Samenvatting Linguïstiek Thomas More Antwerpen

Cursus

① Taal en taalvermogen – soorten taal
Menselijke taal
Algemene kenmerken (WISC)
 Creatief
 Mensen kunnen
 Hun woordenschat aanpassen
 Steeds nieuwe zinnen maken
 Veel variatie mogelijk
 In zinslengte
 In woordgebruik
 Interactief
 Taal is het communicatiemiddel bij uitstek!
 Taal is sociaal materiaal waarin we
 Cultuur vormgeven
 Maatschappij organiseren.
 Taal is een sociaal gebeuren
 Wisselwerking  actie – reactie
 Afstemmen taal op gesprekspartner
 Spontaan
 Geen directe aanleiding of stimulus nodig
 ‘taal’ spontaan ontstaan
 Willekeurig
 Arbitraire relatie tussen vorm en betekenis
 Geen logisch verband tussen vorm/betekenis
 Deze relatie is conventioneel
 Impliciete afspraak tussen sprekers van dezelfde taal
Competence en performance
 Competence
 Taalkennis of taalvermogen
 Impliceert grammatica
 Set van regels over fonologie + morfosyntaxis + semantiek
 Deels universeel - deels taalspecifiek
 Deels onbewust, abstract en uitgebreid
 Performance
 Taalgebruik in bepaalde situatie
 Zichtbaar in versprekingen, gekozen registers, ellipsen
Geschreven en gesproken taal
 Alle talen worden gesproken
 Niet allemaal geschreven
 Niet alle talen even rijke woordenschat
 In geschreven vorm verschillende systemen te onderscheiden
 Tendens naar schriftsysteem gebaseerd op kleinere taaleenheden
 Oudste schriftvormen gebaseerd op pictogrammen
 Recentste schriftvormen gebaseerd op klanken

,Cursus

Verbale en non-verbale communicatie
 Verbale communicatie
 Impliceert: spraak/schrift <--> begrip
 Spraakverstaanbaarheid, spraakverstaan + begrijpelijkheid
 Duidelijke uitspraak van klanken
 Goed capteren/horen van klanken
 Vatten van betekenis achter klankstroom
 Non-verbale communicatie
 Zonder woorden
 Beperkter
 Combinatie gebaren meestal niet andere betekenis
 Geen grammatica
 Betekenis één gebaar wel variëren afhankelijk van context +
gebruiker
Gebarentaal
 Volwaardige taal
 ≠ met gesproken taal
 Modaliteit
 visueel-manueel
 Iconiciteit
 Bij ca 1/3 tekens verband vorm-betekenis
 = met gesproken taal
 spontaan, creatief + interactief
 Bevat grammaticale structuur
 Universele kenmerken
 Gebruik gebarenruimte
 Simultaneïteit
 Gebruik non-manuele signalen
Taalvariaties en meertaligheid
Taalvariaties  standaardtaal + dialecten
Taal varieert regionaal, sociaal en historisch
 Regionaal  Kempisch vs Limburgs; Nederlands vs Vlaams
 Sociaal  arbeider vs professor; jongeren vs ouderen
 Historisch  Nederlands uit 1918 vs Nederlands 2018
 Op alle linguïstische niveaus
 Klank
 Antwerpse versus Westvlaamse /a:/
 Woord
 Antwerps ‘boke’ versus Westvlaams ‘studje’
 Zin
 Oud-Nederlands zinnen
 Gebruik
 Taal op fuif of in bachelorproef

,Cursus

Meertaligheid
 Variaties linguïstische niveaus
 Klank
 Engelse ‘th’
 Woord
 ‘table à manger’ <--> ‘eettafel’
 Zin
 Ik denk dat ik honger heb <--> Je pense que j’ai faim
 Gebruik
 Status taal  bepaald door toepassingsdomeinen
 Oorzaak  Thuis, school/werk, omgeving bepalend
 Taalgemeenschappen
 Taalcontact  verschillende opties
 Deel spreekt taal A, deel B
o Beroep doen lingua franca
 Beide groepen spreken taal A en B
 Deel spreekt taal A en deel spreekt taal A en B
 Taalbeïnvloeding
 Creools
 Mengeling twee talen
 Pidgin
Taalontwikkeling
Nature – nurture debat
 ‘Nature’  19de eeuw – rationalisme
 Veronderstelt een talenknobbel
 ‘Nurture’  20ste eeuw - empirisme
 (leer)ervaring  veronderstelt een taalaanbod
 Combinatie  21ste eeuw
 Genetische achtergrond + omgevingsinvloeden
Kunsttalen en computertalen
 Interactief en willekeurig
 Niet spontaan
 Bewust ontworpen
Dierentalen
 Kunnen dieren taal leren
 Beschouwd als communicatiemiddel  JA
 Beschouwd als WISC  NEE
② Taal en taalvermogen – taal en denken
Historiek
 Homeros & Aristoteles  Denken in het hart
 Hippocrates  Denken in de hersenen

, Cursus

Lokalisatie van hersenen
 Lokalisationistische
 Franz Gall  frenologie
 Linkt vorm schedel & hersenen aan persoonlijkheid eigenaar
 Holistische
 John Huglings Jackson
 Niet elk hersengebied heeft specifieke functie
 Hersengebieden werken samen
 Taal + denken onlosmakelijk verbonden

Beïnvloedt taal ons denken of bepaalt denken taal
Linguïstisch determinisme Universalisme
Taal bepaalt denken Iedereen denkt op zelfde manier
MAAR ook zonder taal Elke taal plakt aan dit denken
dingen bedenken welbepaalde woorden
MAAR denken is deels non-
verbaal
Werkelijkheid
Alle talen bevatten enkele universele concepten
Ook taal- en/of cultuurspecifieke concepten
Taal beïnvloedt denken  beheerst het niet volledig
Taalontwikkeling hand in hand met cognitieve ontwikkeling
Linguïstische relativiteitshypothese van Sapir-Whorf
Taal is programma en gids voor denken
Taal als filter van werkelijkheid
Taal geeft denken vorm

Taal
Semiotiek van Saussure en Peirce
 systematische studie van tekens
Contiguïteit  twee soorten tekens
 Contigue teken
 Gemotiveerd verband tussen vorm & betekenis
 Symbolische teken
 Geen verband tussen vorm & betekenis
 Houdt ook rekening met  graad van abstractie
 Verwijzen tekens naar het hier en nu?
Ferdinand de Saussure Charles Sanders Peirce
1857-1913 1839-1914
Abstracte signe: langue – 3 soorten tekens voor concept
parole  Indexalisch teken  met je vinger
 Langue  taalsysteem van wijzen naar een appel
groep  Iconische teken  een
 Parole  individuele uiting tekening/foto van appel tonen
(pictogram)
 Symbolisch teken  de
klankenreeks