HOOFDSTUK
5
hellende constructies
daken met kleine schubvormige elementen
De opbouw van een hellend dak wordt bepaald door de uiteenlopende functies die zij moet vervullen. Deze
cursus, vnl. een apograaf/excerpt van publicaties van het WTCB, behandelt de opvatting en detaillering van
daken van eengezinswoningen waarvan de dakbedekking bestaat uit kleine, elkaar overlappende
schubvormige elementen zoals pannen of leien. De principes die uiteengezet worden in dit document zijn
eveneens van toepassing op verticale wanden die bekleed worden met pannen of leien. Andere dan de
getoonde voorbeelden zijn terug te vinden in o.a. de pwp-presentatie.
, 1 Inleiding
1.1 Functies van de gebouwschil
De regendichtheid van een hellend dak wordt gegarandeerd door de dakbedekking in combinatie
met het onderdak. De draagstructuur van het dak bestaat doorgaans uit een getimmerde
draagconstructie. De thermische isolatie die in het dakcomplex wordt aangebracht, vormt een
bescherming tegen de koude en verhoogt het comfort van de bewoners tijdens de zomer. De
plaatsing van een lucht- en dampscherm is daarom noodzakelijk om het nat worden van de isolatie
door inwendige condensatie (bouw- en woonvocht) te vermijden. Het dampscherm wordt
aangebracht tegen de warme zijde van de isolatie (binnenzijde) en vervult meestal de functie van
luchtscherm.
Door de massa van de aanwezige lagen in het dakcomplex op een juiste manier te combineren met
een voldoende soepel en akoestisch absorberend isolatiemateriaal, kan men een goede lucht- en
contactgeluidsisolatie (regen, hagel, wind en lucht- en wegverkeer) bekomen. Bovendien worden
er meestal ook eisen geformuleerd met betrekking tot het brandgedrag van het dak. Het
brandgedrag is fundamenteel afhankelijk van de eigenschappen van de dakbedekking, van de
isolatie, van het daktimmerwerk en van de binnenafwerkingen. Daarnaast is het ook belangrijk dat
het dak bestand is tegen relatief grote temperatuurverschillen.
Bij de isolatie van een hellend dak worden er meestal verschillende prestatiecriteria tegelijkertijd
nagestreefd. Het dakcomplex moet dus op een zodanige manier ontworpen worden dat het aan
deze doelstellingen voldoet. Er bestaat geen eenduidig verband tussen het kiezen van de
onderdelen van het dakcomplex en de prestatiecriteria; de meeste elementen hebben immers een
invloed op diverse criteria. De luchtdichtheid van het dak is bijvoorbeeld van cruciaal belang voor
het bereiken van meerdere prestatiecriteria.
foto WTCB – TV 251 _ isoleren van een bestaand hellend dak
faculteit architectuur
constructie 2 – cursus hellende constructies
pg. 4/49
, 1.2 Basisprincipes
1.2.1 Thermische isolatie
Als men de thermische isolatie van een wand verhoogt, zal de thermische weerstand van deze
wand groter worden, waardoor de warmteverliezen van het gebouw dalen en bijgevolg ook het
energieverbruik (cf. bouwfysica).
Om de thermische prestaties van een bouwwerk te berekenen, heeft men verschillende parameters
nodig. Hieronder volgt een samenvatting van de voornaamste basisbegrippen die van toepassing
zijn op hellende daken:
stelt de hoeveelheid warmte voor die in stationaire toestand doorheen een materiaal gaat.
Hoe kleiner deze waarde, hoe beter het materiaal isoleert.
De warmteweerstand R van een wand bepaalt het vermogen van een wand om de
doorgang van warmte te beperken. Hij kan worden bepaald voor een vlakke wand (R), voor
het binnen- of buitenoppervlak van een wand (Rsi of Rse) of voor een luchtlaag (Ra). Bij
hellende daken is de thermische weerstand Rdak gelijk aan de som van de individuele
warmteweerstanden van iedere laag die deel uitmaakt van het dakcomplex. Bij de
bepaling van de warmteweerstand moet men eveneens rekening houden met de niet-
homogene lagen die een houtfractie bezitten.
De warmtedoorgangscoëfficiënt U geeft de hoeveelheid warmte weer die in stationaire
toestand door een wand heen stroomt. Het is dus het omgekeerde van de
warmteweerstand: hoe lager de warmtedoorgangscoëfficiënt, hoe beter de wand zal
isoleren.
In de reglementering wordt meestal de U-waarde als richtlijn genomen. Deze waarde wordt vooral
gebruikt om de warmteverliezen van de gebouwschil te berekenen en om het
energieprestatieniveau te bepalen. De uitvoeringskwaliteit heeft een zeer belangrijke impact op de
werkelijke thermische prestaties van het dak. De isolatie moet dus steeds op een zorgvuldige
manier worden aangebracht.
De keuze van het isolatiemateriaal bestemd voor een specifieke toepassing zal vooral afhankelijk
-waarde), van de uitvoeringsmogelijkheden (bv. de
aangewezen positie van de isolatie in het dakcomplex), van de eventuele eisen op het vlak van
geluidsisolatie en van de kostprijs.
Het is van fundamenteel belang dat er zo min mogelijk onderbrekingen zijn in de isolatielaag die de
verwarmde ruimte omsluit om een goede thermische kwalitei
moeten bijgevolg worden vermeden. Het risico op koudebruggen is het grootst ter hoogte van de
aansluitingen tussen de verschillende bouwelementen (ter hoogte van de aansluiting tussen het
dak en een muur of een schouw). In bepaalde gevallen is het niet meer mogelijk om nog isolatie
aan te brengen eens het onderdak is geplaatst (bv. tussen de topgevel en het onderdak). Omdat
het niet eenvoudig is om de vorming van koudebruggen te vermijden, vooral bij een renovatie,
moet de aannemer en desgevallend de ontwerper alle mogelijke maatregelen nemen om een
optimaal eindresultaat te bekomen in functie van de specifieke situatie en van de beschikbare
middelen. Vandaar dat een degelijk ontwerp en een goede coördinatie en planning van de
werkzaamheden cruciaal zijn.
faculteit architectuur
constructie 2 – cursus hellende constructies
pg. 5/49
, foto WTCB – TV 251 _ continuïteit van de isolatie, ook t.p.v. aansluitingen
Na de werken kan de continuïteit van de isolatielaag worden gecontroleerd met behulp van
infraroodthermografie. In de winter kan men met het blote oog de minder goed geïsoleerde zones
opmerken, aangezien deze duidelijk zichtbaar zijn aan de buitenzijde van het dak. De sneeuw zal
op die plaatsen immers sneller dooien ten gevolge van het warmteverlies uit deze ruimten.
De koudebrugwerking van de elementen van de draagstructuur zal meer uitgesproken zijn wanneer
de dakconstructie uit staal of uit beton is opgebouwd, vergeleken met een houten dakconstructie.
In dit geval is het aanbrengen van thermische isolatie bovenop de dakconstructie (bv. isolerende
dakpanelen, sarkingdak) de enige goede oplossing.
Om een goede thermische isolatie van het dak te verzekeren en beschadigingen aan het
isolatiemateriaal te vermijden, is het noodzakelijk dat de isolatie zoveel mogelijk wordt beschermd
tegen elke vorm van overmatige bevochtiging (waterinfiltraties of condensatie).
Waterinfiltraties kunnen vermeden worden door een degelijk ontwerp en een correcte uitvoering
van de dakbedekking en van het onderdak, waarbij er tevens voldoende aandacht wordt besteed
aan de aansluitingsdetails. Condensatie kan het gevolg zijn van de convectie van warme lucht of
van de diffusie van waterdamp (cf. bouwfysica).
Vochtproblemen door convectie ontstaan voornamelijk als er lucht van binnenin de ruimten (deze
lucht is meestal warmer dan de buitenlucht en kan belangrijke hoeveelheden vocht met zich
meedragen) in het dakcomplex doordringt via onvolkomenheden in het lucht- en dampscherm. De
damp die hierbij wordt meegevoerd, kan nadien immers in het dakcomplex condenseren van zodra
ergens in het dakcomplex de dauwpunttemperatuur wordt bereikt. Het is dan ook van essentieel
belang om het dak voldoende luchtdicht te maken om dit fenomeen te vermijden.
faculteit architectuur
constructie 2 – cursus hellende constructies
pg. 6/49
5
hellende constructies
daken met kleine schubvormige elementen
De opbouw van een hellend dak wordt bepaald door de uiteenlopende functies die zij moet vervullen. Deze
cursus, vnl. een apograaf/excerpt van publicaties van het WTCB, behandelt de opvatting en detaillering van
daken van eengezinswoningen waarvan de dakbedekking bestaat uit kleine, elkaar overlappende
schubvormige elementen zoals pannen of leien. De principes die uiteengezet worden in dit document zijn
eveneens van toepassing op verticale wanden die bekleed worden met pannen of leien. Andere dan de
getoonde voorbeelden zijn terug te vinden in o.a. de pwp-presentatie.
, 1 Inleiding
1.1 Functies van de gebouwschil
De regendichtheid van een hellend dak wordt gegarandeerd door de dakbedekking in combinatie
met het onderdak. De draagstructuur van het dak bestaat doorgaans uit een getimmerde
draagconstructie. De thermische isolatie die in het dakcomplex wordt aangebracht, vormt een
bescherming tegen de koude en verhoogt het comfort van de bewoners tijdens de zomer. De
plaatsing van een lucht- en dampscherm is daarom noodzakelijk om het nat worden van de isolatie
door inwendige condensatie (bouw- en woonvocht) te vermijden. Het dampscherm wordt
aangebracht tegen de warme zijde van de isolatie (binnenzijde) en vervult meestal de functie van
luchtscherm.
Door de massa van de aanwezige lagen in het dakcomplex op een juiste manier te combineren met
een voldoende soepel en akoestisch absorberend isolatiemateriaal, kan men een goede lucht- en
contactgeluidsisolatie (regen, hagel, wind en lucht- en wegverkeer) bekomen. Bovendien worden
er meestal ook eisen geformuleerd met betrekking tot het brandgedrag van het dak. Het
brandgedrag is fundamenteel afhankelijk van de eigenschappen van de dakbedekking, van de
isolatie, van het daktimmerwerk en van de binnenafwerkingen. Daarnaast is het ook belangrijk dat
het dak bestand is tegen relatief grote temperatuurverschillen.
Bij de isolatie van een hellend dak worden er meestal verschillende prestatiecriteria tegelijkertijd
nagestreefd. Het dakcomplex moet dus op een zodanige manier ontworpen worden dat het aan
deze doelstellingen voldoet. Er bestaat geen eenduidig verband tussen het kiezen van de
onderdelen van het dakcomplex en de prestatiecriteria; de meeste elementen hebben immers een
invloed op diverse criteria. De luchtdichtheid van het dak is bijvoorbeeld van cruciaal belang voor
het bereiken van meerdere prestatiecriteria.
foto WTCB – TV 251 _ isoleren van een bestaand hellend dak
faculteit architectuur
constructie 2 – cursus hellende constructies
pg. 4/49
, 1.2 Basisprincipes
1.2.1 Thermische isolatie
Als men de thermische isolatie van een wand verhoogt, zal de thermische weerstand van deze
wand groter worden, waardoor de warmteverliezen van het gebouw dalen en bijgevolg ook het
energieverbruik (cf. bouwfysica).
Om de thermische prestaties van een bouwwerk te berekenen, heeft men verschillende parameters
nodig. Hieronder volgt een samenvatting van de voornaamste basisbegrippen die van toepassing
zijn op hellende daken:
stelt de hoeveelheid warmte voor die in stationaire toestand doorheen een materiaal gaat.
Hoe kleiner deze waarde, hoe beter het materiaal isoleert.
De warmteweerstand R van een wand bepaalt het vermogen van een wand om de
doorgang van warmte te beperken. Hij kan worden bepaald voor een vlakke wand (R), voor
het binnen- of buitenoppervlak van een wand (Rsi of Rse) of voor een luchtlaag (Ra). Bij
hellende daken is de thermische weerstand Rdak gelijk aan de som van de individuele
warmteweerstanden van iedere laag die deel uitmaakt van het dakcomplex. Bij de
bepaling van de warmteweerstand moet men eveneens rekening houden met de niet-
homogene lagen die een houtfractie bezitten.
De warmtedoorgangscoëfficiënt U geeft de hoeveelheid warmte weer die in stationaire
toestand door een wand heen stroomt. Het is dus het omgekeerde van de
warmteweerstand: hoe lager de warmtedoorgangscoëfficiënt, hoe beter de wand zal
isoleren.
In de reglementering wordt meestal de U-waarde als richtlijn genomen. Deze waarde wordt vooral
gebruikt om de warmteverliezen van de gebouwschil te berekenen en om het
energieprestatieniveau te bepalen. De uitvoeringskwaliteit heeft een zeer belangrijke impact op de
werkelijke thermische prestaties van het dak. De isolatie moet dus steeds op een zorgvuldige
manier worden aangebracht.
De keuze van het isolatiemateriaal bestemd voor een specifieke toepassing zal vooral afhankelijk
-waarde), van de uitvoeringsmogelijkheden (bv. de
aangewezen positie van de isolatie in het dakcomplex), van de eventuele eisen op het vlak van
geluidsisolatie en van de kostprijs.
Het is van fundamenteel belang dat er zo min mogelijk onderbrekingen zijn in de isolatielaag die de
verwarmde ruimte omsluit om een goede thermische kwalitei
moeten bijgevolg worden vermeden. Het risico op koudebruggen is het grootst ter hoogte van de
aansluitingen tussen de verschillende bouwelementen (ter hoogte van de aansluiting tussen het
dak en een muur of een schouw). In bepaalde gevallen is het niet meer mogelijk om nog isolatie
aan te brengen eens het onderdak is geplaatst (bv. tussen de topgevel en het onderdak). Omdat
het niet eenvoudig is om de vorming van koudebruggen te vermijden, vooral bij een renovatie,
moet de aannemer en desgevallend de ontwerper alle mogelijke maatregelen nemen om een
optimaal eindresultaat te bekomen in functie van de specifieke situatie en van de beschikbare
middelen. Vandaar dat een degelijk ontwerp en een goede coördinatie en planning van de
werkzaamheden cruciaal zijn.
faculteit architectuur
constructie 2 – cursus hellende constructies
pg. 5/49
, foto WTCB – TV 251 _ continuïteit van de isolatie, ook t.p.v. aansluitingen
Na de werken kan de continuïteit van de isolatielaag worden gecontroleerd met behulp van
infraroodthermografie. In de winter kan men met het blote oog de minder goed geïsoleerde zones
opmerken, aangezien deze duidelijk zichtbaar zijn aan de buitenzijde van het dak. De sneeuw zal
op die plaatsen immers sneller dooien ten gevolge van het warmteverlies uit deze ruimten.
De koudebrugwerking van de elementen van de draagstructuur zal meer uitgesproken zijn wanneer
de dakconstructie uit staal of uit beton is opgebouwd, vergeleken met een houten dakconstructie.
In dit geval is het aanbrengen van thermische isolatie bovenop de dakconstructie (bv. isolerende
dakpanelen, sarkingdak) de enige goede oplossing.
Om een goede thermische isolatie van het dak te verzekeren en beschadigingen aan het
isolatiemateriaal te vermijden, is het noodzakelijk dat de isolatie zoveel mogelijk wordt beschermd
tegen elke vorm van overmatige bevochtiging (waterinfiltraties of condensatie).
Waterinfiltraties kunnen vermeden worden door een degelijk ontwerp en een correcte uitvoering
van de dakbedekking en van het onderdak, waarbij er tevens voldoende aandacht wordt besteed
aan de aansluitingsdetails. Condensatie kan het gevolg zijn van de convectie van warme lucht of
van de diffusie van waterdamp (cf. bouwfysica).
Vochtproblemen door convectie ontstaan voornamelijk als er lucht van binnenin de ruimten (deze
lucht is meestal warmer dan de buitenlucht en kan belangrijke hoeveelheden vocht met zich
meedragen) in het dakcomplex doordringt via onvolkomenheden in het lucht- en dampscherm. De
damp die hierbij wordt meegevoerd, kan nadien immers in het dakcomplex condenseren van zodra
ergens in het dakcomplex de dauwpunttemperatuur wordt bereikt. Het is dan ook van essentieel
belang om het dak voldoende luchtdicht te maken om dit fenomeen te vermijden.
faculteit architectuur
constructie 2 – cursus hellende constructies
pg. 6/49
