Geschiedenis van België
Les 1 – deel 1
Wat kennen?
- Boek volledig kennen
- Kaderstukken grondig lezen
- Bibliografie niet
- Namen politici, organisaties, datums, wetten WEL kennen
- Grafieken (wel grote lijnen), tabellen, illustraties niet kennen
- Cijfers in tekst niet kennen
Schriftelijk examen: 3-tal grote vragen & enkele kleinere
Actualiteit
- Voortbestaan BE voortdurend in vraag gesteld
Bye bye Belgium
o Vaststelling dat mensen het afbouwen vd Belgische staat t.v.v.
Nederlandstalige & Franstalige entiteit => niet ondenkbaar
o Uitgezonden december 2006
o RTBF (Franstalig)
o Fictieprogramma, maar wel significant % v mensen was overtuigd
dat België uit elkaar ging
o Vreemde taferelen gebruikt, zoals tram die werd tegengehouden
aan grens VL/BR, vlaggen VB die dan zeiden dat ze overtuigend
gewonnen waren
- Complexe staatsstructuur
- Langste regeringscrisis ooit: 540 dagen
De historische dimensie
- Hoe oud is België?
In 1830 onafhankelijk
Zekere samenhang voordien zodat de mensen die uiteindelijk BE creëren
de wil halen dat te doen
o Wanneer die wortel? => later
- BE zeer interessant qua taalgroep/natiegroep => niet homogeen
o Niet alle natiestaten zijn taalkundig homogeen (Catalaans, Duits in
Elzas) => systemen inzetten om dat makkelijker te maken => duurt
tijd
- BE is meer dan zijn communautaire geschiedenis
3 breuklijnen
= een model geconcipieerd door politicologen
Pol systemen in versch landen z gekenmerkt door breuklijnen/grote
conflicten die bep z voor de manier waarop partijen zich constitueren
- Sociaaleconomische breuklijn: kapitaal vs arbeid
o Belangen v boeren, middenstanders… situeren zich hier ook, maar
vooral de 2 groten determineren hoe spanningsveld zich ontwikkelt
- Levensbeschouwelijke breuklijn: klerikaal vs antiklerikaal
o Katholieken vs vrijzinnigen, maar iets complexer => verschillen in
visie welke rol godsdienst in publieke leven mag spelen
, - Communautaire breuklijn: Vlamingen vs Franstaligen
Model is interessant omdat het helpt de stof te bestuderen & is een belangrijk
hulpmiddel om lijnen te trekken doorheen de geschiedenis (=> voor examen)
MAAR beperkingen:
- Niet elk vd breuklijnen is doorheen de geschiedenis even belangrijk (soms
sterker, soms minder)
o Bv: levensbeschouwelijke is in 19e eeuw alom aanwezig, maar
communautaire was op hetzelfde moment veel minder prominent
dan in de 20e eeuw & omgekeerd
- Overlappingen breuklijnen
- Laatste decennia zijn de 3 breuklijnen niet meer de enige
o Er z er meer die ook veel invloed hebben
o Milieu, migratie…
Op bep moment (jaren 60, 70) begint er overal vanalles te veranderen =>
relativiteit breuklijnmodel meenemen
Het ontstaan van België
Bestond BE voor 1830?
Soevereine staat in 1830
Eerste theorie:
# figuren (schrijvers, geleerden, intellectuelen) proberen geschiedenis voor BE uit
te vinden
Zeggen: er waren al lang Belgen die samenhang vertoonden en gedeelde
ambitie voor soevereine staat tonen
Doen zich als historici voor maar behoren meer tot categorie literaten
Hadden tendens wortels v BE heel lang in geschiedenis te zoeken
Klassieker: stukje uit boek Caesar ‘De Bello Gallico’
o Vermeldt Belgae als erg moedig
Op lange termijn: aaneenkoppeling v bezettingen
Helden die voor BE onafhankelijkh zouden gestreden hebben (zoals Ambiorix)
Probleem: romantische verhaallijn is eigenlijk niet vol te houden
Kaart waar alle stammen in vermeld staan laat al blijken dat alles niet echt
klopt
1. Eburonen (waar Ambiorix van zou gekomen zijn) behoort tot Germanen,
niet tot Belgae
2. Belgae (diverse stemmen waaronder Menapiers, Nerviers…) zit voor
groot deel niet in BE, maar FR, Zwitserland…
Wanneer in BE andere actoren optreden worden er veel vraagtekens bij
verhaal getekend
Mogelijke andere theorie:
BE is artificiële creatie om belangen v Franstalige bourgeoisie te bevoordelen, ten
nadele v Vlamingen
Komt van VL nationalistische auteurs
Politieke stelling
Niet dominerende visie
Andere theorie:
,Henri Pirenne
- Was historicus die beschouwd w als grootste naam v Belgische
historiografie
- Visie van Pirenne: Zuidelijke Nederlanden bestonden al als bevolking,
teruggaand tot voor de hertogen v Bourgondië => l’unité nationale a
précédé l’unité de gouvernement
Beschaving voorafgaand aan staat
Visie van Stengers
Staat gaat vooraf aan beschaving
- Belangrijk omwille van boek ‘De wortels v België’
- Geen artificiële creatie => er gaat iets vooraf (al zekere samenhang)
- Regio’s plakten al aan elkaar (door graafschappen) => vormen al zekere
morele eenheid
Les 1 – deel 2
Kaart: uittekening hoe België er nu uitziet vs de leengoederen van 13 e eeuw
Volledig anders, ook niets te maken met huidige provincies
Als je daar een grens van belangrijkheid in zou willen trekken, zouden wij
het horizontaal doen met de taalgrens, maar dat is niet zo! Eigenlijk toen
verticaal (Noord-Zuidlijn)
In die tijd bestond nationalisme nog niet, natie was enkel in welke regio
men geboren was
Hoe gingen we van dat lappendeken naar wat we vandaag kennen?
Bourgondische periode belangrijke rol (14e/15e eeuw)
o Bourgondische hertogen krijgen stilletjes aan greep op de territoria
en worden landheer voor die graafschappen…
o Door huwelijkspolitiek, acquisitiepolitiek, erfenissen… krijgen ze veel
grond in handen en maken grotere territoria
Mensen waren niet enkel graaf van iets, maar hebben
accumulatie van titels
o Omvat tot op zekere hoogte de Nederlanden
o Niet met het idee om België of Lage Landen te vormen!!
o Kortlopend idee => territoria komen later in handen van Spaanse
Habsburgers
o Het prinsbisdom Luik splitst de rest in 2 (witte zone op tweede kaart)
Belangrijke fase na bourgondische hertogen: onder Spaanse Habsburgers
o Keizer Karel
o Aantal stappen naar geleidelijke evolutie richting cohesie (zeer
traag)
o Mensen voelen zich nog altijd wel verbonden aan hun eigen
graafschap en niet met anderen, maar er is wel al een gevoel van
enige samenhang
1594: pragmatieke sanctie: alle territoria (Lage Landen in geheel) moeten
samen overgeërfd worden
o Duurt echter nog tot na Karel V en Filips II
Aan zuidwestelijke grens (bij Artois) eind 17 e eeuw: stukken w geannexeerd door
FR en grens w bijgetekend
, In stappen naar de Revolutie van 1830
5 rode draden doorheen het verhaal
- Internationale dimensie
o Ontwikkeling naar autonoom BE enkel wanneer grootmachten daarin
instemmen
- Het vraagstuk vd pol machtsuitoefening
o Eind 18e/vroeg 19e eeuw geconfronteerd met processen v
modernisering => rol centrale staat groter en groter => levert
spanningen op
- De modernisering vd samenleving
- Plaats vd godsdienst
o Heel belangrijke factor v legitimeren v wie het voor het zeggen heeft
- Vraagstuk vd eenheid tss gewesten
Oostenrijkse regime & Brabantse Revolutie v 1789
- Periode die niet zo slecht verloopt, tot laatste fase vanaf 1780 wanneer
Jozef II Oostenrijkse keizer w
o Krijgt visie over hoe hij zijn keizerperiode moet invullen
o Ontevredenheid groeit
o Probeert modernisering door te voeren (Verlichte ideeën) => vallen
niet goed in Oostenrijkse Nederlanden
Kaart v Oostenrijkse Nederlanden lijkt al veel op huidige België, maar
Prinsbisdom Luik behoort niet tot huidige provincielijn (ook groot deel
huidige Limburg, dus was toen tweetalig)
Manier waarop beleid Jozef II gepercipieerd w:
- Voert godsdienstpolitiek
o Ligt niet goed bij groot deel katholieke bevolking & clerus
o Joden & protestanten w getolereerd (daarvoor mochten ze niet
bestaan in LL)
Monopolie katholieke kerk verbroken
o Doden v diverse religies mochten niet op katholieke kerkhoven
begraven worden (er waren geen andere begraafplaatsen) =>
konden niet begraven worden => verandert bij Jozef II
o Kloosters die enkel gericht waren op bidden (en geen liefdadigheid
deden, scholen hadden, ziekenhuizen waren…) werden gesloten
Wou dat iedereen actief deelnam aan de gemeenschap
o Séminaire général
Wenste opleiding v priesters voor stuk in handen te plaatsen
vd staat
Priesters moesten daar zekere tijd filosofische opleiding
doen => loyaliteit zou niet in eerste instantie naar
Vaticaan gaan, maar naar eigen OH
Protest tegen Jozef II
- Kerk voert alliantie met andere groepen v samenleving
- Keizer probeert toenemend centralisme vorm te geven
- Pamfletten waarmee geprotesteerd w => oppositie groeit
o Los van het religieuze
Les 1 – deel 1
Wat kennen?
- Boek volledig kennen
- Kaderstukken grondig lezen
- Bibliografie niet
- Namen politici, organisaties, datums, wetten WEL kennen
- Grafieken (wel grote lijnen), tabellen, illustraties niet kennen
- Cijfers in tekst niet kennen
Schriftelijk examen: 3-tal grote vragen & enkele kleinere
Actualiteit
- Voortbestaan BE voortdurend in vraag gesteld
Bye bye Belgium
o Vaststelling dat mensen het afbouwen vd Belgische staat t.v.v.
Nederlandstalige & Franstalige entiteit => niet ondenkbaar
o Uitgezonden december 2006
o RTBF (Franstalig)
o Fictieprogramma, maar wel significant % v mensen was overtuigd
dat België uit elkaar ging
o Vreemde taferelen gebruikt, zoals tram die werd tegengehouden
aan grens VL/BR, vlaggen VB die dan zeiden dat ze overtuigend
gewonnen waren
- Complexe staatsstructuur
- Langste regeringscrisis ooit: 540 dagen
De historische dimensie
- Hoe oud is België?
In 1830 onafhankelijk
Zekere samenhang voordien zodat de mensen die uiteindelijk BE creëren
de wil halen dat te doen
o Wanneer die wortel? => later
- BE zeer interessant qua taalgroep/natiegroep => niet homogeen
o Niet alle natiestaten zijn taalkundig homogeen (Catalaans, Duits in
Elzas) => systemen inzetten om dat makkelijker te maken => duurt
tijd
- BE is meer dan zijn communautaire geschiedenis
3 breuklijnen
= een model geconcipieerd door politicologen
Pol systemen in versch landen z gekenmerkt door breuklijnen/grote
conflicten die bep z voor de manier waarop partijen zich constitueren
- Sociaaleconomische breuklijn: kapitaal vs arbeid
o Belangen v boeren, middenstanders… situeren zich hier ook, maar
vooral de 2 groten determineren hoe spanningsveld zich ontwikkelt
- Levensbeschouwelijke breuklijn: klerikaal vs antiklerikaal
o Katholieken vs vrijzinnigen, maar iets complexer => verschillen in
visie welke rol godsdienst in publieke leven mag spelen
, - Communautaire breuklijn: Vlamingen vs Franstaligen
Model is interessant omdat het helpt de stof te bestuderen & is een belangrijk
hulpmiddel om lijnen te trekken doorheen de geschiedenis (=> voor examen)
MAAR beperkingen:
- Niet elk vd breuklijnen is doorheen de geschiedenis even belangrijk (soms
sterker, soms minder)
o Bv: levensbeschouwelijke is in 19e eeuw alom aanwezig, maar
communautaire was op hetzelfde moment veel minder prominent
dan in de 20e eeuw & omgekeerd
- Overlappingen breuklijnen
- Laatste decennia zijn de 3 breuklijnen niet meer de enige
o Er z er meer die ook veel invloed hebben
o Milieu, migratie…
Op bep moment (jaren 60, 70) begint er overal vanalles te veranderen =>
relativiteit breuklijnmodel meenemen
Het ontstaan van België
Bestond BE voor 1830?
Soevereine staat in 1830
Eerste theorie:
# figuren (schrijvers, geleerden, intellectuelen) proberen geschiedenis voor BE uit
te vinden
Zeggen: er waren al lang Belgen die samenhang vertoonden en gedeelde
ambitie voor soevereine staat tonen
Doen zich als historici voor maar behoren meer tot categorie literaten
Hadden tendens wortels v BE heel lang in geschiedenis te zoeken
Klassieker: stukje uit boek Caesar ‘De Bello Gallico’
o Vermeldt Belgae als erg moedig
Op lange termijn: aaneenkoppeling v bezettingen
Helden die voor BE onafhankelijkh zouden gestreden hebben (zoals Ambiorix)
Probleem: romantische verhaallijn is eigenlijk niet vol te houden
Kaart waar alle stammen in vermeld staan laat al blijken dat alles niet echt
klopt
1. Eburonen (waar Ambiorix van zou gekomen zijn) behoort tot Germanen,
niet tot Belgae
2. Belgae (diverse stemmen waaronder Menapiers, Nerviers…) zit voor
groot deel niet in BE, maar FR, Zwitserland…
Wanneer in BE andere actoren optreden worden er veel vraagtekens bij
verhaal getekend
Mogelijke andere theorie:
BE is artificiële creatie om belangen v Franstalige bourgeoisie te bevoordelen, ten
nadele v Vlamingen
Komt van VL nationalistische auteurs
Politieke stelling
Niet dominerende visie
Andere theorie:
,Henri Pirenne
- Was historicus die beschouwd w als grootste naam v Belgische
historiografie
- Visie van Pirenne: Zuidelijke Nederlanden bestonden al als bevolking,
teruggaand tot voor de hertogen v Bourgondië => l’unité nationale a
précédé l’unité de gouvernement
Beschaving voorafgaand aan staat
Visie van Stengers
Staat gaat vooraf aan beschaving
- Belangrijk omwille van boek ‘De wortels v België’
- Geen artificiële creatie => er gaat iets vooraf (al zekere samenhang)
- Regio’s plakten al aan elkaar (door graafschappen) => vormen al zekere
morele eenheid
Les 1 – deel 2
Kaart: uittekening hoe België er nu uitziet vs de leengoederen van 13 e eeuw
Volledig anders, ook niets te maken met huidige provincies
Als je daar een grens van belangrijkheid in zou willen trekken, zouden wij
het horizontaal doen met de taalgrens, maar dat is niet zo! Eigenlijk toen
verticaal (Noord-Zuidlijn)
In die tijd bestond nationalisme nog niet, natie was enkel in welke regio
men geboren was
Hoe gingen we van dat lappendeken naar wat we vandaag kennen?
Bourgondische periode belangrijke rol (14e/15e eeuw)
o Bourgondische hertogen krijgen stilletjes aan greep op de territoria
en worden landheer voor die graafschappen…
o Door huwelijkspolitiek, acquisitiepolitiek, erfenissen… krijgen ze veel
grond in handen en maken grotere territoria
Mensen waren niet enkel graaf van iets, maar hebben
accumulatie van titels
o Omvat tot op zekere hoogte de Nederlanden
o Niet met het idee om België of Lage Landen te vormen!!
o Kortlopend idee => territoria komen later in handen van Spaanse
Habsburgers
o Het prinsbisdom Luik splitst de rest in 2 (witte zone op tweede kaart)
Belangrijke fase na bourgondische hertogen: onder Spaanse Habsburgers
o Keizer Karel
o Aantal stappen naar geleidelijke evolutie richting cohesie (zeer
traag)
o Mensen voelen zich nog altijd wel verbonden aan hun eigen
graafschap en niet met anderen, maar er is wel al een gevoel van
enige samenhang
1594: pragmatieke sanctie: alle territoria (Lage Landen in geheel) moeten
samen overgeërfd worden
o Duurt echter nog tot na Karel V en Filips II
Aan zuidwestelijke grens (bij Artois) eind 17 e eeuw: stukken w geannexeerd door
FR en grens w bijgetekend
, In stappen naar de Revolutie van 1830
5 rode draden doorheen het verhaal
- Internationale dimensie
o Ontwikkeling naar autonoom BE enkel wanneer grootmachten daarin
instemmen
- Het vraagstuk vd pol machtsuitoefening
o Eind 18e/vroeg 19e eeuw geconfronteerd met processen v
modernisering => rol centrale staat groter en groter => levert
spanningen op
- De modernisering vd samenleving
- Plaats vd godsdienst
o Heel belangrijke factor v legitimeren v wie het voor het zeggen heeft
- Vraagstuk vd eenheid tss gewesten
Oostenrijkse regime & Brabantse Revolutie v 1789
- Periode die niet zo slecht verloopt, tot laatste fase vanaf 1780 wanneer
Jozef II Oostenrijkse keizer w
o Krijgt visie over hoe hij zijn keizerperiode moet invullen
o Ontevredenheid groeit
o Probeert modernisering door te voeren (Verlichte ideeën) => vallen
niet goed in Oostenrijkse Nederlanden
Kaart v Oostenrijkse Nederlanden lijkt al veel op huidige België, maar
Prinsbisdom Luik behoort niet tot huidige provincielijn (ook groot deel
huidige Limburg, dus was toen tweetalig)
Manier waarop beleid Jozef II gepercipieerd w:
- Voert godsdienstpolitiek
o Ligt niet goed bij groot deel katholieke bevolking & clerus
o Joden & protestanten w getolereerd (daarvoor mochten ze niet
bestaan in LL)
Monopolie katholieke kerk verbroken
o Doden v diverse religies mochten niet op katholieke kerkhoven
begraven worden (er waren geen andere begraafplaatsen) =>
konden niet begraven worden => verandert bij Jozef II
o Kloosters die enkel gericht waren op bidden (en geen liefdadigheid
deden, scholen hadden, ziekenhuizen waren…) werden gesloten
Wou dat iedereen actief deelnam aan de gemeenschap
o Séminaire général
Wenste opleiding v priesters voor stuk in handen te plaatsen
vd staat
Priesters moesten daar zekere tijd filosofische opleiding
doen => loyaliteit zou niet in eerste instantie naar
Vaticaan gaan, maar naar eigen OH
Protest tegen Jozef II
- Kerk voert alliantie met andere groepen v samenleving
- Keizer probeert toenemend centralisme vorm te geven
- Pamfletten waarmee geprotesteerd w => oppositie groeit
o Los van het religieuze
