en/of ondersteuning
o ALS VERPLEEGKUNDIGE: meer chronische aandoeningen = hogere complexiteit van
de behandeling, verzorging en begeleiding rekening mee houden als VPK!
Begrippen
Chronische Zijn langdurige ziekten met een meestal langzame progressie, zoals hart-en
aandoening vaatziekten, kanker, chronische longaandoeningen, diabetes, dementie,
psychische aandoeningen
multimorbiditeit Houdt in dat er twee of meer chronische ziekten tegelijk voorkomen bij
dezelfde persoon
1.2.4 toename van de zorgvraag
- aandoeningen worden sneller gediagnosticeerd
- we leven langer en doorgaans met één of meerdere aandoeningen daardoor maken we
over een langere periode gebruik van zorg en neemt ze zorgvraag toe
- het aantal personen met ernstige beperkingen bij de (instrumentele) activiteiten van het
dagelijkse leven zal voor het vlaams gewest tegen 2020 met 20% toenemen en met 80 %
tegen 2050
- beperkingen in ADL en IADL ontstaan op 2 manieren:
o Als gevolg van een chronische aandoening (bij 70% van de 75- plussers)
o Of als gevolg van een acute aandoening (meestal bij ouderen 65-75: 70%)
o ALS VERPLEEGKUNDIGE: zorgontvangers die meerdere chronische aandoeningen
hebben die ook interfereren met acute aandoeningen kunnen bv. voor bijkomende
complicaties zorgen en als verpleegkundige is het nodig dat je tijdig potentiële
complicaties en symptomen van ziekte signaleert, beoordeelt en behandelt
