SOCIOLOGIE
,INHOUD
H1: Op ontdekkingstocht door bekend gebied? ...................................................................................... 5
1. Het dagelijkse leven door de bril van de socioloog .......................................................................... 5
Sociologische verbeelding ............................................................................................................. 5
1.1. Over eten en drinken ............................................................................................................... 6
1.2. Over sport .............................................................................................................................. 6
1.3. Over lifestyle en lijfstijl ............................................................................................................ 6
1.3. Over lifestyle en lijfstijl ............................................................................................................ 7
1.4. Over liefde ............................................................................................................................. 7
1.5. “Alles is contingent, maar niet arbitrair” (Elchardus, Spruyt en Vanroelen, 2014) ........................ 7
3. Een stap verder: een sociologische blik doet beter begrijpen ........................................................... 8
3.1. Echtscheiding ........................................................................................................................ 8
3.3. Ziekte en dood ........................................................................................................................ 8
4. Een eerste definitie van sociologie ................................................................................................. 8
H2: De samenleving is een veld van tegengestelde krachten ................................................................... 9
1. Individu en samenleving: een strijd van goed tegen kwaad? ............................................................. 9
2. De samenleving: een vat vol mogelijkheden en beperkingen .......................................................... 11
3. Solidariteit versus strijd ............................................................................................................... 11
2.1. Solidariteit en cohesie .......................................................................................................... 11
2.2. Strijd en conflict ................................................................................................................... 12
4. Ongelijkheid versus gelijkheid ...................................................................................................... 12
H3: Welk nut heeft de sociologie voor wie geen socioloog wil worden? .................................................. 13
1. De sociologie, een wetenschap als (g)een ander ........................................................................... 14
2. Er is meer wetenschap onder de zon dan enkel natuurwetenschap ................................................ 15
3. Een socioloog onderzoekt sociale feiten....................................................................................... 15
4. De sociologie: 1 van de huizen op het plein van de samenleving, met verschillende kamers en de
bijhorende ramen ........................................................................................................................... 16
5. Wat brengt de sociologie ons bij? ................................................................................................. 16
H4: De ene bril is de andere niet.......................................................................................................... 17
1. We dragen allemaal een bril! Over selectieve waarneming ............................................................ 17
2. Over referentiekaders, pygmalion en stereotypes ......................................................................... 18
Over pygmalion........................................................................................................................... 19
Over stereotypen ........................................................................................................................ 19
Referentiekaders – Genderstereotypen ........................................................................................ 19
3.Het breekpunt tussen common sense en wetenschap ................................................................... 20
H6: Blokken uit de sociologische blokkendoos. Over sociaal handelen, interactie en communicatie,
posities en relaties, rol en status ........................................................................................................ 22
1. Sociaal handelen ........................................................................................................................ 22
2. Interactie en communicatie ......................................................................................................... 23
Interactie.................................................................................................................................... 23
Communicatie............................................................................................................................ 24
1
, 3. sociale relaties en posities, sociale rol en status .......................................................................... 25
Sociale relaties ........................................................................................................................... 25
Sociale posities .......................................................................................................................... 25
Sociale status ............................................................................................................................. 25
4. De sociale rol ............................................................................................................................. 26
5. Rolattributen en statussymbolen ................................................................................................ 27
Leerpad 1: Kruispuntdenken: over Diversiteit, identiteit en machtsprocessen ....................................... 27
Kimberlé Crenshaw - feministische critical race & legal theory professor (UCLA, VS). ......................... 27
Diversiteit en identiteit .................................................................................................................... 27
Sociale positionaliteit – kruispuntdenken ......................................................................................... 28
Kruispuntdenken wat is het? ........................................................................................................ 28
Wit privilege................................................................................................................................ 28
Kruispuntdenken ........................................................................................................................ 29
H7. Een netwerk is geen groep. Over de diversiteit van samenlevingsverbanden .................................... 30
1. Sociale netwerken ...................................................................................................................... 30
1. Netwerken zijn kanalen waarlangs sociale goederen (kunnen) stromen ...................................... 30
2. Kenmerken van netwerken ....................................................................................................... 31
2. Groepen ..................................................................................................................................... 32
Een typologie als uitgangspunt .................................................................................................... 33
Sociale categorie ........................................................................................................................ 33
Het samenzijn ............................................................................................................................ 33
Primaire groepen ........................................................................................................................ 34
Collectiviteit ............................................................................................................................... 34
3. Referentiegroepen ...................................................................................................................... 35
Vergelijkende referentiegroepen .................................................................................................. 35
Normatieve referentiegroepen ..................................................................................................... 35
4. Groepen tussen conflict en solidariteit ......................................................................................... 36
5. Het ‘maatschappelijk middenveld’ .............................................................................................. 36
6. Sociale bewegingen .................................................................................................................... 36
H8. Moderne samenlevingen zijn altijd multicultureel. Over cultuurpatronen en hun componenten ........ 37
1. Door de ogen van anderen ........................................................................................................... 37
2. Waarvoor staat cultuur? .............................................................................................................. 38
3. Cultuur is een patroon ................................................................................................................ 39
Waarden .................................................................................................................................... 39
Waarden onafhankelijk leven ....................................................................................................... 40
Normen ...................................................................................................................................... 40
Doelstellingen ............................................................................................................................ 41
Verwachtingen............................................................................................................................ 41
4. De ene cultuur is de andere niet................................................................................................... 42
4.1. ‘Hoge’ versus ‘lage’ cultuur? En wat met ‘beschaving’? .......................................................... 42
2
, 4.2. Verschillen tussen samenlevingen ........................................................................................ 42
4.4. Verschillen binnen samenlevingen: dominante culturen, tegenculturen en subculturen .......... 43
5. Instituties en institutionalisering .................................................................................................. 44
5.2. Het gezin: een primaire groep en een institutie ....................................................................... 44
5.4. Het gezin getransformeerd? .................................................................................................. 45
5.5. Nieuwe samenlevingsvormen ............................................................................................... 45
H9: Levenslang leren om in het gareel te lopen? Over socialisatie en sociale controle, conformisme en
deviantie en gezag ............................................................................................................................. 46
1. Cultuur is aangeleerd .................................................................................................................. 46
2. De januskop van socialisatie ....................................................................................................... 46
Socialisatie: functies ................................................................................................................... 47
3. Primaire, secundaire en tertiaire socialisatie ................................................................................ 47
3. Primaire, secundaire en tertiaire socialisatie ................................................................................ 47
‘Hidden curriculum’ .................................................................................................................... 47
Collectieve rituelen ..................................................................................................................... 48
3. Primaire, secundaire en tertiaire socialisatie ................................................................................ 48
4. Differentiële socialisatie ............................................................................................................. 48
5. Sociale controle en sociale sancties ............................................................................................ 50
6. Conformisme en deviantie .......................................................................................................... 51
6.1.De spanning tussen cultureel aanvaarde doelstellingen en middelen: Mertons typologie .......... 51
6.3. Deviantie: gedrag zoals het niet hoort?................................................................................... 51
7. Verklaringen voor deviantie ......................................................................................................... 52
7. Verklaringen voor deviantie ......................................................................................................... 52
Labelingstheorie - Becker ............................................................................................................ 52
De learned deviance-theorie........................................................................................................ 52
De conflicttheorie ....................................................................................................................... 53
8. Deviantie: functies ...................................................................................................................... 53
H11: Ongelijkheid is van alle tijden.Over de gelaagdheid van de samenleving, over mobiliteit en macht .. 54
1. Ontbrekende breuklijnen ............................................................................................................. 54
2. Vier soorten van sociale verschillen ............................................................................................. 54
a. Sociale differentiatie ............................................................................................................... 54
b. Sociale fragmentering ............................................................................................................. 54
c. Sociale ongelijkheid ................................................................................................................ 55
d. Sociale uitsluiting .................................................................................................................... 55
3. De stoet van Pen ......................................................................................................................... 55
4. Slavernij, standen, kasten en klassen ........................................................................................... 56
1. Is een ongelaagde samenleving mogelijk? ................................................................................. 56
2. Slavernij.................................................................................................................................. 56
2.+3. De standen- en kastensamenleving ..................................................................................... 56
4. De klassenmaatschappij: 3 modellen ....................................................................................... 56
4. De klassenmaatschappij: 3 modellen .......................................................................................... 58
3
,INHOUD
H1: Op ontdekkingstocht door bekend gebied? ...................................................................................... 5
1. Het dagelijkse leven door de bril van de socioloog .......................................................................... 5
Sociologische verbeelding ............................................................................................................. 5
1.1. Over eten en drinken ............................................................................................................... 6
1.2. Over sport .............................................................................................................................. 6
1.3. Over lifestyle en lijfstijl ............................................................................................................ 6
1.3. Over lifestyle en lijfstijl ............................................................................................................ 7
1.4. Over liefde ............................................................................................................................. 7
1.5. “Alles is contingent, maar niet arbitrair” (Elchardus, Spruyt en Vanroelen, 2014) ........................ 7
3. Een stap verder: een sociologische blik doet beter begrijpen ........................................................... 8
3.1. Echtscheiding ........................................................................................................................ 8
3.3. Ziekte en dood ........................................................................................................................ 8
4. Een eerste definitie van sociologie ................................................................................................. 8
H2: De samenleving is een veld van tegengestelde krachten ................................................................... 9
1. Individu en samenleving: een strijd van goed tegen kwaad? ............................................................. 9
2. De samenleving: een vat vol mogelijkheden en beperkingen .......................................................... 11
3. Solidariteit versus strijd ............................................................................................................... 11
2.1. Solidariteit en cohesie .......................................................................................................... 11
2.2. Strijd en conflict ................................................................................................................... 12
4. Ongelijkheid versus gelijkheid ...................................................................................................... 12
H3: Welk nut heeft de sociologie voor wie geen socioloog wil worden? .................................................. 13
1. De sociologie, een wetenschap als (g)een ander ........................................................................... 14
2. Er is meer wetenschap onder de zon dan enkel natuurwetenschap ................................................ 15
3. Een socioloog onderzoekt sociale feiten....................................................................................... 15
4. De sociologie: 1 van de huizen op het plein van de samenleving, met verschillende kamers en de
bijhorende ramen ........................................................................................................................... 16
5. Wat brengt de sociologie ons bij? ................................................................................................. 16
H4: De ene bril is de andere niet.......................................................................................................... 17
1. We dragen allemaal een bril! Over selectieve waarneming ............................................................ 17
2. Over referentiekaders, pygmalion en stereotypes ......................................................................... 18
Over pygmalion........................................................................................................................... 19
Over stereotypen ........................................................................................................................ 19
Referentiekaders – Genderstereotypen ........................................................................................ 19
3.Het breekpunt tussen common sense en wetenschap ................................................................... 20
H6: Blokken uit de sociologische blokkendoos. Over sociaal handelen, interactie en communicatie,
posities en relaties, rol en status ........................................................................................................ 22
1. Sociaal handelen ........................................................................................................................ 22
2. Interactie en communicatie ......................................................................................................... 23
Interactie.................................................................................................................................... 23
Communicatie............................................................................................................................ 24
1
, 3. sociale relaties en posities, sociale rol en status .......................................................................... 25
Sociale relaties ........................................................................................................................... 25
Sociale posities .......................................................................................................................... 25
Sociale status ............................................................................................................................. 25
4. De sociale rol ............................................................................................................................. 26
5. Rolattributen en statussymbolen ................................................................................................ 27
Leerpad 1: Kruispuntdenken: over Diversiteit, identiteit en machtsprocessen ....................................... 27
Kimberlé Crenshaw - feministische critical race & legal theory professor (UCLA, VS). ......................... 27
Diversiteit en identiteit .................................................................................................................... 27
Sociale positionaliteit – kruispuntdenken ......................................................................................... 28
Kruispuntdenken wat is het? ........................................................................................................ 28
Wit privilege................................................................................................................................ 28
Kruispuntdenken ........................................................................................................................ 29
H7. Een netwerk is geen groep. Over de diversiteit van samenlevingsverbanden .................................... 30
1. Sociale netwerken ...................................................................................................................... 30
1. Netwerken zijn kanalen waarlangs sociale goederen (kunnen) stromen ...................................... 30
2. Kenmerken van netwerken ....................................................................................................... 31
2. Groepen ..................................................................................................................................... 32
Een typologie als uitgangspunt .................................................................................................... 33
Sociale categorie ........................................................................................................................ 33
Het samenzijn ............................................................................................................................ 33
Primaire groepen ........................................................................................................................ 34
Collectiviteit ............................................................................................................................... 34
3. Referentiegroepen ...................................................................................................................... 35
Vergelijkende referentiegroepen .................................................................................................. 35
Normatieve referentiegroepen ..................................................................................................... 35
4. Groepen tussen conflict en solidariteit ......................................................................................... 36
5. Het ‘maatschappelijk middenveld’ .............................................................................................. 36
6. Sociale bewegingen .................................................................................................................... 36
H8. Moderne samenlevingen zijn altijd multicultureel. Over cultuurpatronen en hun componenten ........ 37
1. Door de ogen van anderen ........................................................................................................... 37
2. Waarvoor staat cultuur? .............................................................................................................. 38
3. Cultuur is een patroon ................................................................................................................ 39
Waarden .................................................................................................................................... 39
Waarden onafhankelijk leven ....................................................................................................... 40
Normen ...................................................................................................................................... 40
Doelstellingen ............................................................................................................................ 41
Verwachtingen............................................................................................................................ 41
4. De ene cultuur is de andere niet................................................................................................... 42
4.1. ‘Hoge’ versus ‘lage’ cultuur? En wat met ‘beschaving’? .......................................................... 42
2
, 4.2. Verschillen tussen samenlevingen ........................................................................................ 42
4.4. Verschillen binnen samenlevingen: dominante culturen, tegenculturen en subculturen .......... 43
5. Instituties en institutionalisering .................................................................................................. 44
5.2. Het gezin: een primaire groep en een institutie ....................................................................... 44
5.4. Het gezin getransformeerd? .................................................................................................. 45
5.5. Nieuwe samenlevingsvormen ............................................................................................... 45
H9: Levenslang leren om in het gareel te lopen? Over socialisatie en sociale controle, conformisme en
deviantie en gezag ............................................................................................................................. 46
1. Cultuur is aangeleerd .................................................................................................................. 46
2. De januskop van socialisatie ....................................................................................................... 46
Socialisatie: functies ................................................................................................................... 47
3. Primaire, secundaire en tertiaire socialisatie ................................................................................ 47
3. Primaire, secundaire en tertiaire socialisatie ................................................................................ 47
‘Hidden curriculum’ .................................................................................................................... 47
Collectieve rituelen ..................................................................................................................... 48
3. Primaire, secundaire en tertiaire socialisatie ................................................................................ 48
4. Differentiële socialisatie ............................................................................................................. 48
5. Sociale controle en sociale sancties ............................................................................................ 50
6. Conformisme en deviantie .......................................................................................................... 51
6.1.De spanning tussen cultureel aanvaarde doelstellingen en middelen: Mertons typologie .......... 51
6.3. Deviantie: gedrag zoals het niet hoort?................................................................................... 51
7. Verklaringen voor deviantie ......................................................................................................... 52
7. Verklaringen voor deviantie ......................................................................................................... 52
Labelingstheorie - Becker ............................................................................................................ 52
De learned deviance-theorie........................................................................................................ 52
De conflicttheorie ....................................................................................................................... 53
8. Deviantie: functies ...................................................................................................................... 53
H11: Ongelijkheid is van alle tijden.Over de gelaagdheid van de samenleving, over mobiliteit en macht .. 54
1. Ontbrekende breuklijnen ............................................................................................................. 54
2. Vier soorten van sociale verschillen ............................................................................................. 54
a. Sociale differentiatie ............................................................................................................... 54
b. Sociale fragmentering ............................................................................................................. 54
c. Sociale ongelijkheid ................................................................................................................ 55
d. Sociale uitsluiting .................................................................................................................... 55
3. De stoet van Pen ......................................................................................................................... 55
4. Slavernij, standen, kasten en klassen ........................................................................................... 56
1. Is een ongelaagde samenleving mogelijk? ................................................................................. 56
2. Slavernij.................................................................................................................................. 56
2.+3. De standen- en kastensamenleving ..................................................................................... 56
4. De klassenmaatschappij: 3 modellen ....................................................................................... 56
4. De klassenmaatschappij: 3 modellen .......................................................................................... 58
3
