Levenslooppsychologie
ACADEMIEJAAR 2024-2025 AP HOGE SCHOOOL
MAYRA VERMEULEN
,Inhoud
I..................................................................................................................................................................................................................................0
1) Terreinverkenning ..................................................................................................................................................................................................... 8
1.1 Een korte historiek .....................................................................................................................................................................................................8
1.1.1 Een korte historiek ...........................................................................................................................................................................................8
1.1.2 Start van de ‘genetische’ psychologie.............................................................................................................................................................10
1.1.3 Omvorming tot een ontwikkelingspsychologie ...............................................................................................................................................10
1.1.4 Uitgroei tot een volwaardige levenslooppsychologie .....................................................................................................................................11
+++ Tekst: Methodes om de ontwikkeling wetenschappelijk te observeren .................................................................................................................................12
++.1 Longitudinale onderzoeksmethode ...............................................................................................................................................................................12
++.2 Transversale onderzoeksmethode .................................................................................................................................................................................12
++.3 Cohorteffecten ..............................................................................................................................................................................................................12
++.4 Tijdseffecten ..................................................................................................................................................................................................................13
1.2 De inleiding in fasen .................................................................................................................................................................................................14
1.2.1 Continuïteit of discontinuïteit in de ontwikkeling ...........................................................................................................................................14
1.2.2 Het trapmodel................................................................................................................................................................................................15
1.2.3 Het gelaagde model .......................................................................................................................................................................................17
1.2.4 Het lijnmodel .................................................................................................................................................................................................19
1.2.5 Poging tot synthese ........................................................................................................................................................................................20
1.3 Factoren die de ontwikkeling sturen ........................................................................................................................................................................21
1.3.1 Rol van de erfelijkheid ....................................................................................................................................................................................21
a. Structuur v/h erfelijke materiaal ..........................................................................................................................................................................21
b. De omzetting in lichaamseigenschappen ..............................................................................................................................................................21
c. Complicerende processen .....................................................................................................................................................................................21
1.3.2 IInvloeden van het milieu ...............................................................................................................................................................................22
a. Het microsysteem ................................................................................................................................................................................................22
b. Het mesosysteem ................................................................................................................................................................................................23
c. Het exosysteem ...................................................................................................................................................................................................23
d. Het macrosysteem ...............................................................................................................................................................................................23
e. Het chronosysteem ..............................................................................................................................................................................................23
f. Naar een bio-ecologisch ontwikkelingsmodel .......................................................................................................................................................24
1.3.3 Interacties tussen erfelijkheid en milieu .........................................................................................................................................................24
a. Het relatieve gewicht van erfelijkheid en milieu ...................................................................................................................................................24
b. Invloed van de erfelijkheid op het milieu ..............................................................................................................................................................24
c. Invloed van het milieu op de erfelijkheid ..............................................................................................................................................................25
1.3.4 Zelfsturing als derde factor ............................................................................................................................................................................25
2) Twee fundamentele ontwikkelingstheorieën ........................................................................................................................................................... 26
2.1 De psychosociale identiteitstheorie van Erikson .....................................................................................................................................................................26
2.1.1 Situering ten opzichte van Freud ..................................................................................................................................................................................26
a. De constructieve rol van het ego ..........................................................................................................................................................................26
b. Het belang van de sociale omgeving ....................................................................................................................................................................26
c. De positieve betekenis van crisissen .....................................................................................................................................................................27
d. Een levenslang ontwikkelingsproces .....................................................................................................................................................................27
e. Samenvatting .......................................................................................................................................................................................................27
2.1.2 Eriksons theorie ............................................................................................................................................................................................................28
2.1.3 Een korte evaluatie .......................................................................................................................................................................................................30
2.2 De cognitieve ontwikkelingstheorie van Piaget ......................................................................................................................................................................31
2.2.1 Enkele basisbegrippen ..................................................................................................................................................................................................31
a. Inhoud en functie van de intelligentie...................................................................................................................................................................31
b. De cognitieve structuren ......................................................................................................................................................................................31
c. Adaptatie via assimilatie en accommodatie .........................................................................................................................................................32
d. Equilibratie en organisatie ...................................................................................................................................................................................32
2.2.2 De eigenlijke ontwikkeling ............................................................................................................................................................................................33
1
, a. Een procesmatige beschrijving .............................................................................................................................................................................33
b. Indeling in periodes ..............................................................................................................................................................................................35
2.2.3 Een korte evaluatie .......................................................................................................................................................................................................35
3) De prenatale ontwikkeling ...................................................................................................................................................................................... 36
3.1 Ontwikkeling van embryo en foetus .......................................................................................................................................................................................36
3.1.1 Het germinale of kiemstadium .....................................................................................................................................................................................37
3.1.2 Het embryonale stadium ..............................................................................................................................................................................................39
a. Van embryo tot foetus ..........................................................................................................................................................................................40
b. Reacties bij zwangere vrouw ................................................................................................................................................................................40
3.1.3 Het foetale stadium ......................................................................................................................................................................................................40
a. Voltooiing van de structurele uitbouw ..................................................................................................................................................................41
b. Start van de zintuiglijke en motorische activiteit ..................................................................................................................................................41
c. De verdere foetale uitgroei ...................................................................................................................................................................................42
d. De hersenontwikkeling .........................................................................................................................................................................................42
3.2 Psychisch functioneren...........................................................................................................................................................................................................43
3.2.1 Bewegingen ..................................................................................................................................................................................................................43
3.2.2 Gewaarwordingen ........................................................................................................................................................................................................43
3.2.3 Extra tekst: Psyche en Brein: negen maanden tussen nature en nurture ......................................................................................................................44
3.3 Prenatale omgevingsinvloeden ..............................................................................................................................................................................................45
3.3.1 Fysische invloeden ........................................................................................................................................................................................................45
a. Infecties................................................................................................................................................................................................................46
b. Medicijnen ...........................................................................................................................................................................................................47
c. Legale en illegale drugs ........................................................................................................................................................................................47
d. Omgevingsfactoren ..............................................................................................................................................................................................49
e. Verkeerde voeding................................................................................................................................................................................................50
f. Natuurlijke stoffen in het moederlichaam ............................................................................................................................................................50
g. Leeftijd van de ouders ..........................................................................................................................................................................................51
3.3.2 Psychologische invloeden .............................................................................................................................................................................................52
a. Stress ...................................................................................................................................................................................................................52
b. Attitudes tegenover het kind ................................................................................................................................................................................53
c. Verwachtingspatronen bij de ouders ....................................................................................................................................................................53
3.4 De geboorte ...........................................................................................................................................................................................................................54
3.4.1 Het geboorteproces ......................................................................................................................................................................................................54
a. Het tijdstip van de geboorte .................................................................................................................................................................................54
b. De eigenlijke geboorte..........................................................................................................................................................................................54
c. Nazorg van moeder en kind .................................................................................................................................................................................55
3.4.2 De ervaringen van het kind ...........................................................................................................................................................................................56
4) De babytijd ............................................................................................................................................................................................................. 56
4.1 Uitrusting van de pasgeborene ................................................................................................................................................................................57
4.1.1 Motorische reacties .......................................................................................................................................................................................57
a. Tekst Sofia: Het arsenaal aan reflexen van een pasgeborene ...............................................................................................................................59
4.1.2 Waarneming en cognitie ................................................................................................................................................................................63
a. De verschillende zintuigen ....................................................................................................................................................................................63
b. Elementaire processen .........................................................................................................................................................................................65
4.1.3 Sociale gerichtheid en emoties ......................................................................................................................................................................66
a. Huilen als primitief communicatiemodel ..............................................................................................................................................................66
b. De pasgeborene als asociaal wezen .....................................................................................................................................................................66
c. De beperkte gevoelswereld van de pasgeborene ..................................................................................................................................................67
4.2 De verdere motorische ontwikkeling .......................................................................................................................................................................67
4.2.1 Stadia indeling 1ste levensjaar motoriek .........................................................................................................................................................68
a. Het kijkstadium ....................................................................................................................................................................................................68
b. Het grijpstadium ..................................................................................................................................................................................................69
c. Het zitstadium ......................................................................................................................................................................................................70
d. Het kruip- en optrekstadium.................................................................................................................................................................................70
2
, e. Het loopstadium ...................................................................................................................................................................................................70
4.3 Ontwikkelingen in de waarneming en de cognitie ....................................................................................................................................................71
4.3.1 De sensomotorische ontwikkelingsperiode ....................................................................................................................................................71
a. Ongecoördineerde reflexhandelingen ..................................................................................................................................................................72
b. Primaire circulaire reacties ...................................................................................................................................................................................72
c. Secundaire circulaire reacties ...............................................................................................................................................................................72
d. Intentioneel handelen ..........................................................................................................................................................................................72
e. Tertiaire circulaire reacties ...................................................................................................................................................................................73
f. Mentale voorstellingen ........................................................................................................................................................................................73
4.3.2 Bespreking van enkele afzonderlijke processen..............................................................................................................................................73
a. De waarneming ....................................................................................................................................................................................................73
b. Leren en geheugen ...............................................................................................................................................................................................74
c. Aangeboren denkcategorieën?.............................................................................................................................................................................75
d. De taalontwikkeling .............................................................................................................................................................................................75
4.4 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ..................................................................................................................................................................77
4.4.1 Sociale ontwikkeling.......................................................................................................................................................................................77
a. Differentiatie in de sociale gerichtheid .................................................................................................................................................................77
b. Het ontstaan van een hechtingsrelatie .................................................................................................................................................................78
I. Vreemde situatie test – tekst Sofia .................................................................................................................................................................78
4.4.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling ................................................................................................................................................................80
a. Nieuwe behoeften ................................................................................................................................................................................................80
b. Differentiatie in het gevoelsleven .........................................................................................................................................................................80
c. Het kernconflict van de babytijd (Erikson) ............................................................................................................................................................81
5) De peuterjaren ....................................................................................................................................................................................................... 82
5.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling ...............................................................................................................................................................................82
5.1.1 Gebruik van de skeletspieren........................................................................................................................................................................................82
a. Grove motoriek ....................................................................................................................................................................................................82
b. Fijne motoriek ......................................................................................................................................................................................................83
5.1.2 De zindelijkheidstraining ..............................................................................................................................................................................................84
5.2 Ontwikkelingen in de waarneming en het mentaal functioneren ...........................................................................................................................................84
5.2.1 Einde van de sensomotorische periode ........................................................................................................................................................................85
a. Een gestabiliseerd wereldbeeld ............................................................................................................................................................................85
b. Structuren van ruimte en tijd ................................................................................................................................................................................86
c. Causaliteit ............................................................................................................................................................................................................86
d. Differentiatie tussen het subject en object ...........................................................................................................................................................86
5.2.2 Begin van het preoperationele denken .........................................................................................................................................................................87
a. De semiotische of symboolfunctie ........................................................................................................................................................................87
b. Verwarren tussen fantasie en werkelijkheid .........................................................................................................................................................87
c. Het preconceptueel denken ..................................................................................................................................................................................88
5.2.3 Bespreking van enkele afzonderlijke processen ............................................................................................................................................................89
a. De waarneming ....................................................................................................................................................................................................89
b. Leren en geheugen ...............................................................................................................................................................................................90
c. Denkprocessen .....................................................................................................................................................................................................91
I. Metacognitie ..................................................................................................................................................................................................92
d. De taalontwikkeling .............................................................................................................................................................................................92
I. vroeglinguale periode ....................................................................................................................................................................................92
II. Aangroei v. woordenschat........................................................................................................................................................................93
III. Tekst Sofia 5.2. – meertaligheid bij kinderen ............................................................................................................................................94
5.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ................................................................................................................................................................................94
5.3.1 Sociale ontwikkeling .....................................................................................................................................................................................................94
a. Naar een evenwichtigere relatie met de volwassene ............................................................................................................................................94
b. Beginnende interesse voor leeftijdsgenoten .........................................................................................................................................................96
c. Ontstaan van het zelfbewustzijn ..........................................................................................................................................................................96
5.3.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling ..............................................................................................................................................................................98
3