samenvatting deel 7 forensische hulpverlening

DEEL 7: FORENSISCHE HULPVERLENING
1 HISTORIEK

1 EVOLUTIE VAN HET STRAFRECHT IN VOGELVLUCHT

Link tussen forensische hulpverlening en strafrecht

Functie strafrecht:

- Welk gedrag is in een bepaalde maatschappelijke context onaanvaardbaar?
o Openbare orde, naleven van wetten en regels

Functie HV:

- Maatschappelijke dienstverlening
- Emanciperen van cliënten
- Handhaven sociale orde

 Spanningsveld

Hulpverlening en strafrecht streven andere doelen na. Het boeiende is zoeken naar
evenwicht, waarbij de mens en maatschappij opnieuw met elkaar in evenwicht zijn

Ons maatschappijbeeld bepaald niet enkel onze cultuur, onze waarden en normen maar ook
onze visie op hetgeen strafbaar is en de manier waarop er moet gereageerd worden op
misdrijven

Vanuit gemandateerde voorzieningen zoals gevangenis, justitiehuis… heb je een
meldingsplicht als sociaal werker. Dit heb je niet vanuit niet-gemandateerde voorzieningen. In
de praktijk botsen sociaal werkers al eens op het vlak van beroepsgeheim/meldingsplicht

ANCIEN RÉGIME
Absolute macht van de koning, het straffen was het alleenrecht van de koning

Het doel van het straffen was vergelden en afschrikken

Strafrechtelijk: willekeur van rechters, wrede onderzoeksmethoden en wrede en ongelijke
straffen

VERLICHTINGSFILOSOFEN
Voltaire, Montesquieu, Locke en Rousseau

- Belangrijke namen bij strafrecht
- Tegen willekeur en almacht van de koning
- Magne Charta van het strafrecht (= de basis)
o Legaliteitsbeginsel
o Proportionaliteitsbeginsel
o Subsidiariteitsbeginsel




1

, HET KLASSIEKE STRAFRECHT
Het recht om te straffen wordt niet in vraag gesteld maar straffen moeten wel aan 3 criteria
voldoen

- Legaliteit
o “Iemand kan maar aangehouden worden als er bewijs is, geen misdrijf zonder
wettelijke straf”
o Misdrijven en straffen moeten op voorhand in de wet worden vastgelegd
o Burgers beschermen tegen willekeur van de rechters
o La bouch de la loi = de mond van de wet (geen verzachtende omstandigheden
zoals kijken naar de leeftijd, eerste feit…  de straf ligt vast)
- Proportionaliteit
o Straffen moeten in verhouding staan tot de ernst van het misdrijf
- Subsidiariteit
o De overheid mag slechts optreden waar het nodig is: enkel die gedragingen
mogen strafbaar gesteld worden waarvan de bestraffing echt nodig is
o Strafrecht = ultimum remedium (= wet mag toegepast worden als er geen ander
middel is)

Rechters hadden geen interpretatievrijheid van de wet. Ze moesten enkel de wet toepassen
zoals omschreven in het wetboek. In die tijd ging men ervan uit dat mensen relationele
wezens zijn: iedereen is in staat om af te wegen of zijn/haar gedrag al dan niet strafbaar is en
opweegt tegen de straf die volgt

OPVATTINGEN OVER SCHULD EN STRAF BINNEN HET KLASSIEKE STRAFRECHT
Franse Code Pénal van 1810  basis van het huidige Belgische strafwetboek

Rationele mensbeeld: wie niet “bewust” feiten pleegt kan niet veroordeeld worden 
ontoerekeningsvatbare en jongeren

HET SOCIAAL VERWEER
Mens is geen rationeel wezen dat bewust de wet overtreedt

Nieuw mensbeeld = de gedetermineerde mens

Misdrijf = het resultaat van een reeks oorzakelijke factoren die bij de persoon zelf of diens
sociale context te vinden zijn (ras, milieu, biogenetische factoren…)

De schuldnotie werd ingeruild voor de gevaar notie: welk gevaar betekent iemand in de
maatschappij?

Straf werd niet op voorhand in de wet bepaald: rechter bepaald de straf op ogenblik van de
straftoemeting

Individuele focus op noden en re-integratie

Repressie werkt niet, wel bijzondere preventie

START VAN HET WELZIJNSWERK BINNEN JUSTITIËLE CONTEXT
1888 wet op de voorwaardelijke invrijheidstelling (Lejeune)

Tijdsgeest: caritas denken

2

, Sociale hulpverlening werd ingezet in het verlengde van de strafrechtsdoelen

Werkverschaffing en heropvoeding waren de interventie-instrumenten bij uitstek

Functie van de sociale hulpverlening was ertoe bijdragen dat iedereen zich de heersende
maatschappelijke normen zou handhaven

Politiek model = nachtwakerstaat

INTREDE VAN HULPVERLENING BINNEN JUSTITIE
N.a.v. de wet Lejeune werden er beschermingscomités opgericht in de gevangenissen over de
voorwaardelijke invrijheidstelling

Hun opdracht bestond eruit om de gedetineerden tot inkeer en morele verbetering te brengen
zodoende hun voorwaardelijke en vervroegde vrijlating voor te bereiden

Bij aanvang waren de leden van deze comités vrijwilligers

Pas in 1920 deden psychiaters, maatschappelijke werkers hun intrede in de gevangenissen:

- Hun taak bestond vnl. uit diagnose, behandeling en sociale wederaanpassing
- Samenwerking met maatschappelijke (externe) voorzieningen werd opgezocht, maar
steeds in functie van de door justitie gestelde prioriteiten
- Preventie en controle van afwijkend gedrag stond voorop

DE PERIODE NA WOII: SOCIAAL VERWEER MET MENSELIJK GELAAT
Meer aandacht voor de mensenrechten

Vroeger sociaal verweer (alle joden zijn gevaarlijk)  want we konden iemand veroordelen op
vlak van ras  dus nood aan nieuw sociaal verweer!

Sterk geloof in mogelijkheden tot resocialisatie van de dader + meer aandacht voor het
legaliteitsbeginsel

Gevaar van het sociaal verweer  leidde tot allerhande misbruiken door de autoritaire
regimes in de eerste helft van de 20ste eeuw (zoals nazi-Duitsland)

Hulpverlening binnen en door justitie werd algemeen meer aanvaard en gepromoot

In die tijdsgeest ontstond:

- Wet op de Jeugdbescherming
- Probatiewet

UNIVERSELE VERKLARING VAN DE RECHTEN VAN DE MENS
Invloed op het strafrechtsysteem:

- De gedetineerde heeft het recht op maatschappelijke dienstverlening om het leven te
kunnen leiden dat beantwoordt een de menselijke waardigheid
- Bijgevolg trad hulpverlening uit de schaduw van het strafrecht en profileerde zich
enerzijds als een autonome waarde, anderzijds als een kritische spiegel naar justitie

KRITIEKEN OP HET NIEUW SOCIAAL VERWEER
- Strafrecht was geen ultimum remedium meer
- De actoren van de strafrechtsbedeling kregen een te grote discretionaire bevoegdheid
- Nieuwe reacties zoals abolitionisme
3