SAMENVATTING MOTIVATIE
EDUCATIEVE MASTER MAATSCHAPPIJWETENSHAPPEN
2025 – 2026
AMBER HOUTMAN
1
,TABLE OF CONTENTS
bestaat er een universeel motivatierecept?............................................................................................... 7
De rol van motivatie ...................................................................................................................................... 8
Motivatie in het onderwijs: uitdagingen en kansen ....................................................................................... 9
Motivatierecepten ..................................................................................................................................... 9
Voorbeeld: e-mail van leraar Duits aan derdejaars .................................................................................... 10
Drie universele psychologische basisbehoeften ........................................................................................ 11
Motiverende en demotiverende interacties .................................................................................................. 12
Reflectieoefening .................................................................................................................................... 12
Motiverende en demotiverende interacties ............................................................................................... 12
Samen school maken ................................................................................................................................. 13
Experiment: invloed van communicatiestijl van adolescenten op ouderlijke perceptie ................................ 14
Deel 1: psychologische basisbehoeften: het ABC fundament ................................................................... 17
Hoodstuk 1: ABC-bevrediging: als leerlingen openbloeien ....................................................................... 17
Inhoud les ............................................................................................................................................... 18
Autonomie – verbondenheid – competentie .............................................................................................. 18
Relationele verbondenheid ...................................................................................................................... 20
Competentie ........................................................................................................................................... 21
Psychologische basisbehoeften ............................................................................................................... 23
Reflectie: ABC-bril ................................................................................................................................... 23
Moeten we een vierde basisbehoefte toevoegen? ........................................................................................ 24
Moeten we een vierde basisbehoefte toevoegen: veiligheid? ..................................................................... 25
Moeten we een vierde basisbehoefte toevoegen: eigenwaarde? ................................................................ 26
Spaarzaamheid en eenvoud........................................................................................................................ 26
Voordelen van het ABC-model ................................................................................................................. 26
Een illustratie: Project ‘motivatie, motor voor de toekomst’ ....................................................................... 27
Hoofdstuk 2: ABC-frustratie: wanneer leerlingen het moeilijk krijgen ....................................................... 29
Overzicht + leerdoelen ............................................................................................................................. 29
Inleiding: kwetsbaarheid ............................................................................................................................. 29
ABC-Frustratie ........................................................................................................................................... 31
Behoeftefrustratie ................................................................................................................................... 31
Behoeftefrustratie: conceptualisatie ........................................................................................................ 31
Dubbele route ......................................................................................................................................... 32
Behoeftefrustratie: adolescentiejaren ...................................................................................................... 32
ABC ervaringen studenten ....................................................................................................................... 33
Behoeftefrustratie: druk door schoolwerk ................................................................................................. 34
Gevolgen van ABC-frustratie ....................................................................................................................... 35
Schooldruk, weerbaarheid en evaluatiepraktijk ......................................................................................... 35
Inzichten voor de onderwijspraktijk ............................................................................................................. 37
Inzichten voor de onderwijspraktijk .......................................................................................................... 37
2
, Opdracht ................................................................................................................................................... 39
Hoofdstuk 3: Voorbije welzijsprestatiedebat: vitamines voor groei voor alle leerlingen ............................. 41
Hoofdstuk 4: Het dubbele gelaat van autonomie: over vrijwillig en zelfstandig functioneren ...................... 41
Overzicht ................................................................................................................................................ 41
Leerdoelen .............................................................................................................................................. 41
Het ABC als mentale batterij .................................................................................................................... 41
Inleiding: heeft iedereen dezelfde leerdoelen? ............................................................................................. 42
ABC als mentale batterij .......................................................................................................................... 42
Degroeibevorderenderolvan ABC-bevrediging .............................................................................................. 42
Groeibevorderde rollen ............................................................................................................................ 42
Onderzoek: binnen- en tussenpersoonverschillen..................................................................................... 43
Is het ABC-model universeel toepasbaar?.................................................................................................... 44
Nuance 1: hoe definieren we autonomie? ................................................................................................ 44
Nuance 2: bestaat er variatie in de sterkte en aard van abc-effecten? ........................................................ 48
Nuance 3: bestaat er variatie in de toegangswegen naar het abc? .............................................................. 49
Hoofdstuk 5: Het ABC als katalysator van kwaliteitsvolle motivatie .......................................................... 50
Overzicht ................................................................................................................................................ 50
Leerdoelen .............................................................................................................................................. 50
Inleiding..................................................................................................................................................... 50
Intrinsieke motivatie (IM)............................................................................................................................. 51
Conceptueel verschil tussen interesse en passie: ................................................................................... 52
Thema 1: Fun of diepgaande interesse...................................................................................................... 52
Extrinsieke motivatie: Een genuanceerde kijk ............................................................................................... 52
Een genuanceerde kijk: extrinsieke motivatie ............................................................................................ 53
Een genuanceerde kijk: het motivatiecontinuüm ....................................................................................... 53
Genuanceerde kijk: externe druk .............................................................................................................. 54
Genuanceerde kijk: interne druk............................................................................................................... 54
Genuanceerde kijk: Persoonlijke zinvolheid .............................................................................................. 55
Genuanceerde kijk: regels en afspraken ................................................................................................... 56
Genuanceerde kijk: definitie extrinsieke motivatie..................................................................................... 56
Genuanceerde kijk: internalisatie ............................................................................................................. 57
Genuanceerde kijk: Autonome en gecontroleerde motivatie ...................................................................... 58
genuanceerde kijk: extrinsieke motivatie .................................................................................................. 58
Genuanceerde kijk op extrinsieke motivatie ................................................................................................. 61
Genuanceerde kijk op extrinsieke motivatie: motivatie leraar..................................................................... 61
Demotivatie ............................................................................................................................................ 63
Demotivatie: subtypes ............................................................................................................................. 63
Genuanceerde kijk: ABC als katalysator ................................................................................................... 64
Kwaliteit van motivatie telt .......................................................................................................................... 66
Reflectie-oefening: inschatten van de effecten van verschillende types motivatie....................................... 66
Kwaliteit van motivatie telt: globaal patroon.............................................................................................. 66
Kwaliteit van motivatie telt: vier illustraties ............................................................................................... 67
1. Kwaliteit van motivatie telt: basisonderwijs........................................................................................ 67
3
, 2. Kwaliteit van motivatie telt: volwassenonderwijs ................................................................................ 67
3. Kwaliteit van motivatie telt: Hoger onderwijs ...................................................................................... 68
4. Kwaliteit van motivatie telt: middelbaar onderwijs.............................................................................. 68
Genuanceerde kijk op extrinsieke ............................................................................................................. 68
Het motivatiecontinüm in je onderwijspraktijk.............................................................................................. 72
Het motivatiecontinuüm in de onderwijspraktijk ....................................................................................... 72
Hoofdstuk 6: waarom inzetten op intrinsieke motivatie geen ‘verleuking’ betekent van het onderwijs ....... 73
Overlopen vorige lessen ........................................................................................................................... 73
Leerdoelen .............................................................................................................................................. 73
Inleiding: Het leven is geen ponykamp ......................................................................................................... 73
Groeibevorderende rol ............................................................................................................................. 73
Kwestie 1: Fun of diepgaande interesse? ..................................................................................................... 74
Doel of neveneffect? ................................................................................................................................ 74
Omgaan met obstakels en feedback ........................................................................................................ 74
Verpakking of inhoud? ............................................................................................................................. 74
Kwestie 2: Graag naar school gaan of graag leren? ....................................................................................... 75
Babylonische spraakverwarring................................................................................................................ 76
De cruciale rol van het ABC ...................................................................................................................... 76
Nuance in het onderwijsdebat .................................................................................................................... 77
Take home ................................................................................................................................................. 78
DEEL 2: GRONDDHOUDING VAN EEN ABC-ONDERSTEUNDENDE LERAARSTIJL ......................................... 79
Hoofdstuk 9 : nieuwschierigheid en openheid: de grondhouding van autonomie-ondersteuning ................ 79
Inleiding: kunnen en willen.......................................................................................................................... 79
Leerdoelen .............................................................................................................................................. 79
Wat typeert autonomie-ondersteuning? ...................................................................................................... 80
Motiverende grondhouding: nieuwschierigheid en openheid ...................................................................... 80
tunnelvisie/controle ................................................................................................................................ 83
Bouwstenen ............................................................................................................................................ 83
Misvattingen .............................................................................................................................................. 84
Misvatting 1. Wat is autonomie-odersteunend handelen niet? ................................................................... 84
Misvatting 2. Motivatiestrategieën instrumenteel inzetten ......................................................................... 86
Een brede waaier aan ontwikkelingsvoordelen ............................................................................................. 87
Bevordert druk dan niet de veerkracht van leerlingen? .................................................................................. 92
Hoofdstuk 10: zorgzaamheid: de grondhouding van relationele steun ....................................................... 95
Inleiding: Verbondenheid als olie voor de machine ....................................................................................... 95
Wat typeert relationele steun en kilte? ......................................................................................................... 95
Motiverende grondhouding: zorgdzaamheid ............................................................................................. 96
Relationele afwijzing: kilte en conflict ....................................................................................................... 98
Misvattingen .............................................................................................................................................. 99
4
EDUCATIEVE MASTER MAATSCHAPPIJWETENSHAPPEN
2025 – 2026
AMBER HOUTMAN
1
,TABLE OF CONTENTS
bestaat er een universeel motivatierecept?............................................................................................... 7
De rol van motivatie ...................................................................................................................................... 8
Motivatie in het onderwijs: uitdagingen en kansen ....................................................................................... 9
Motivatierecepten ..................................................................................................................................... 9
Voorbeeld: e-mail van leraar Duits aan derdejaars .................................................................................... 10
Drie universele psychologische basisbehoeften ........................................................................................ 11
Motiverende en demotiverende interacties .................................................................................................. 12
Reflectieoefening .................................................................................................................................... 12
Motiverende en demotiverende interacties ............................................................................................... 12
Samen school maken ................................................................................................................................. 13
Experiment: invloed van communicatiestijl van adolescenten op ouderlijke perceptie ................................ 14
Deel 1: psychologische basisbehoeften: het ABC fundament ................................................................... 17
Hoodstuk 1: ABC-bevrediging: als leerlingen openbloeien ....................................................................... 17
Inhoud les ............................................................................................................................................... 18
Autonomie – verbondenheid – competentie .............................................................................................. 18
Relationele verbondenheid ...................................................................................................................... 20
Competentie ........................................................................................................................................... 21
Psychologische basisbehoeften ............................................................................................................... 23
Reflectie: ABC-bril ................................................................................................................................... 23
Moeten we een vierde basisbehoefte toevoegen? ........................................................................................ 24
Moeten we een vierde basisbehoefte toevoegen: veiligheid? ..................................................................... 25
Moeten we een vierde basisbehoefte toevoegen: eigenwaarde? ................................................................ 26
Spaarzaamheid en eenvoud........................................................................................................................ 26
Voordelen van het ABC-model ................................................................................................................. 26
Een illustratie: Project ‘motivatie, motor voor de toekomst’ ....................................................................... 27
Hoofdstuk 2: ABC-frustratie: wanneer leerlingen het moeilijk krijgen ....................................................... 29
Overzicht + leerdoelen ............................................................................................................................. 29
Inleiding: kwetsbaarheid ............................................................................................................................. 29
ABC-Frustratie ........................................................................................................................................... 31
Behoeftefrustratie ................................................................................................................................... 31
Behoeftefrustratie: conceptualisatie ........................................................................................................ 31
Dubbele route ......................................................................................................................................... 32
Behoeftefrustratie: adolescentiejaren ...................................................................................................... 32
ABC ervaringen studenten ....................................................................................................................... 33
Behoeftefrustratie: druk door schoolwerk ................................................................................................. 34
Gevolgen van ABC-frustratie ....................................................................................................................... 35
Schooldruk, weerbaarheid en evaluatiepraktijk ......................................................................................... 35
Inzichten voor de onderwijspraktijk ............................................................................................................. 37
Inzichten voor de onderwijspraktijk .......................................................................................................... 37
2
, Opdracht ................................................................................................................................................... 39
Hoofdstuk 3: Voorbije welzijsprestatiedebat: vitamines voor groei voor alle leerlingen ............................. 41
Hoofdstuk 4: Het dubbele gelaat van autonomie: over vrijwillig en zelfstandig functioneren ...................... 41
Overzicht ................................................................................................................................................ 41
Leerdoelen .............................................................................................................................................. 41
Het ABC als mentale batterij .................................................................................................................... 41
Inleiding: heeft iedereen dezelfde leerdoelen? ............................................................................................. 42
ABC als mentale batterij .......................................................................................................................... 42
Degroeibevorderenderolvan ABC-bevrediging .............................................................................................. 42
Groeibevorderde rollen ............................................................................................................................ 42
Onderzoek: binnen- en tussenpersoonverschillen..................................................................................... 43
Is het ABC-model universeel toepasbaar?.................................................................................................... 44
Nuance 1: hoe definieren we autonomie? ................................................................................................ 44
Nuance 2: bestaat er variatie in de sterkte en aard van abc-effecten? ........................................................ 48
Nuance 3: bestaat er variatie in de toegangswegen naar het abc? .............................................................. 49
Hoofdstuk 5: Het ABC als katalysator van kwaliteitsvolle motivatie .......................................................... 50
Overzicht ................................................................................................................................................ 50
Leerdoelen .............................................................................................................................................. 50
Inleiding..................................................................................................................................................... 50
Intrinsieke motivatie (IM)............................................................................................................................. 51
Conceptueel verschil tussen interesse en passie: ................................................................................... 52
Thema 1: Fun of diepgaande interesse...................................................................................................... 52
Extrinsieke motivatie: Een genuanceerde kijk ............................................................................................... 52
Een genuanceerde kijk: extrinsieke motivatie ............................................................................................ 53
Een genuanceerde kijk: het motivatiecontinuüm ....................................................................................... 53
Genuanceerde kijk: externe druk .............................................................................................................. 54
Genuanceerde kijk: interne druk............................................................................................................... 54
Genuanceerde kijk: Persoonlijke zinvolheid .............................................................................................. 55
Genuanceerde kijk: regels en afspraken ................................................................................................... 56
Genuanceerde kijk: definitie extrinsieke motivatie..................................................................................... 56
Genuanceerde kijk: internalisatie ............................................................................................................. 57
Genuanceerde kijk: Autonome en gecontroleerde motivatie ...................................................................... 58
genuanceerde kijk: extrinsieke motivatie .................................................................................................. 58
Genuanceerde kijk op extrinsieke motivatie ................................................................................................. 61
Genuanceerde kijk op extrinsieke motivatie: motivatie leraar..................................................................... 61
Demotivatie ............................................................................................................................................ 63
Demotivatie: subtypes ............................................................................................................................. 63
Genuanceerde kijk: ABC als katalysator ................................................................................................... 64
Kwaliteit van motivatie telt .......................................................................................................................... 66
Reflectie-oefening: inschatten van de effecten van verschillende types motivatie....................................... 66
Kwaliteit van motivatie telt: globaal patroon.............................................................................................. 66
Kwaliteit van motivatie telt: vier illustraties ............................................................................................... 67
1. Kwaliteit van motivatie telt: basisonderwijs........................................................................................ 67
3
, 2. Kwaliteit van motivatie telt: volwassenonderwijs ................................................................................ 67
3. Kwaliteit van motivatie telt: Hoger onderwijs ...................................................................................... 68
4. Kwaliteit van motivatie telt: middelbaar onderwijs.............................................................................. 68
Genuanceerde kijk op extrinsieke ............................................................................................................. 68
Het motivatiecontinüm in je onderwijspraktijk.............................................................................................. 72
Het motivatiecontinuüm in de onderwijspraktijk ....................................................................................... 72
Hoofdstuk 6: waarom inzetten op intrinsieke motivatie geen ‘verleuking’ betekent van het onderwijs ....... 73
Overlopen vorige lessen ........................................................................................................................... 73
Leerdoelen .............................................................................................................................................. 73
Inleiding: Het leven is geen ponykamp ......................................................................................................... 73
Groeibevorderende rol ............................................................................................................................. 73
Kwestie 1: Fun of diepgaande interesse? ..................................................................................................... 74
Doel of neveneffect? ................................................................................................................................ 74
Omgaan met obstakels en feedback ........................................................................................................ 74
Verpakking of inhoud? ............................................................................................................................. 74
Kwestie 2: Graag naar school gaan of graag leren? ....................................................................................... 75
Babylonische spraakverwarring................................................................................................................ 76
De cruciale rol van het ABC ...................................................................................................................... 76
Nuance in het onderwijsdebat .................................................................................................................... 77
Take home ................................................................................................................................................. 78
DEEL 2: GRONDDHOUDING VAN EEN ABC-ONDERSTEUNDENDE LERAARSTIJL ......................................... 79
Hoofdstuk 9 : nieuwschierigheid en openheid: de grondhouding van autonomie-ondersteuning ................ 79
Inleiding: kunnen en willen.......................................................................................................................... 79
Leerdoelen .............................................................................................................................................. 79
Wat typeert autonomie-ondersteuning? ...................................................................................................... 80
Motiverende grondhouding: nieuwschierigheid en openheid ...................................................................... 80
tunnelvisie/controle ................................................................................................................................ 83
Bouwstenen ............................................................................................................................................ 83
Misvattingen .............................................................................................................................................. 84
Misvatting 1. Wat is autonomie-odersteunend handelen niet? ................................................................... 84
Misvatting 2. Motivatiestrategieën instrumenteel inzetten ......................................................................... 86
Een brede waaier aan ontwikkelingsvoordelen ............................................................................................. 87
Bevordert druk dan niet de veerkracht van leerlingen? .................................................................................. 92
Hoofdstuk 10: zorgzaamheid: de grondhouding van relationele steun ....................................................... 95
Inleiding: Verbondenheid als olie voor de machine ....................................................................................... 95
Wat typeert relationele steun en kilte? ......................................................................................................... 95
Motiverende grondhouding: zorgdzaamheid ............................................................................................. 96
Relationele afwijzing: kilte en conflict ....................................................................................................... 98
Misvattingen .............................................................................................................................................. 99
4
