Inleiding tot de orthopedagogiek
Hoofdstuk 1: Diagnostiek en classificeren
1. Probleemstelling
Het object van de orthopedagogiek werd gedefinieerd als de wetenschappelijke studie van
de hulpverlening aan zij die betrokken zijn of dreigen betrokken te worden bij een POS.
- Problematische Opvoedingssituatie (POS): in de orthopedagogiek wordt de hele
opvoedingsproblematiek centraal geplaatst
o De aanwezigheid van een kind of jeugdige met afwijkende disposities is geen
voldoende voorwaarde voor een problematische opvoedingssituatie
▪ Het is bijv. zeer goed mogelijk dat noch de opvoeders, noch het kind
zelf, lijden onder de visuele handicap van het betrokken kind
• Er is geen sprake van een POS en er is geen
orthopedagogische hulpverlening vereist
▪ Het ter beschikking stellen van technische hulpmiddelen, zoals
boeken in brailleschrift, een gebarentolk, … kunnen wellicht nodig zijn
o De aanwezigheid van een kind of jeugdige met afwijkende disposities is geen
noodzakelijke voorwaarde voor een problematische opvoedingssituatie
▪ Het is best mogelijk dat er een problematische opvoedingssituatie
ontstaat zonder dat er een afwijkend of gehandicapt kind is
▪ Bijv. een ongewenst kind voor wie de ouders hun
opvoedingsverantwoordelijkheid weigeren op te nemen
- Hoe weet een orthopedagoog wat hem te doen staat wanneer hij met een POS
wordt geconfronteerd? Hoe weet een orthopedagoog welke adviezen hij moet geven
in een specifieke POS?
- Dergelijke vragen maken duidelijk dat aan het proces van (be)handelen een
moment van reflectie en/of analyse moet voorafgaan
o → Diagnostiek
- Verantwoorde (orthopedagogische) hulpverlening is niet goed denkbaar zonder een
analyse van de klachten of het probleem, zonder een inschatting van de ernst ervan,
zonder een notie van de mogelijke factoren die een rol spelen bij het ontstaan en
de instandhouding ervan, en zonder de eventuele beschermende factoren in kaart
te hebben gebracht
o Diagnostiek kan worden beschouwd als de eerste fase in het proces van de
hulpverlening
2. Diagnostisch proces
- Verschillende definities van diagnostiek kunnen in de literatuur worden gevonden
- De meeste definities verwijzen naar een proces dat door een diagnosticus al dan
niet samen met een cliënt wordt doorlopen en dat resulteert in een uitspraak
(diagnose)
o Doel: constateren, categoriseren, adviseren en beslissen
o Het is een besluitvormingsproces dat liefst op een systematische,
consistente en transparante manier wordt doorlopen
1
, - Om de kwaliteit van het besluitvormingsproces te doorlopen zijn door verschillende
auteurs procedures (modellen) beschreven met als doel een verhelderen van het
diagnostische gebeuren
o Voorbeelden van modellen zijn:
▪ Handelingsgerichte Diagnostiek (HGD) (Pameijer & Beukering)
▪ Diagnostische Cyclus (De Bruyn)
o Deze modellen onderscheiden allemaal verschillende fasen in het
diagnostisch proces, zoals een intakefase, een onderzoeksfase, een
indicatiestellingsfase, …
2.1 Het begrip ‘diagnostiek’
- Het totale diagnostische proces vanaf de aanmelding van een probleem tot en met
de advisering (Schoorl et al., 2000)
- Doel: Het eindproduct is een verantwoord en bruikbaar advies of plan voor
behandeling
- Het gaat over een proces waarbinnen besluitvorming plaatsvindt
o Deze besluitvorming levert een basis voor de latere interventie, plan of
programma
- Diagnostiek kan NIET worden gelijkgesteld met testen of classificeren
2.2 Het begrip ‘diagnose’
- Resultaat van het diagnostisch proces
- De oorspronkelijke medische betekenis verwijst naar de ziekte die in causaal-
analytische zin wordt verondersteld aan de oorsprong te liggen van bepaalde
klachten of ziekteverschijnselen
- Verschillende vormen van diagnoses: Mogelijke examenvraag !!
o Handelingsgerichte Diagnostiek (HGD) (Pameijer & Beukering)
▪ Onderkennende (classificatie), verklarende en indicerende
diagnostiek
o Diagnostische Cyclus (De Bruyn)
▪ Verhelderende, classificerende, verklarende en indicerende
diagnostiek
o Grietens en Hellinckx (2001) onderscheiden 3 niveaus van diagnostiek
▪ Onderkennende (probleemverkenning), classificerende en
behandelingsgerichte diagnostiek
2
,2.3 Het begrip ‘classificatie’
- Medische term gericht op het onderkennen van een ziekte
o In de geneeskunde komt het erop aan om de symptomen en het verloop van
het ziekteproces te herkennen als kenmerkend voor een bepaalde ziekte,
zodat gericht kan worden onderzocht welke oorzaken aan de oorsprong
liggen teneinde een therapie te kunnen kiezen
- De begrippen ‘diagnose’ en ‘classificatie’ overlappen er elkaar grotendeels
o Classificatie = het onderbrengen van een probleemherkenning in één of een
aantal rubrieken van een classificatiesysteem
o Diagnostiek = het totale proces van een gedetailleerde beeldvorming als
basis voor een plan of als basis voor een gerichte advisering
- In de diagnostische formulering probeert de diagnosticus het individuele geval tot
zijn recht te laten komen terwijl bij een classificatie gezocht worden naar
overeenkomsten met soortgelijke gevallen
o Een classificatie is dus geen diagnose!
2.4 Het begrip ‘indicatiestelling’
- Diagnostiek is een proces waarbinnen besluitvorming plaatsvindt en deze
besluitvorming levert een basis voor de latere interventie, plan of programma
- Een verklarende en/of classificerende diagnose (beide zijn constaterende
uitspraken) zeggen dikwijls niet welke hulp moet worden geboden
o De indicatiestelling vormt de schakel tussen de ‘diagnostische’ cyclus en de
‘therapeutische’ cyclus
▪ Gaat om de vraag welke hulp nodig is, welke hulp het meest geschikt
is
▪ Verschillende aspecten te onderkennen:
• Vastellen van globale doelen, vaststellen van specifieke
doelen, nagaan van indicaties en contra-indicaties, de eerste
keuze uit verschillende aanpakken en een reflectie op de
theoretische en empirische onderbouwing
3. Het begrip ‘classificeren’
- Voegt informatie toe aan het diagnostisch proces omdat het gebruikte
classificatiesysteem een geordend kennisbestand is
o Het helpt om orde te scheppen in de heterogene groep van klinische beelden
en waargenomen gedragingen
▪ Het kan ook richting geven aan mogelijke alternatieve hypothesen
(inzake classificatie, en soms inzake verklaring)
o Nuttig voor de communicatie tussen verschillende hulpverleners
o Kan ook nuttig zijn bij het maken van predicties
▪ Een classificatie zou mogelijk maken op grond van een
waarschijnlijke oorzaak het verloop van de stoornis, de benodigde
behandeling en de eventuele kosten te voorspellen
3
, - Niet steeds een één-op-één relatie tussen een type probleem en oorzaak:
o Aspecifiek: bepaalde omstandigheden en specifieke gezinssituaties leiden
niet per definitie tot gedragsproblemen
o Exponentieel: naarmate er meer stress- of risicofactoren aanwezig zijn de
kans op het ontstaan van problemen verveelvoudigt
- Evenmin een eenduidig verband tussen een type probleem en specifieke
behandeling anderzijds
3.1 Geschiedenis van het classificeren
- De huidige classificatiesystemen zijn geleidelijk, veeleer toevallig en op een
inconsistente wijze ontstaan
- De hedendaagse classificatiesystemen zijn een mengeling van verschillende
modellen
o Het medisch model
o Het sociaal model
- Veel van de verwarringen omtrent de betekenis en de bepaling van een handicap of
een stoornis, vloeien verder uit de verwarring tussen deze twee modellen
3.1.1 Het medisch model
- De term ‘medisch model’ moet eerder worden opgevat als een heuristiek (een
verzameling denkregels), en moet niet letterlijk worden opgevat
- Drie belangrijke kenmerken:
o Abnormale gedrags- of ontwikkelingspatronen worden toegeschreven aan
een onderliggende biologische pathologie
o Het is cross-cultureel
▪ D.w.z. dat dezelfde onderliggende fenomenen ongeveer dezelfde
deficits veroorzaken in het gedrag, onafhankelijk van de sociale
status of de culturele groep waar het individu deel van uitmaakt
o Het is een ‘deficit-model’, een onderliggende biologische anomalie wordt
beschouwd als een inherent deel van het individu
- Het model is bruikbaar om sommige handicaps en stoornissen te beschrijven en te
classificeren
Ja…
- Een aantal beperkingen zijn inderdaad duidelijk geassocieerd of worden veroorzaakt
door een defect (chromosomale afwijkingen, fysieke beperkingen, …)
- Deze situaties zijn inderdaad niet geassocieerd met bijvoorbeeld economische
situaties of minderheidsgroepen
Maar…
- Groot deel van handicaps geen onderliggende conditie
- Slechts klein deel van problemen van kinderen verklaard door kind factoren
4
Hoofdstuk 1: Diagnostiek en classificeren
1. Probleemstelling
Het object van de orthopedagogiek werd gedefinieerd als de wetenschappelijke studie van
de hulpverlening aan zij die betrokken zijn of dreigen betrokken te worden bij een POS.
- Problematische Opvoedingssituatie (POS): in de orthopedagogiek wordt de hele
opvoedingsproblematiek centraal geplaatst
o De aanwezigheid van een kind of jeugdige met afwijkende disposities is geen
voldoende voorwaarde voor een problematische opvoedingssituatie
▪ Het is bijv. zeer goed mogelijk dat noch de opvoeders, noch het kind
zelf, lijden onder de visuele handicap van het betrokken kind
• Er is geen sprake van een POS en er is geen
orthopedagogische hulpverlening vereist
▪ Het ter beschikking stellen van technische hulpmiddelen, zoals
boeken in brailleschrift, een gebarentolk, … kunnen wellicht nodig zijn
o De aanwezigheid van een kind of jeugdige met afwijkende disposities is geen
noodzakelijke voorwaarde voor een problematische opvoedingssituatie
▪ Het is best mogelijk dat er een problematische opvoedingssituatie
ontstaat zonder dat er een afwijkend of gehandicapt kind is
▪ Bijv. een ongewenst kind voor wie de ouders hun
opvoedingsverantwoordelijkheid weigeren op te nemen
- Hoe weet een orthopedagoog wat hem te doen staat wanneer hij met een POS
wordt geconfronteerd? Hoe weet een orthopedagoog welke adviezen hij moet geven
in een specifieke POS?
- Dergelijke vragen maken duidelijk dat aan het proces van (be)handelen een
moment van reflectie en/of analyse moet voorafgaan
o → Diagnostiek
- Verantwoorde (orthopedagogische) hulpverlening is niet goed denkbaar zonder een
analyse van de klachten of het probleem, zonder een inschatting van de ernst ervan,
zonder een notie van de mogelijke factoren die een rol spelen bij het ontstaan en
de instandhouding ervan, en zonder de eventuele beschermende factoren in kaart
te hebben gebracht
o Diagnostiek kan worden beschouwd als de eerste fase in het proces van de
hulpverlening
2. Diagnostisch proces
- Verschillende definities van diagnostiek kunnen in de literatuur worden gevonden
- De meeste definities verwijzen naar een proces dat door een diagnosticus al dan
niet samen met een cliënt wordt doorlopen en dat resulteert in een uitspraak
(diagnose)
o Doel: constateren, categoriseren, adviseren en beslissen
o Het is een besluitvormingsproces dat liefst op een systematische,
consistente en transparante manier wordt doorlopen
1
, - Om de kwaliteit van het besluitvormingsproces te doorlopen zijn door verschillende
auteurs procedures (modellen) beschreven met als doel een verhelderen van het
diagnostische gebeuren
o Voorbeelden van modellen zijn:
▪ Handelingsgerichte Diagnostiek (HGD) (Pameijer & Beukering)
▪ Diagnostische Cyclus (De Bruyn)
o Deze modellen onderscheiden allemaal verschillende fasen in het
diagnostisch proces, zoals een intakefase, een onderzoeksfase, een
indicatiestellingsfase, …
2.1 Het begrip ‘diagnostiek’
- Het totale diagnostische proces vanaf de aanmelding van een probleem tot en met
de advisering (Schoorl et al., 2000)
- Doel: Het eindproduct is een verantwoord en bruikbaar advies of plan voor
behandeling
- Het gaat over een proces waarbinnen besluitvorming plaatsvindt
o Deze besluitvorming levert een basis voor de latere interventie, plan of
programma
- Diagnostiek kan NIET worden gelijkgesteld met testen of classificeren
2.2 Het begrip ‘diagnose’
- Resultaat van het diagnostisch proces
- De oorspronkelijke medische betekenis verwijst naar de ziekte die in causaal-
analytische zin wordt verondersteld aan de oorsprong te liggen van bepaalde
klachten of ziekteverschijnselen
- Verschillende vormen van diagnoses: Mogelijke examenvraag !!
o Handelingsgerichte Diagnostiek (HGD) (Pameijer & Beukering)
▪ Onderkennende (classificatie), verklarende en indicerende
diagnostiek
o Diagnostische Cyclus (De Bruyn)
▪ Verhelderende, classificerende, verklarende en indicerende
diagnostiek
o Grietens en Hellinckx (2001) onderscheiden 3 niveaus van diagnostiek
▪ Onderkennende (probleemverkenning), classificerende en
behandelingsgerichte diagnostiek
2
,2.3 Het begrip ‘classificatie’
- Medische term gericht op het onderkennen van een ziekte
o In de geneeskunde komt het erop aan om de symptomen en het verloop van
het ziekteproces te herkennen als kenmerkend voor een bepaalde ziekte,
zodat gericht kan worden onderzocht welke oorzaken aan de oorsprong
liggen teneinde een therapie te kunnen kiezen
- De begrippen ‘diagnose’ en ‘classificatie’ overlappen er elkaar grotendeels
o Classificatie = het onderbrengen van een probleemherkenning in één of een
aantal rubrieken van een classificatiesysteem
o Diagnostiek = het totale proces van een gedetailleerde beeldvorming als
basis voor een plan of als basis voor een gerichte advisering
- In de diagnostische formulering probeert de diagnosticus het individuele geval tot
zijn recht te laten komen terwijl bij een classificatie gezocht worden naar
overeenkomsten met soortgelijke gevallen
o Een classificatie is dus geen diagnose!
2.4 Het begrip ‘indicatiestelling’
- Diagnostiek is een proces waarbinnen besluitvorming plaatsvindt en deze
besluitvorming levert een basis voor de latere interventie, plan of programma
- Een verklarende en/of classificerende diagnose (beide zijn constaterende
uitspraken) zeggen dikwijls niet welke hulp moet worden geboden
o De indicatiestelling vormt de schakel tussen de ‘diagnostische’ cyclus en de
‘therapeutische’ cyclus
▪ Gaat om de vraag welke hulp nodig is, welke hulp het meest geschikt
is
▪ Verschillende aspecten te onderkennen:
• Vastellen van globale doelen, vaststellen van specifieke
doelen, nagaan van indicaties en contra-indicaties, de eerste
keuze uit verschillende aanpakken en een reflectie op de
theoretische en empirische onderbouwing
3. Het begrip ‘classificeren’
- Voegt informatie toe aan het diagnostisch proces omdat het gebruikte
classificatiesysteem een geordend kennisbestand is
o Het helpt om orde te scheppen in de heterogene groep van klinische beelden
en waargenomen gedragingen
▪ Het kan ook richting geven aan mogelijke alternatieve hypothesen
(inzake classificatie, en soms inzake verklaring)
o Nuttig voor de communicatie tussen verschillende hulpverleners
o Kan ook nuttig zijn bij het maken van predicties
▪ Een classificatie zou mogelijk maken op grond van een
waarschijnlijke oorzaak het verloop van de stoornis, de benodigde
behandeling en de eventuele kosten te voorspellen
3
, - Niet steeds een één-op-één relatie tussen een type probleem en oorzaak:
o Aspecifiek: bepaalde omstandigheden en specifieke gezinssituaties leiden
niet per definitie tot gedragsproblemen
o Exponentieel: naarmate er meer stress- of risicofactoren aanwezig zijn de
kans op het ontstaan van problemen verveelvoudigt
- Evenmin een eenduidig verband tussen een type probleem en specifieke
behandeling anderzijds
3.1 Geschiedenis van het classificeren
- De huidige classificatiesystemen zijn geleidelijk, veeleer toevallig en op een
inconsistente wijze ontstaan
- De hedendaagse classificatiesystemen zijn een mengeling van verschillende
modellen
o Het medisch model
o Het sociaal model
- Veel van de verwarringen omtrent de betekenis en de bepaling van een handicap of
een stoornis, vloeien verder uit de verwarring tussen deze twee modellen
3.1.1 Het medisch model
- De term ‘medisch model’ moet eerder worden opgevat als een heuristiek (een
verzameling denkregels), en moet niet letterlijk worden opgevat
- Drie belangrijke kenmerken:
o Abnormale gedrags- of ontwikkelingspatronen worden toegeschreven aan
een onderliggende biologische pathologie
o Het is cross-cultureel
▪ D.w.z. dat dezelfde onderliggende fenomenen ongeveer dezelfde
deficits veroorzaken in het gedrag, onafhankelijk van de sociale
status of de culturele groep waar het individu deel van uitmaakt
o Het is een ‘deficit-model’, een onderliggende biologische anomalie wordt
beschouwd als een inherent deel van het individu
- Het model is bruikbaar om sommige handicaps en stoornissen te beschrijven en te
classificeren
Ja…
- Een aantal beperkingen zijn inderdaad duidelijk geassocieerd of worden veroorzaakt
door een defect (chromosomale afwijkingen, fysieke beperkingen, …)
- Deze situaties zijn inderdaad niet geassocieerd met bijvoorbeeld economische
situaties of minderheidsgroepen
Maar…
- Groot deel van handicaps geen onderliggende conditie
- Slechts klein deel van problemen van kinderen verklaard door kind factoren
4
