SAMENVATTING GESCHIEDENIS VAN HET SOCIOLOGISCH DENKEN
Voorgangers
THOMAS HOBBES
- 1588-1679, Engeland
- Belangrijkste werk : Leviathan
- Probleem van de sociale orde: Hoe is sociale orde mogelijk?
Negatief mensbeeld:
mens = egoïstisch, competities, gewelddadig,… → Mensen zijn constant in strijd met elkaar
Natuurtoestand:
natuurlijke gelijkheid en vrijheid leidt tot constant conflict en competitie: oorlog van allen tegen allen
→ geen “samenleving” in natuurtoestand
Leviathan en het contract
- Oplossing van het probleem van de natuurtoestand → een contract van iedereen met
iedereen (Individuen sluiten contract met elkaar, maar niet met de soeverein)
- Overdrag van iedereens individuele macht en kracht naar de soeverein (leviathan)
- Reductie van iedereens wil onder één wil, vertegenwoordigd door de soeverein
- Soeverein mag beslissen wat er nodig is voor vrede en veiligheid
Receptie en betekenis vandaag
- Relevantie in sociologie van Comte, Durkheim, Weber en Parsons: het probleem van het
sociale orde
JEAN-JACQUES ROUSSEAU
- 1712-1778, Switzerland & Frankrijk
- Belangrijkste werken :
• Émile, ou De l’éducation
• Du contrat social ou principes du droit politique
- Gelijkenissen met Hobbes
• De natuurtoestand als contrast met de samenleving van heden (resp. toen)
• Mensen in de natuurtoestand zijn vrij, maar natuurtoestand gevaarlijk
• Een sociaal contract tussen de (vrije) leden
- Verschillen met Hobbes
• Positief beeld van mensen
• Geïdealiseerd in de natuurtoestand, cultuur/samenleving als probleem
o Mensen in natuurtoestand: vrij, gelijk, vrede → SV en cultuur brengen
“slechte” voor de mensen
o Oorzaak: privé-eigendom, streven naar winst en, als gevolg, ongelijkheid
(vooral door landbouw)
• De “edele wilde”
Het sociaal contract
= oplossing om vrijheid te behouden in een SV
- van natuurtoestand tot civiele gemeenschap → De civiele gemeenschap levert civiele
rechten: vrijheid en gelijkheid
1
, - hoe? Sociaal contract: iedereen plaatst hun eigen wil (volonté du tous) onder het bestuur van
de algemene volkswil (volonté générale)
- Gevolg van contract als uitdrukking van de algemene volkswil:
• Iedereen wordt een lid van een ondeelbaar geheel (als een lichaam)
• Plicht en eigenbelang dwingen de contractpartners om elkaar te helpen
Receptie
- Belangrijk voor sociologie: behandelt het probleem van gelijkheid en ongelijkheid
• Hoe wordt ongelijkheid ge(de)legitimeerd?
• Hoe kan het individu vrij zijn binnen de samenleving?
- Kritiek:
• mensen zijn NIET vrij geboren -> vrijheid en onvrijheid sociale concepten!
• mensen zijn ook niet “goed” buiten en ”slecht” binnen de civilisatie
• romantisering van niet-Westerse culturen
ADAM SMITH
- 1723-1790, Schotland
- Een van de stichters van moderne (klassieke) economie
- referentie voor (neo)liberale economen als voorspreker van de vrije markt
- Belangrijkste werken: Theory of Moral Sentiments, An Inquiry into the Nature and Causes of
the Wealth of Nations
Arbeidsdeling
- Maatschappelijke voordelen van arbeidsdeling:
• sterke toename in productie → economisch groei → toename in welvaart voor
iedereen
- Arbeidsdeling vergroot wederzijdse afhankelijkheid → Hulp en collaboratie met andere
mensen nodig
• Niet uit liefdadigheid of altruïsme maar: uitwisseling met verwachting van
(economische) voordelen
- Iedereen probeert alleen om zijn eigen egoïstische interesses te volgen → leidt
(onopzettelijk) tot gemeenschappelijk, openbaar interesse en welvaart voor de hele
gemeenschap → De “onzichtbare hand”
• Populair argument voor (neo)liberale economen:
o Overheid is niet nodig om alles in de samenleving te regulieren
o Zelfregulatie van de markt is superieur tegenover centrale planning
Receptie
- Relevant voor klassieke sociologie
• Karl Marx: vervreemding
• Emile Durkheim: sociale arbeidsdeling, rechtelijke voorwaarden voor markt
• Max Weber: rationalisering
AUGUSTE COMTE
- 1798-1857, Frankrijk
- Stichter van het positivisme
- Belangrijk bron van invloed op sociologie (vooral Spencer en Durkheim)
2
, Wet van de drie stadia
Drie intellectuele fases in de geschiedenis die een samenleving moet doorlopen
1. Theologisch stadium (tot ca. 1300): verschijnselen worden verklaard vanuit goden of
bovennatuurlijke krachten
2. Metafysisch stadium (1300 tot 1800): gepersonifieerde abstracties (individu, rede);
natuurkrachten, maar geen god
3. Positiefwetenschappelijk stadium (vanaf 1800)
• Doel van wetenschap:
o op basis van waarneembare verschijnselen wetmatigheden ontdekken
o deze herleiden tot een zo klein mogelijk aantal basiswetten
• Positivisme: wat niet op feiten en concrete ervaringen is gebaseerd, valt buiten de
wetenschap
• Theologische en metafysische vraagstukken zijn onbewijsbaar en zijn dus geen
onderwerp voor de wetenschap
Vier methoden van de positieve wetenschap
1. De observatie
2. Het experiment
3. De vergelijkende methode
4. De historische methode
Sociologie
- Sociologie heeft maatschappelijke opdracht: SV in crisis (na fr rev) → oplossing = sociologie
- Sociologie = wetenschappelijke analyse van de samenleving
- Comte: geloof in natuurlijke evolutie (als vooruitgang) → geen revolutie door mensen nodig
(vgl. Marx later)
- Uit huidig perspectief
• overdreven geloof in vooruitgang
• positivisme vandaag negatief connotatie: naïef geloof in wetenschap
Relevantie voor sociologie
Comte en Spencer behandelen de samenleving als object voor een eigen wetenschap
- sociale feiten (Durkheim)
- de samenleving (en de individuen) veranderen dankzij sociologisch kennis
HERBERT SPENCER
- 1820-1903, Engeland
- Invloed op klassieke sociologie (vooral Marx en Durkheim)
Ethiek
Spencer in de klassiek-liberale, utilitaristische traditie
- ‘Law of equal freedom’: ‘freedom of each’ mag niet de ‘freedom of all’ bedreigen
- libertarian laissez-faire: de staat mag niet in de maatschappij ingrijpen
- geen welvaartsstaat, geen steun voor armen
- ‘Survival of the fittest’ in receptie toegeschreven aan deze ethiek
Wetenschap
- Spencer volgt Comte: vereniging van wetenschappelijke waarheid → Universaliteit van
natuurwetten
3
Voorgangers
THOMAS HOBBES
- 1588-1679, Engeland
- Belangrijkste werk : Leviathan
- Probleem van de sociale orde: Hoe is sociale orde mogelijk?
Negatief mensbeeld:
mens = egoïstisch, competities, gewelddadig,… → Mensen zijn constant in strijd met elkaar
Natuurtoestand:
natuurlijke gelijkheid en vrijheid leidt tot constant conflict en competitie: oorlog van allen tegen allen
→ geen “samenleving” in natuurtoestand
Leviathan en het contract
- Oplossing van het probleem van de natuurtoestand → een contract van iedereen met
iedereen (Individuen sluiten contract met elkaar, maar niet met de soeverein)
- Overdrag van iedereens individuele macht en kracht naar de soeverein (leviathan)
- Reductie van iedereens wil onder één wil, vertegenwoordigd door de soeverein
- Soeverein mag beslissen wat er nodig is voor vrede en veiligheid
Receptie en betekenis vandaag
- Relevantie in sociologie van Comte, Durkheim, Weber en Parsons: het probleem van het
sociale orde
JEAN-JACQUES ROUSSEAU
- 1712-1778, Switzerland & Frankrijk
- Belangrijkste werken :
• Émile, ou De l’éducation
• Du contrat social ou principes du droit politique
- Gelijkenissen met Hobbes
• De natuurtoestand als contrast met de samenleving van heden (resp. toen)
• Mensen in de natuurtoestand zijn vrij, maar natuurtoestand gevaarlijk
• Een sociaal contract tussen de (vrije) leden
- Verschillen met Hobbes
• Positief beeld van mensen
• Geïdealiseerd in de natuurtoestand, cultuur/samenleving als probleem
o Mensen in natuurtoestand: vrij, gelijk, vrede → SV en cultuur brengen
“slechte” voor de mensen
o Oorzaak: privé-eigendom, streven naar winst en, als gevolg, ongelijkheid
(vooral door landbouw)
• De “edele wilde”
Het sociaal contract
= oplossing om vrijheid te behouden in een SV
- van natuurtoestand tot civiele gemeenschap → De civiele gemeenschap levert civiele
rechten: vrijheid en gelijkheid
1
, - hoe? Sociaal contract: iedereen plaatst hun eigen wil (volonté du tous) onder het bestuur van
de algemene volkswil (volonté générale)
- Gevolg van contract als uitdrukking van de algemene volkswil:
• Iedereen wordt een lid van een ondeelbaar geheel (als een lichaam)
• Plicht en eigenbelang dwingen de contractpartners om elkaar te helpen
Receptie
- Belangrijk voor sociologie: behandelt het probleem van gelijkheid en ongelijkheid
• Hoe wordt ongelijkheid ge(de)legitimeerd?
• Hoe kan het individu vrij zijn binnen de samenleving?
- Kritiek:
• mensen zijn NIET vrij geboren -> vrijheid en onvrijheid sociale concepten!
• mensen zijn ook niet “goed” buiten en ”slecht” binnen de civilisatie
• romantisering van niet-Westerse culturen
ADAM SMITH
- 1723-1790, Schotland
- Een van de stichters van moderne (klassieke) economie
- referentie voor (neo)liberale economen als voorspreker van de vrije markt
- Belangrijkste werken: Theory of Moral Sentiments, An Inquiry into the Nature and Causes of
the Wealth of Nations
Arbeidsdeling
- Maatschappelijke voordelen van arbeidsdeling:
• sterke toename in productie → economisch groei → toename in welvaart voor
iedereen
- Arbeidsdeling vergroot wederzijdse afhankelijkheid → Hulp en collaboratie met andere
mensen nodig
• Niet uit liefdadigheid of altruïsme maar: uitwisseling met verwachting van
(economische) voordelen
- Iedereen probeert alleen om zijn eigen egoïstische interesses te volgen → leidt
(onopzettelijk) tot gemeenschappelijk, openbaar interesse en welvaart voor de hele
gemeenschap → De “onzichtbare hand”
• Populair argument voor (neo)liberale economen:
o Overheid is niet nodig om alles in de samenleving te regulieren
o Zelfregulatie van de markt is superieur tegenover centrale planning
Receptie
- Relevant voor klassieke sociologie
• Karl Marx: vervreemding
• Emile Durkheim: sociale arbeidsdeling, rechtelijke voorwaarden voor markt
• Max Weber: rationalisering
AUGUSTE COMTE
- 1798-1857, Frankrijk
- Stichter van het positivisme
- Belangrijk bron van invloed op sociologie (vooral Spencer en Durkheim)
2
, Wet van de drie stadia
Drie intellectuele fases in de geschiedenis die een samenleving moet doorlopen
1. Theologisch stadium (tot ca. 1300): verschijnselen worden verklaard vanuit goden of
bovennatuurlijke krachten
2. Metafysisch stadium (1300 tot 1800): gepersonifieerde abstracties (individu, rede);
natuurkrachten, maar geen god
3. Positiefwetenschappelijk stadium (vanaf 1800)
• Doel van wetenschap:
o op basis van waarneembare verschijnselen wetmatigheden ontdekken
o deze herleiden tot een zo klein mogelijk aantal basiswetten
• Positivisme: wat niet op feiten en concrete ervaringen is gebaseerd, valt buiten de
wetenschap
• Theologische en metafysische vraagstukken zijn onbewijsbaar en zijn dus geen
onderwerp voor de wetenschap
Vier methoden van de positieve wetenschap
1. De observatie
2. Het experiment
3. De vergelijkende methode
4. De historische methode
Sociologie
- Sociologie heeft maatschappelijke opdracht: SV in crisis (na fr rev) → oplossing = sociologie
- Sociologie = wetenschappelijke analyse van de samenleving
- Comte: geloof in natuurlijke evolutie (als vooruitgang) → geen revolutie door mensen nodig
(vgl. Marx later)
- Uit huidig perspectief
• overdreven geloof in vooruitgang
• positivisme vandaag negatief connotatie: naïef geloof in wetenschap
Relevantie voor sociologie
Comte en Spencer behandelen de samenleving als object voor een eigen wetenschap
- sociale feiten (Durkheim)
- de samenleving (en de individuen) veranderen dankzij sociologisch kennis
HERBERT SPENCER
- 1820-1903, Engeland
- Invloed op klassieke sociologie (vooral Marx en Durkheim)
Ethiek
Spencer in de klassiek-liberale, utilitaristische traditie
- ‘Law of equal freedom’: ‘freedom of each’ mag niet de ‘freedom of all’ bedreigen
- libertarian laissez-faire: de staat mag niet in de maatschappij ingrijpen
- geen welvaartsstaat, geen steun voor armen
- ‘Survival of the fittest’ in receptie toegeschreven aan deze ethiek
Wetenschap
- Spencer volgt Comte: vereniging van wetenschappelijke waarheid → Universaliteit van
natuurwetten
3
