Persoonsgerichte ondersteuningsplanning
Hoofdstuk 1: Introductie
Orthopedagogiek: Een handelingswetenschap
Streven naar handelen, om iets in beweging te zetten. Actief aan de slag gaan rond participatie,
inspraak, vermaatschappelijking en belangenbehartiging.
Orthopedagogiek is een handelingswetenschap, die doelgericht onderzoekt hoe we de kwaliteit van
leven, de inclusie en participatie in de maatschappij van alle betrokkenen kunnen verbeteren (De
Pauw et al., 2023).
Methodisch handelen: is een basiskenmerk van ons orthopedagogisch handelen. Personen
ondersteunen om gewenste doelen voorop te stellen en samen met de persoon aan de slag gaan.
4 centrale kenmerken:
• Doelgericht: samen op zoek naar doelen die voor die persoon zelf belangrijk zijn (bij jongeren
vaak gericht op ontwikkeling)
→ Concreet ondersteun je de persoon en/of zijn netwerk om voor de persoon gewenste doelen
voorop te stellen en denken jullie samen na over op welke manier jullie in de richting van de
vooropgestelde doelen kunnen werken.
• Bewust: wat is de invloed van mijn gedrag op een ander, hierover bewust nadenken
→ Wanneer je bewust handelt, vraag je je af welke invloed jouw gedrag op de ander heeft.
• Systematisch: stap per stap naar ons doel gaan, telkens wanneer men een stap zet, moet dit in
de richting van ons doel zijn, de stappen hangen dus aan mekaar vast
→ Je handelt stap voor stap. Elke stap in de richting van de gewenste verandering moet
verbonden zijn met de voorafgaande situatie.
• Procesmatig: we doorlopen een proces en door vragen te stellen brengt dit proces ons dichter
bij ons doel
→ Dit betekent dat je je voortdurend afvraagt of je in de richting van het vooropgestelde doel
werkt (of alles volgend plan verloopt) en of er eventuele bijsturingen nodig zijn.
→ Vertrek altijd vanuit de vraag van de persoon (met de ondersteuningsnood)
→ Je hebt functionele relatie met de persoon: naast professionele nabijheid, betrokkenheid en
empathie is het ook belangrijk dat je een zekere professionele afstand kunt bewaren.
Verschillende soorten plannen
Beleidsplan Afdelingsplan Persoonlijk
(bv. Groepswerkplan) ondersteuningsplan
Organisatie Onderdeel organisatie Individu
Visie, missie, doelstellingen Vertaling ortho en agogische Specifieke ondersteuning
en werkwijze van een doelstelling en werkzaamheden vanuit voor één specifiek
organisatie beleidsplan voor specifieke afdeling persoon
Vraag: → Herken op basis van wat je leest, welk stoort plan het is. Herken in casus/tekst.
,Van handelingsplanning naar een persoonsgericht ondersteuningsproces
De term ‘handelingsplanning’
Sinds ‘80 centraal begrip orthopedagogiek
Definitie Rink: “Handelingsplanning is het gebeuren in de instelling waarbij functionarissen zich
beraden over de manier waarop de leefsituatie van hun cliënten verbeterd kan worden ten gevolge
van hun eigen optreden naar die cliënten toe .”
Een permanent gebeuren → Cyclisch proces
• Dynamisch
• Ons handelen stopt nooit
Gelijke indelingen in veel verschillende modellen
Vraag: Welke fase/stap zie jij staan en wat hier beschreven staat?
Cyclisch proces met 4 fasen
1. Beeldvorming: Er zijn nuanceverschillen binnen de
verschillende gehanteerde termen, maar in de kern
gaat het steeds over het achterhalen wie de persoon
is en wat de persoon nodig heeft.
2. Planning: Het formuleren van doelen en
verduidelijken van de ondersteuning om de
vooropgestelde doelen te bereiken.
3. Uitvoering & monitoring: Een reflectieve houding,
waarbij je, samen met de persoon, op regelmatige
basis aftoetst of er in de gewenste richting wordt
gewerkt.
4. Evalueren: Of de persoon de vooropgestelde doelen
heeft bereikt.
Het is procesmatig, dus doorheen het proces wanneer men merkt dat iets onduidelijk is of minder
goed verloopt, zet je een stapje terug naar het plan. = Te alle tijden kun je terug naar voorgaande fase
Een instelling → Waar?
• Residentieel
• Ambulant
• Outreachend
,Fuctionarissen → Wie?
• Die modellen (Klomp) Vraag: Hoe word gekomen tot een ondersteuningsplan, en welk model
herken jij. Dan zijn dit de mogelijke antwoorden.
1. Het deskundigheidsmodel: Het opstellen van het plan is de taak van de deskundigen, die het
vervolgend vertalen naar degenen die dagelijks de persoon ondersteunen bv. de psychiater
2. Het betrokkenheidsmodel: De ervaring van de professionals die dagelijks ondersteuning
bieden aan de personen staan centraal in dit model
3. Het participatiemodel: Het opmaken van het plan is in de eerste plaats de
verantwoordelijkheid van de persoon zelf en iedereen die nauw bij de persoon betrokken is.
Er wordt vertrokken vanuit het leven van alledag.
Oefening
A. Binnen de PAAZ is Dr. De Weerdt (psychiater verbonden aan de PAAZ) diegene die Deskundig
vanuit zijn expertise over psychiatrische ziektebeelden de behandelplannen opstelt voor
de patiënten. De verpleegkundigen en begeleiders in de leefgroep voeren nauwgezet uit
wat Dr. De Weerdt vooropstelt binnen de behandelplannen.
B. Zara, een meisje van 14 jaar, verblijft sinds vorig jaar in het OBC De Zonnewende. Participatie
Samen met Kobe (haar aandachtsbegeleider) en haar mama, wordt het
ondersteuningsplan van Zara opgemaakt. Centraal staan de wensen en dromen van Zara
vb. rond de schoolkeuze.
C. Tibe is als individueel begeleider verantwoordelijk voor de inhoud van de individuele Betrokkenheid
handelingsplannen van zijn IB’tjes. De inhoud wordt uiteindelijk volledig bepaald door
Tibe. Tibe kan daarbij beroep doen op de kennis van zijn medebegeleiders en (indien hij dit
wenst) ten rade gaan bij de psycholoog.
Een leefsituatie → Een persoon in specifieke context
• Wie is de persoon
• Het netwerk/de context rond de persoon
Hun eigen optreden → Samen handelen met de persoon
,Paradigma-omslag
• Persoon in totaliteit met ook oog voor mogelijkheden en veerkracht
• Natuurlijk netwerk als partners waarmee men in dialoog gaat
• Niet enkel oog voor de kwaliteit van zorg, maar focus meer en meer ook op kwaliteit van leven
(van zorg- naar ondersteuningsdenken)
• Persoon centraal en heeft de regie over zijn leven (= geïndividualiseerde ondersteuning)
What’s in a name?
• (Individueel) ondersteuningsplan (supportdenken/ondersteuningsdenken)
• Behandelplan (medisch/therapeutisch)
• Zorgplan (medisch)
• Therapieplan
• Begeleidingsplan (coaching, supportdenken/ondersteuningsdenken)
• (Individueel) handelingsplan
• Hulpverleningsplan (therapeutisch)
We maken een onderscheid tussen:
Handelingsplanning (= het proces, het hele cyclisch gebeuren dat ons orthopedagogisch handelen aanstuurt en
waar we in de lessen uitvoerig op terugkomen)
Handelingsplan (= het digitaal of geschreven product, alles wat van het proces is neergeschreven). Je zal merken
dat iedere organisatie zijn eigen manier van werken heeft. Sinds de komst van het Kwaliteitsdecreet (2005) in
heel wat sectoren verplicht om een neerslag te hebben.
De term verraadt vaak iets over de visie van waaruit men aan handelingsplanning doet.
Wij kiezen voor: persoonsgericht ondersteuningsproces en persoonlijk ondersteuningsplan (POP)
Diverse terminologie in de praktijk
Van individuele ondersteuningsplanning naar individueel
ondersteuningsplan
+ Dia 29
Een vraag kan zijn: welk model vind je hier in terug?
Uitdagingen
Uitdagingen op verschillende niveaus
1. Economisch niveau: Beleidsinstanties ervaren een schaarste aan middelen, waardoor niet
voldoende wordt tegemoetgekomen aan de groeiende vraag naar meer dienstverlening en
ondersteuning.
2. Sociaal-politiek niveau: Nadruk op sociaal-maatschappelijke voordelen van PO gecombineerd
met de verwachting dat organisaties efficiënter en effectiever moeten gaan werken
3. Professioneel niveau: Meer geïndividualiseerde ondersteuning met focus op zelfbepaling en
empowerment van de persoon en de ondersteuningsnood.
→ De 3 niveaus beïnvloeden elkaar
,Dé uitdaging op organisatie-niveau: geïndividualiseerde ondersteuning
Nieuw Kwaliteitsdecreet (3 mei 2023)
• Brede visie op kwaliteit (kwaliteit van leven én kwaliteit van zorg)
• Participatie persoon
• Zichtbaar maken hoe men doelgericht ondersteuning aanbiedt die bijdraagt tot kwaliteit van
leven van personen
→ Het persoonsgerichte ondersteuningsproces en daarbij POP kunnen dit zichtbaar maken
→ MAAR dit is dubbel: enerzijds focus op doelstelling van voorziening en anderzijds focus op persoon
Uitdagingen voor professionals (p17-19)
• Hoe maken we een bruikbaar (haalbaar) POP dat bijdraagt tot de kwaliteit van leven van de
persoon?
• Hoe kunnen we de persoon zelf actief betrekken binnen dit hele proces?
• Hoe kunnen we vlot samenwerken met alle betrokkenen uit het persoonlijk en professionele
netwerk van de persoon?
,Hoofdstuk 2: Theoretische kaders
Het persoonsgericht ondersteuningsproces rust net zoals een huis op een stevig fundament. Dit
fundament is gebaseerd op een aantal theoretische kaders.
Als je een persoon goed wil ondersteunen zijn er twee cruciale vragen:
1. Wat wil de persoon bereiken in zijn leven?
2. Welke vorm van ondersteuning is daarvoor nodig?
Alvorens dieper in te gaan op het persoonsgericht ondersteuningsproces in de praktijk, staan we kort
even stil bij volgende ondersteunende theoretische kaders:
• Kwaliteit van leven
• VN-verdrag
• Kwaliteit van leven en kwaliteit van zorg
• Individuele ondersteuningsmethodiek
1 Kwaliteit van leven
Kwaliteit van leven gaat over de dingen die je als persoon zelf belangrijk vindt in jouw leven.
Zoals reeds gezien in voorgaande opleidingsonderdelen zijn er 4 belangrijke uitgangspunten met
betrekking tot kwaliteit van leven:
• Kwaliteit van leven is een multidimensioneel kader.
• Kwaliteit van leven wordt beïnvloed door persoonsfactoren en omgevingsfactoren en de
interactie daartussen.
• Kwaliteit van leven is een combinatie van objectieve en subjectieve factoren.
• Bij kwaliteit van leven is hetzelfde belangrijk voor iedereen.
2 VN-verdrag
Het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (13 december 2006), dat in België
in 2009 tot wet werd verklaard, is een hedendaags wereldwijd uitgangspunt voor het beleid te aanzien
van personen met een beperking.
Onderzoek (Lombardi et al., 2019) toont dat er een relatie bestaat tussen het VN-verdrag en de
verschillende domeinen van kwaliteit van leven.
Wanneer we aan de kwaliteit van leven van personen met een beperking willen werken , moeten we de
rechten van dit VN-verdrag implementeren en omgekeerd geldt eveneens wanneer we aan de rechten
van dit VN-verdrag werken, dan blijkt kvl een zeer bruikbaar kader.
3 Kwaliteit van leven én kwaliteit van zorg
Een goede kwaliteit van zorg is essentieel om een goede kwaliteit van leven te bereiken, maar het is
geen vanzelfsprekendheid dat een goede kwaliteit van zorg automatisch leidt tot een goede kwaliteit
van leven.
4 Individuele ondersteuningsmethodiek
De individuele ondersteuningsmethodiek van Jim Thompson en zijn collega's (2009) ligt aan de basis
van het persoonsgericht ondersteuningsproces dat we in volgend hoofdstuk verder zullen bespreken.
Deze methodiek bestaat in oorsprong uit 5 componenten. In een verdere uitwerking werden later een
aantal aanvullingen gedaan.
, Component 1: Identificeer de dromen, wensen en verwachtingen (wat vind de persoon zelf belangrijk)
Techniek: Person Centered Planning (PCP)
Component 2: Bepaal de aard en de intensiteit van de ondersteuningsbehoefte
Techniek: Supports Intensity Scale (SIS)
Component 3: Ontwikkel het individuele ondersteuningsplan (prioriteiten maken)
Component 4: Monitor de vooruitgang
Component 5: Evaluatie (heeft het bijgedragen tot zijn KVL, persoonlijke uitkomsten, let op:
voorkeuren kunnen veranderen)
Techniek: Persoonlijke Ondersteuningsuitkomsten Schaal (POS) → 8 domeinen KVL
Hoofdstuk 3: Van theorie naar praktijk
Termen en begrippen
Persoon/personen De persoon/personen met een ondersteuningsnood of cliënt
Professional Persoonlijke assistenten, begeleiders, orthopedagogen en alle andere
aanbieders van ondersteuning
Persoonsgericht Stelt de persoon zelf centraal in het volledige ondersteuningsproces. We
ondersteuningsproces vertrekken steeds vanuit de noden van de persoon zelf.
Persoonlijk onder- Is de neerslag van het doorlopen persoonsgericht ondersteuningsproces.
steuningsplan (POP) We leggen met die term de nadruk op de persoonsgerichte benadering bij
het plannen van ondersteuning aan personen.
Effectiviteit en Effectiviteit verwijst naar de mate waarin een vooropgesteld doel behaald
efficiëntie wordt. Efficiëntie beschrijft de mate waarin middelen worden gebruikt om
een bepaald doel te bereiken (doelmatig).
Evidence-based Practices that are based on a clearly articulated and empirically
praktijken supported theory or rationale.
,De verschillende rollen
1. De persoon: staat centraal in het persoonsgericht ondersteuningsproces en is (zoveel
mogelijk) actief betrokken bij alle stappen. Het POP wordt obv zijn noden en wensen
samengesteld. Volwaardige partner in het proces.
2. De steungroep: gekozen door de persoon, ondersteunt de persoon het hele persoonsgericht
ondersteuningsproces door. Actief betrokken en zijn volwaardige partners in het proces.
3. De vraagverduidelijker: het verkennen en helderen van de wensen en de daaruit afgeleide
ondersteuningsnoden van zijn persoon en zijn directe omgeving op de verschillende
levensdomeinen.
4. De planner: brengt alle mogelijke ondersteuningsvormen in kaart, bespreekt alle mogelijke
alternatieven met de persoon en zijn steungroep en stelt het POP op.
5. De coördinator: coördineert en bewaakt het volledige persoonsgericht ondersteuningsproces.
Hij evalueert en volgt het proces het persoons gericht ondersteuning
De verschillende fasen
,Hoofdstuk 4: Aan de slag
Een aantal tools
Binnen de fase van de vraagverduidelijking verkennen en verhelderen we de wensen en dromen én de
daaruit afgeleide ondersteuningsnoden van de persoon met een ondersteuningsnood en zijn directe
omgeving op de verschillende levensdomeinen.
De POS is een instrument met een set van vragen gebaseerd op het KVL, waarbij in gesprek wordt
gegaan over elk van die domeinen. Op basis van dat gesprek wordt een antwoord geformuleerd op 6
kernvragen per domein. Dit vertaalt zich in een score. Origineel: mensen met een beperking.
Welke gelijkenissen zijn er tussen de POS en de QOLYSS?
De opbouw/het model en het manier van gebruiken zijn hetzelfde. Ook opgebouwd op de 8 domeinen
van KVL. Geeft zicht op het persoonlijk welzijn.
Welke verschillen zijn er tussen de POS en de QOLYSS?
De QOLYSS zijn specifiek ontwikkeld voor jongeren tussen 12-18 jaar binnen de brede
jeugdhulpverlening (residentieel en thuishulp. Het is een handelingsgerichte tool dat pleit voor een
goed gesprek met de jongeren. De QOLYSS schaal is groter.
Wat is er essentieel bij het gebruiken van de POS en de QOLYSS?
Tijd en ruimte om er mee bezig te zijn.
Waarvoor wordt de SIS gebruikt?
Een instrument om zicht te krijgen over welke ondersteuning iemand nodig heeft. Kijken naar wat er
nodig is aan ondersteuning voor die persoon om te kunnen voldoen aan de eisen van de omgevingen
en dus te kunnen deelnemen aan de samenleving.
Welke 5 trends gaven aanleiding tot het ontwikkelen van de SIS?
1. Verandering in verwachtingen: i.p.v. kijken wat niet gaat, kijken naar waarom het niet gaat en
wat er jou tegen houdt
2. Functionele beschrijving van de beperking: voorheen medisch kijken, nu functioneel
3. Leeftijdsgebonden activiteiten: zoeken naar activiteiten die passen bij de kalenderleeftijd,
respect en verminderen van stigmatiseren
4. Vraag gestuurde ondersteuning: voorheen aanbod gestuurde ondersteuning
5. Ondersteuningsnetwerk: natuurlijk netwerk van de persoon betrekken
Waar situeer je de SIS in het persoonsgerichte ondersteuningsproces?
De SIS zit aan het begin van de ondersteuning. Ze vragen wat iemand wil in het leven en wat voor
ondersteuning daar nodig is. Op het einde komt de POS/QOLYSS, wat heeft dit betekent voor je KVL?
De fundamentele uitgangspunten van de SIS
1. Fundamentele gelijkwaardigheid van alle personen in de samenleving
2. Elke persoon moet altijd begrepen worden in samenhang met de context waarin hij zich
bevindt
3. Ondersteuning moet ervoor zorgen dat personen met functioneringsbeperkingen toegang
krijgen en houden tot sociale, politieke en economische hulpbronnen van de SL
Drie aspecten van ondersteuningsbehoefte: type, frequentie en dagelijkse ondersteuningstijd
, Oefensessie (les 3)
Fase 1: Vraagverduidelijking
Vraagverduidelijking omvat het verkennen en het verhelderen van de wensen en dromen en de daaruit
afgeleide ondersteuningsnoden van de persoon met een ondersteuningsnood en zijn directe omgeving
op de verschillende levensdomeinen. Het uiteindelijke doel is een op maat gesneden, persoonlijk
ondersteuningsplan, dat duidelijk aangeeft welke ondersteuning de persoon wenst, wanneer hij die
wenst, in welke mate die wenst, ….
Wie is de persoon?
Wat wil de persoon in zijn/haar leven, welke wensen, dromen en verwachtingen heeft hij/zij?
Wat is zijn/haar ondersteuningsnood?
Welke ondersteuning heeft hij/zij en zijn directe omgeving daarbij nodig?
Betrokkenen: Hier worden rollen verdeeld, wil niet zeggen dat dit allemaal verschillende personen
zijn, het kunnen ook dezelfde personen zijn met verschillende rollen.
• Persoon: staat centraal in de volledige verduidelijkingsfase. Hij is respondent van de POS/PCP
en het wensengesprek. Hij beslist of hij bij het SIS-gesprek wil fungeren als respondent of
aanwezig wil zijn bij het gesprek.
• Vraagverduidelijker: tracht de wens van de persoon te verhelderen, zicht te krijgen op de
kwaliteit van leven van de persoon en brengt de ondersteuningsbehoefte van de persoon in
kaart (bv. afnemen/gebruik POS, PCP, SIS).
• Personen uit het nabije netwerk van de persoon: kunnen worden bevraagd wanneer de persoon
zelf zijn verhaal niet kan communiceren. Personen uit het nabije (professionele en/of
persoonlijke) netwerk van de persoon die de persoon voldoende kennen (min. 6 maand)
kunnen worden gevraagd om de ondersteuningsbehoefte in te schatten.
• Coördinator: bepaalt in samenspraak met de persoon wie het volledige persoonsgericht
ondersteuningsproces coördineert.
• Vertrouwenspersoon: kan op vraag van de persoon bij elk gesprek aanwezig zijn.
• Steungroep: ondersteunt de persoon het hele persoonsgericht ondersteuningsproces door. De
steungroep wordt aan het einde van de vraagverduidelijkingsfase samengesteld.
Onafhankelijke vraagverduidelijking: niet betrokken bij de dagelijkse ondersteuning, iemand die geen
verantwoordelijkheid heeft in het ondersteunen van de dagelijkse ondersteuning.
Nadeel: men kent de persoon en de omgeving niet goed, geen vertrouwelijk gevoel
Onafhankelijk van get aanbod van ondersteuning. In dit opzicht is het van belang dat de
vraagverduidelijker onafhankelijk optreedt, los van de visie van een bepaalde voorziening. Zo kan hij de
wensen van de persoon op een zo objectief mogelijke manier rapporteren: ‘een onafhankelijke
vraagverduidelijke positie bevordert het zoeken naar ondersteuningsvormen die aansluiten bij de
werkelijke noden, zonder rekening te houden met het feitelijke aanbod of de belangen van de eigen
voorziening of sector’.
Hoofdstuk 1: Introductie
Orthopedagogiek: Een handelingswetenschap
Streven naar handelen, om iets in beweging te zetten. Actief aan de slag gaan rond participatie,
inspraak, vermaatschappelijking en belangenbehartiging.
Orthopedagogiek is een handelingswetenschap, die doelgericht onderzoekt hoe we de kwaliteit van
leven, de inclusie en participatie in de maatschappij van alle betrokkenen kunnen verbeteren (De
Pauw et al., 2023).
Methodisch handelen: is een basiskenmerk van ons orthopedagogisch handelen. Personen
ondersteunen om gewenste doelen voorop te stellen en samen met de persoon aan de slag gaan.
4 centrale kenmerken:
• Doelgericht: samen op zoek naar doelen die voor die persoon zelf belangrijk zijn (bij jongeren
vaak gericht op ontwikkeling)
→ Concreet ondersteun je de persoon en/of zijn netwerk om voor de persoon gewenste doelen
voorop te stellen en denken jullie samen na over op welke manier jullie in de richting van de
vooropgestelde doelen kunnen werken.
• Bewust: wat is de invloed van mijn gedrag op een ander, hierover bewust nadenken
→ Wanneer je bewust handelt, vraag je je af welke invloed jouw gedrag op de ander heeft.
• Systematisch: stap per stap naar ons doel gaan, telkens wanneer men een stap zet, moet dit in
de richting van ons doel zijn, de stappen hangen dus aan mekaar vast
→ Je handelt stap voor stap. Elke stap in de richting van de gewenste verandering moet
verbonden zijn met de voorafgaande situatie.
• Procesmatig: we doorlopen een proces en door vragen te stellen brengt dit proces ons dichter
bij ons doel
→ Dit betekent dat je je voortdurend afvraagt of je in de richting van het vooropgestelde doel
werkt (of alles volgend plan verloopt) en of er eventuele bijsturingen nodig zijn.
→ Vertrek altijd vanuit de vraag van de persoon (met de ondersteuningsnood)
→ Je hebt functionele relatie met de persoon: naast professionele nabijheid, betrokkenheid en
empathie is het ook belangrijk dat je een zekere professionele afstand kunt bewaren.
Verschillende soorten plannen
Beleidsplan Afdelingsplan Persoonlijk
(bv. Groepswerkplan) ondersteuningsplan
Organisatie Onderdeel organisatie Individu
Visie, missie, doelstellingen Vertaling ortho en agogische Specifieke ondersteuning
en werkwijze van een doelstelling en werkzaamheden vanuit voor één specifiek
organisatie beleidsplan voor specifieke afdeling persoon
Vraag: → Herken op basis van wat je leest, welk stoort plan het is. Herken in casus/tekst.
,Van handelingsplanning naar een persoonsgericht ondersteuningsproces
De term ‘handelingsplanning’
Sinds ‘80 centraal begrip orthopedagogiek
Definitie Rink: “Handelingsplanning is het gebeuren in de instelling waarbij functionarissen zich
beraden over de manier waarop de leefsituatie van hun cliënten verbeterd kan worden ten gevolge
van hun eigen optreden naar die cliënten toe .”
Een permanent gebeuren → Cyclisch proces
• Dynamisch
• Ons handelen stopt nooit
Gelijke indelingen in veel verschillende modellen
Vraag: Welke fase/stap zie jij staan en wat hier beschreven staat?
Cyclisch proces met 4 fasen
1. Beeldvorming: Er zijn nuanceverschillen binnen de
verschillende gehanteerde termen, maar in de kern
gaat het steeds over het achterhalen wie de persoon
is en wat de persoon nodig heeft.
2. Planning: Het formuleren van doelen en
verduidelijken van de ondersteuning om de
vooropgestelde doelen te bereiken.
3. Uitvoering & monitoring: Een reflectieve houding,
waarbij je, samen met de persoon, op regelmatige
basis aftoetst of er in de gewenste richting wordt
gewerkt.
4. Evalueren: Of de persoon de vooropgestelde doelen
heeft bereikt.
Het is procesmatig, dus doorheen het proces wanneer men merkt dat iets onduidelijk is of minder
goed verloopt, zet je een stapje terug naar het plan. = Te alle tijden kun je terug naar voorgaande fase
Een instelling → Waar?
• Residentieel
• Ambulant
• Outreachend
,Fuctionarissen → Wie?
• Die modellen (Klomp) Vraag: Hoe word gekomen tot een ondersteuningsplan, en welk model
herken jij. Dan zijn dit de mogelijke antwoorden.
1. Het deskundigheidsmodel: Het opstellen van het plan is de taak van de deskundigen, die het
vervolgend vertalen naar degenen die dagelijks de persoon ondersteunen bv. de psychiater
2. Het betrokkenheidsmodel: De ervaring van de professionals die dagelijks ondersteuning
bieden aan de personen staan centraal in dit model
3. Het participatiemodel: Het opmaken van het plan is in de eerste plaats de
verantwoordelijkheid van de persoon zelf en iedereen die nauw bij de persoon betrokken is.
Er wordt vertrokken vanuit het leven van alledag.
Oefening
A. Binnen de PAAZ is Dr. De Weerdt (psychiater verbonden aan de PAAZ) diegene die Deskundig
vanuit zijn expertise over psychiatrische ziektebeelden de behandelplannen opstelt voor
de patiënten. De verpleegkundigen en begeleiders in de leefgroep voeren nauwgezet uit
wat Dr. De Weerdt vooropstelt binnen de behandelplannen.
B. Zara, een meisje van 14 jaar, verblijft sinds vorig jaar in het OBC De Zonnewende. Participatie
Samen met Kobe (haar aandachtsbegeleider) en haar mama, wordt het
ondersteuningsplan van Zara opgemaakt. Centraal staan de wensen en dromen van Zara
vb. rond de schoolkeuze.
C. Tibe is als individueel begeleider verantwoordelijk voor de inhoud van de individuele Betrokkenheid
handelingsplannen van zijn IB’tjes. De inhoud wordt uiteindelijk volledig bepaald door
Tibe. Tibe kan daarbij beroep doen op de kennis van zijn medebegeleiders en (indien hij dit
wenst) ten rade gaan bij de psycholoog.
Een leefsituatie → Een persoon in specifieke context
• Wie is de persoon
• Het netwerk/de context rond de persoon
Hun eigen optreden → Samen handelen met de persoon
,Paradigma-omslag
• Persoon in totaliteit met ook oog voor mogelijkheden en veerkracht
• Natuurlijk netwerk als partners waarmee men in dialoog gaat
• Niet enkel oog voor de kwaliteit van zorg, maar focus meer en meer ook op kwaliteit van leven
(van zorg- naar ondersteuningsdenken)
• Persoon centraal en heeft de regie over zijn leven (= geïndividualiseerde ondersteuning)
What’s in a name?
• (Individueel) ondersteuningsplan (supportdenken/ondersteuningsdenken)
• Behandelplan (medisch/therapeutisch)
• Zorgplan (medisch)
• Therapieplan
• Begeleidingsplan (coaching, supportdenken/ondersteuningsdenken)
• (Individueel) handelingsplan
• Hulpverleningsplan (therapeutisch)
We maken een onderscheid tussen:
Handelingsplanning (= het proces, het hele cyclisch gebeuren dat ons orthopedagogisch handelen aanstuurt en
waar we in de lessen uitvoerig op terugkomen)
Handelingsplan (= het digitaal of geschreven product, alles wat van het proces is neergeschreven). Je zal merken
dat iedere organisatie zijn eigen manier van werken heeft. Sinds de komst van het Kwaliteitsdecreet (2005) in
heel wat sectoren verplicht om een neerslag te hebben.
De term verraadt vaak iets over de visie van waaruit men aan handelingsplanning doet.
Wij kiezen voor: persoonsgericht ondersteuningsproces en persoonlijk ondersteuningsplan (POP)
Diverse terminologie in de praktijk
Van individuele ondersteuningsplanning naar individueel
ondersteuningsplan
+ Dia 29
Een vraag kan zijn: welk model vind je hier in terug?
Uitdagingen
Uitdagingen op verschillende niveaus
1. Economisch niveau: Beleidsinstanties ervaren een schaarste aan middelen, waardoor niet
voldoende wordt tegemoetgekomen aan de groeiende vraag naar meer dienstverlening en
ondersteuning.
2. Sociaal-politiek niveau: Nadruk op sociaal-maatschappelijke voordelen van PO gecombineerd
met de verwachting dat organisaties efficiënter en effectiever moeten gaan werken
3. Professioneel niveau: Meer geïndividualiseerde ondersteuning met focus op zelfbepaling en
empowerment van de persoon en de ondersteuningsnood.
→ De 3 niveaus beïnvloeden elkaar
,Dé uitdaging op organisatie-niveau: geïndividualiseerde ondersteuning
Nieuw Kwaliteitsdecreet (3 mei 2023)
• Brede visie op kwaliteit (kwaliteit van leven én kwaliteit van zorg)
• Participatie persoon
• Zichtbaar maken hoe men doelgericht ondersteuning aanbiedt die bijdraagt tot kwaliteit van
leven van personen
→ Het persoonsgerichte ondersteuningsproces en daarbij POP kunnen dit zichtbaar maken
→ MAAR dit is dubbel: enerzijds focus op doelstelling van voorziening en anderzijds focus op persoon
Uitdagingen voor professionals (p17-19)
• Hoe maken we een bruikbaar (haalbaar) POP dat bijdraagt tot de kwaliteit van leven van de
persoon?
• Hoe kunnen we de persoon zelf actief betrekken binnen dit hele proces?
• Hoe kunnen we vlot samenwerken met alle betrokkenen uit het persoonlijk en professionele
netwerk van de persoon?
,Hoofdstuk 2: Theoretische kaders
Het persoonsgericht ondersteuningsproces rust net zoals een huis op een stevig fundament. Dit
fundament is gebaseerd op een aantal theoretische kaders.
Als je een persoon goed wil ondersteunen zijn er twee cruciale vragen:
1. Wat wil de persoon bereiken in zijn leven?
2. Welke vorm van ondersteuning is daarvoor nodig?
Alvorens dieper in te gaan op het persoonsgericht ondersteuningsproces in de praktijk, staan we kort
even stil bij volgende ondersteunende theoretische kaders:
• Kwaliteit van leven
• VN-verdrag
• Kwaliteit van leven en kwaliteit van zorg
• Individuele ondersteuningsmethodiek
1 Kwaliteit van leven
Kwaliteit van leven gaat over de dingen die je als persoon zelf belangrijk vindt in jouw leven.
Zoals reeds gezien in voorgaande opleidingsonderdelen zijn er 4 belangrijke uitgangspunten met
betrekking tot kwaliteit van leven:
• Kwaliteit van leven is een multidimensioneel kader.
• Kwaliteit van leven wordt beïnvloed door persoonsfactoren en omgevingsfactoren en de
interactie daartussen.
• Kwaliteit van leven is een combinatie van objectieve en subjectieve factoren.
• Bij kwaliteit van leven is hetzelfde belangrijk voor iedereen.
2 VN-verdrag
Het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (13 december 2006), dat in België
in 2009 tot wet werd verklaard, is een hedendaags wereldwijd uitgangspunt voor het beleid te aanzien
van personen met een beperking.
Onderzoek (Lombardi et al., 2019) toont dat er een relatie bestaat tussen het VN-verdrag en de
verschillende domeinen van kwaliteit van leven.
Wanneer we aan de kwaliteit van leven van personen met een beperking willen werken , moeten we de
rechten van dit VN-verdrag implementeren en omgekeerd geldt eveneens wanneer we aan de rechten
van dit VN-verdrag werken, dan blijkt kvl een zeer bruikbaar kader.
3 Kwaliteit van leven én kwaliteit van zorg
Een goede kwaliteit van zorg is essentieel om een goede kwaliteit van leven te bereiken, maar het is
geen vanzelfsprekendheid dat een goede kwaliteit van zorg automatisch leidt tot een goede kwaliteit
van leven.
4 Individuele ondersteuningsmethodiek
De individuele ondersteuningsmethodiek van Jim Thompson en zijn collega's (2009) ligt aan de basis
van het persoonsgericht ondersteuningsproces dat we in volgend hoofdstuk verder zullen bespreken.
Deze methodiek bestaat in oorsprong uit 5 componenten. In een verdere uitwerking werden later een
aantal aanvullingen gedaan.
, Component 1: Identificeer de dromen, wensen en verwachtingen (wat vind de persoon zelf belangrijk)
Techniek: Person Centered Planning (PCP)
Component 2: Bepaal de aard en de intensiteit van de ondersteuningsbehoefte
Techniek: Supports Intensity Scale (SIS)
Component 3: Ontwikkel het individuele ondersteuningsplan (prioriteiten maken)
Component 4: Monitor de vooruitgang
Component 5: Evaluatie (heeft het bijgedragen tot zijn KVL, persoonlijke uitkomsten, let op:
voorkeuren kunnen veranderen)
Techniek: Persoonlijke Ondersteuningsuitkomsten Schaal (POS) → 8 domeinen KVL
Hoofdstuk 3: Van theorie naar praktijk
Termen en begrippen
Persoon/personen De persoon/personen met een ondersteuningsnood of cliënt
Professional Persoonlijke assistenten, begeleiders, orthopedagogen en alle andere
aanbieders van ondersteuning
Persoonsgericht Stelt de persoon zelf centraal in het volledige ondersteuningsproces. We
ondersteuningsproces vertrekken steeds vanuit de noden van de persoon zelf.
Persoonlijk onder- Is de neerslag van het doorlopen persoonsgericht ondersteuningsproces.
steuningsplan (POP) We leggen met die term de nadruk op de persoonsgerichte benadering bij
het plannen van ondersteuning aan personen.
Effectiviteit en Effectiviteit verwijst naar de mate waarin een vooropgesteld doel behaald
efficiëntie wordt. Efficiëntie beschrijft de mate waarin middelen worden gebruikt om
een bepaald doel te bereiken (doelmatig).
Evidence-based Practices that are based on a clearly articulated and empirically
praktijken supported theory or rationale.
,De verschillende rollen
1. De persoon: staat centraal in het persoonsgericht ondersteuningsproces en is (zoveel
mogelijk) actief betrokken bij alle stappen. Het POP wordt obv zijn noden en wensen
samengesteld. Volwaardige partner in het proces.
2. De steungroep: gekozen door de persoon, ondersteunt de persoon het hele persoonsgericht
ondersteuningsproces door. Actief betrokken en zijn volwaardige partners in het proces.
3. De vraagverduidelijker: het verkennen en helderen van de wensen en de daaruit afgeleide
ondersteuningsnoden van zijn persoon en zijn directe omgeving op de verschillende
levensdomeinen.
4. De planner: brengt alle mogelijke ondersteuningsvormen in kaart, bespreekt alle mogelijke
alternatieven met de persoon en zijn steungroep en stelt het POP op.
5. De coördinator: coördineert en bewaakt het volledige persoonsgericht ondersteuningsproces.
Hij evalueert en volgt het proces het persoons gericht ondersteuning
De verschillende fasen
,Hoofdstuk 4: Aan de slag
Een aantal tools
Binnen de fase van de vraagverduidelijking verkennen en verhelderen we de wensen en dromen én de
daaruit afgeleide ondersteuningsnoden van de persoon met een ondersteuningsnood en zijn directe
omgeving op de verschillende levensdomeinen.
De POS is een instrument met een set van vragen gebaseerd op het KVL, waarbij in gesprek wordt
gegaan over elk van die domeinen. Op basis van dat gesprek wordt een antwoord geformuleerd op 6
kernvragen per domein. Dit vertaalt zich in een score. Origineel: mensen met een beperking.
Welke gelijkenissen zijn er tussen de POS en de QOLYSS?
De opbouw/het model en het manier van gebruiken zijn hetzelfde. Ook opgebouwd op de 8 domeinen
van KVL. Geeft zicht op het persoonlijk welzijn.
Welke verschillen zijn er tussen de POS en de QOLYSS?
De QOLYSS zijn specifiek ontwikkeld voor jongeren tussen 12-18 jaar binnen de brede
jeugdhulpverlening (residentieel en thuishulp. Het is een handelingsgerichte tool dat pleit voor een
goed gesprek met de jongeren. De QOLYSS schaal is groter.
Wat is er essentieel bij het gebruiken van de POS en de QOLYSS?
Tijd en ruimte om er mee bezig te zijn.
Waarvoor wordt de SIS gebruikt?
Een instrument om zicht te krijgen over welke ondersteuning iemand nodig heeft. Kijken naar wat er
nodig is aan ondersteuning voor die persoon om te kunnen voldoen aan de eisen van de omgevingen
en dus te kunnen deelnemen aan de samenleving.
Welke 5 trends gaven aanleiding tot het ontwikkelen van de SIS?
1. Verandering in verwachtingen: i.p.v. kijken wat niet gaat, kijken naar waarom het niet gaat en
wat er jou tegen houdt
2. Functionele beschrijving van de beperking: voorheen medisch kijken, nu functioneel
3. Leeftijdsgebonden activiteiten: zoeken naar activiteiten die passen bij de kalenderleeftijd,
respect en verminderen van stigmatiseren
4. Vraag gestuurde ondersteuning: voorheen aanbod gestuurde ondersteuning
5. Ondersteuningsnetwerk: natuurlijk netwerk van de persoon betrekken
Waar situeer je de SIS in het persoonsgerichte ondersteuningsproces?
De SIS zit aan het begin van de ondersteuning. Ze vragen wat iemand wil in het leven en wat voor
ondersteuning daar nodig is. Op het einde komt de POS/QOLYSS, wat heeft dit betekent voor je KVL?
De fundamentele uitgangspunten van de SIS
1. Fundamentele gelijkwaardigheid van alle personen in de samenleving
2. Elke persoon moet altijd begrepen worden in samenhang met de context waarin hij zich
bevindt
3. Ondersteuning moet ervoor zorgen dat personen met functioneringsbeperkingen toegang
krijgen en houden tot sociale, politieke en economische hulpbronnen van de SL
Drie aspecten van ondersteuningsbehoefte: type, frequentie en dagelijkse ondersteuningstijd
, Oefensessie (les 3)
Fase 1: Vraagverduidelijking
Vraagverduidelijking omvat het verkennen en het verhelderen van de wensen en dromen en de daaruit
afgeleide ondersteuningsnoden van de persoon met een ondersteuningsnood en zijn directe omgeving
op de verschillende levensdomeinen. Het uiteindelijke doel is een op maat gesneden, persoonlijk
ondersteuningsplan, dat duidelijk aangeeft welke ondersteuning de persoon wenst, wanneer hij die
wenst, in welke mate die wenst, ….
Wie is de persoon?
Wat wil de persoon in zijn/haar leven, welke wensen, dromen en verwachtingen heeft hij/zij?
Wat is zijn/haar ondersteuningsnood?
Welke ondersteuning heeft hij/zij en zijn directe omgeving daarbij nodig?
Betrokkenen: Hier worden rollen verdeeld, wil niet zeggen dat dit allemaal verschillende personen
zijn, het kunnen ook dezelfde personen zijn met verschillende rollen.
• Persoon: staat centraal in de volledige verduidelijkingsfase. Hij is respondent van de POS/PCP
en het wensengesprek. Hij beslist of hij bij het SIS-gesprek wil fungeren als respondent of
aanwezig wil zijn bij het gesprek.
• Vraagverduidelijker: tracht de wens van de persoon te verhelderen, zicht te krijgen op de
kwaliteit van leven van de persoon en brengt de ondersteuningsbehoefte van de persoon in
kaart (bv. afnemen/gebruik POS, PCP, SIS).
• Personen uit het nabije netwerk van de persoon: kunnen worden bevraagd wanneer de persoon
zelf zijn verhaal niet kan communiceren. Personen uit het nabije (professionele en/of
persoonlijke) netwerk van de persoon die de persoon voldoende kennen (min. 6 maand)
kunnen worden gevraagd om de ondersteuningsbehoefte in te schatten.
• Coördinator: bepaalt in samenspraak met de persoon wie het volledige persoonsgericht
ondersteuningsproces coördineert.
• Vertrouwenspersoon: kan op vraag van de persoon bij elk gesprek aanwezig zijn.
• Steungroep: ondersteunt de persoon het hele persoonsgericht ondersteuningsproces door. De
steungroep wordt aan het einde van de vraagverduidelijkingsfase samengesteld.
Onafhankelijke vraagverduidelijking: niet betrokken bij de dagelijkse ondersteuning, iemand die geen
verantwoordelijkheid heeft in het ondersteunen van de dagelijkse ondersteuning.
Nadeel: men kent de persoon en de omgeving niet goed, geen vertrouwelijk gevoel
Onafhankelijk van get aanbod van ondersteuning. In dit opzicht is het van belang dat de
vraagverduidelijker onafhankelijk optreedt, los van de visie van een bepaalde voorziening. Zo kan hij de
wensen van de persoon op een zo objectief mogelijke manier rapporteren: ‘een onafhankelijke
vraagverduidelijke positie bevordert het zoeken naar ondersteuningsvormen die aansluiten bij de
werkelijke noden, zonder rekening te houden met het feitelijke aanbod of de belangen van de eigen
voorziening of sector’.
