GEDRAG EN MAATSCHAPPIJ
DEEL 1: GEDRAG
De toekomst is geen wit blad, maar is pad afhankelijk we moeten voort met wat we vandaag
hebben
Op dit moment hebben we weinig om trots op te zijn bosbranden,
overstromingen… zijn toe te wijden aan menselijk gedrag
Menselijke impact: klimaatverandering & verlies aan biodiversiteit al jaren bezig en
neemt laatste 100 jaar steeds feller toe door ontbossing, co2 uitstoot van fabrieken…
THE RED QUEEN STRATEGY
The red queen strategy = stilstaan is achteruit gaan evolutionaire hypothese die
stelt dat organismen zich voortdurend moeten aanpassen, evolueren en
vermenigvuldigen, niet alleen om een reproductief voordeel te behalen, maar ook
gewoon om te overleven terwijl ze het opnemen tegen steeds evoluerende
organismen (benaming komt van Alice in Wonderland)
Bv: prooien ontwikkelen steeds nieuwe strategieën om zich te beschermen
tegen roofdieren, waarop roofdieren weer nieuwe aanvalstechnieken verzinnen
VOORUITGANG HEEFT EEN PRIJSKAARTJE
Isaac Asimov: “Als kennis problemen kan veroorzaken is het niet door
onwetendheid dat we ze oplossen.”
De wetenschap doet sneller kennis op dan de maatschappij wijsheid opdoet
Red queen strategie toepassen: sneller verandering, voor een
klimaatverandering, ziektekiem… ons teniet doet
Industriële revolutie zorgde voor veel vooruitgang, maar keert zich nu tegen
ons
MAATSCHAPPELIJKE PROBLEMEN VEROORZAKEN SOCIALE DILEMMA’S
Sociaal dilemma = conflict/dilemma tussen een persoonlijk voordeel en collectief
belang. Wanneer teveel mensen uit eigenbelang handelen, verliest iedereen
Eigen voordeel en gemeenschappelijke welvaart kunnen nooit samen
gerealiseerd worden
Voorbeeld: Carpooling, als iedereen zou carpoolen is het probleem van files en
co2 uitstoot opgelost, maar te veel mensen kiezen voor eigen belang en
comfort om zich te verplaatsen
DEMOCRATIE IS EEN SOCIAAL DILEMMA
Voorschriften en wetten komen tot stand via vertegenwoordiging van de
maatschappij
Wanneer onvoldoende mensen deelnemen aan publiek debat (via stemrecht),
riskeren de voordelen van de democratie ondermijnd te worden door
machtsmisbruik van enkelen
Democratische maatschappij kan niet bestaan zonder burgerzin
o Deelnemen aan publiek debat vraagt “FACT CHECKING” (= nagaan of
beweringen juist zijn)
1
, Onze denkwijze is een sociale constructie à het gedrag dat je gaat volgen heeft
te maken met sociale interacties
DEEL 1: INLEIDING TOT DE GEDRAGSWETENSCHAPPEN
HOOFDSTUK 1: HOMO SAPIENS: EEN VEELZIJDIG STUDIEONDERWERP
1.0 GEDRAGSWETENSCHAPPEN VERSUS MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN
Gedragswetenschappen ≠ maatschappijwetenschappen
Maatschappijwetenschappen = samenlevingskunde = een studie van het sociaal
handelen van mensen binnen maatschappelijke patronen en structuren
Gedragswetenschappen = een studie van de verscheidene drijfveren en factoren die
het gedrag beïnvloeden vaak sociaal geconstrueerd
Steven Pinker: “we zijn heel sociaal en heel zelfstandig (cognitie)” we zijn niet zo anders
dan andere dieren
1.1 HOMO SAPIENS: EEN BIJZONDER PARADOX
Eigenschappen van de Homo Sapiens
Enorme capaciteit om te kunnen samenwerken, we kiezen zelf met wie en voor
hoelang
Hebben als geen ander de kracht om anderen zomaar uit te schakelen
Wereld aanpassen naar eigen zin laten zo een enorme ecologische
voetafdruk achter
Wie is de Homo Sapiens?
Paradoxaal (= schijnbaar tegenstrijdig)
Onevenaarbaar succes in biomassa, flexibiliteit, creativiteit, maar ook een
neiging tot geweld, destructie…
Grote ecologische voetafdruk
Homo economicus = strategische, berekende mens bij wie eigenbelang primeert en
die leeft volgens rationele principes
Homo sociologicus/ homo universalis = mens met normbesef en sociale
behoeften die samen de basis vormde voor een maatschappijgerichte wereld
evenwicht vinden tussen onze rede (als in Homo economicus) en sociale
ingesteldheid (als in Homo sociologicus) is ongetwijfeld een noodzakelijk deel van wie
we zijn
2
,1.2 HET ONTSTAAN VAN WETENSCHAPPELIJKE PSYCHOLOGIE
“Wie zijn we en waar komen we vandaan?”
Gedragswetenschappen is een huwelijk tussen rationalisme en empirie
Rationalisme = theorievorming (kan ver van waarheid liggen zonder empirische
gegevens)
Empire = dataverzameling (data is weinig waard zonder overkoepelende theorie)
HET STRUCTURALISME (W. Wundt)
Experimentele analyse van de structuur van het bewustzijn
Systematische, objectieve observaties van bewuste ervaringen
Vooral studie van waarneming, gewaarwording (sensatie) en
zintuigen
Bestudeerd het proces waarbij waarnemingen worden
opgebouwd uit sensorische gegevens
HET FUNCTIONALISME (W. James)
Onderzoekt functie van het bewustzijn “the stream of
consciousness” = het bewustzijn vloeit
“wat doet bewustzijn voor mensen en waarom doet het dat” geen
inhoud maar processen achterhalen
Invloed Darwinisme: bewustzijn heeft overlevingswaarde waardoor ze
generatie op generatie blijft bestaan
BEHAVIORISME (B. Skinner)
Bestudeert enkel het observeerbare gedrag
Alles is aangeleerd vrije wil is een illusie
Dieren bestuderen: meer doen bij positief gevolg, minder bij
negatief
“gedrag is geen gevolg van bewuste keuzes die we maken maar
wordt bepaald door responsen op prikkels in de buitenwereld”
PSYCHODYNAMICA (S. Freud)
Bestudeert de onbewuste drijfveren van het gedrag
(gedachten, herinneringen)
Niet empirisch onderbouwd dus is niet wetenschappelijk
bewezen
HUMANISME (C. Rogers)
Mensen zijn veranderbaar
Focus op zelfrealisatie
3
, Behaviouristen namen inspiratie bij dieren zonder rekening te houden met
menselijke kwaliteiten, humanisten verlegden focus naar menselijke trekken,
persoonlijke vrijheid en mogelijkheid persoonlijke groei + ontwikkeling
Freud en Skinner negatieve theorieën: je kan niks veranderen humanisme
positief: je hebt het zelf in handen
1.3 HEDENDAAGSE BENADERINGEN VAN DE PSYCHOLOGIE EN DE OPKOMST VAN
DE NEUROWETENSCHAPPEN
Biologische benadering gaat gedrag verklaren aan de hand van genetische,
neurologische en biochemische processen
Cognitieve benadering = hoe wordt informatie vergaard, opgeslagen en verwerkt
Hernieuwde kijk op bewustzijn, maar nu rekening houdend met de
neurologische basis ervan
Evolutionaire benadering = evolutie door selectie, bestudeert universele
tendensen, berust op assumpties uit het verleden waardoor je de theorieën niet meer
kan testen
Socio-culturele benadering = gedrag is afhankelijk van de socio-culturele context
Legt de focus op niet-erfelijke elementen die het gedrag sturen
Invloed van cultuur en etniciteit bekijken
1.4 WAAROM GEDRAGSWETENSCHAPPEN VOOR ECONOMEN?
Hoe beter we begrijpen hoe we in elkaar zitten, hoe makkelijker we de toekomst tot
een goed eind kunnen brengen 3 redenen waarom gedragswetenschappen
relevant is voor economen:
1. Begrip voor economische anomalieën (= afwijkingen)
o Klassieke economie is verouderd, zitten heel veel afwijkingen in
o Beeld van de klassieke homo economicus die enkel zijn eigen belang
nastreeft is oud en kortzichtig
o “Klassieke homo economicus heeft enkel afkeer voor
onrechtvaardigheid als het in zijn nadeel is en niet als het in zijn
voordeel is” is niet meer waar: we voelen ons vaak ongemakkelijk als
we meer hebben dan een ander dus we hebben wél een afkeer voor
onrechtvaardigheid, ook als het in ons voordeel is
o “Klassieke homo economicus vertrouwt niet” want als je iemand
vertrouwt ga je er vanuit dat je er iets voor terug krijgt, maar als je een
homo economicus bent, ga je er vanuit dat de andere personen ook
allemaal homo economicussen zijn die nooit vertrouwen gaan
teruggeven, er zit niks in voor jou, je kan er je eigen belang niet mee
optimaliseren is niet meer waar, wij mensen vertrouwen wel
o “Klassieke homo economicus hecht geen belang aan normen” is niet
meer waar: we hechten juist heel snel belang aan normen (bv: een
nieuwe kledingtrend)
2. Gedrag en bedrijfskunde
o Gedrag is een belangrijk aspect van de studie bedrijfskunde studie
is ontstaan met idee dat mensen het belangrijkste kapitaal zijn van
4
DEEL 1: GEDRAG
De toekomst is geen wit blad, maar is pad afhankelijk we moeten voort met wat we vandaag
hebben
Op dit moment hebben we weinig om trots op te zijn bosbranden,
overstromingen… zijn toe te wijden aan menselijk gedrag
Menselijke impact: klimaatverandering & verlies aan biodiversiteit al jaren bezig en
neemt laatste 100 jaar steeds feller toe door ontbossing, co2 uitstoot van fabrieken…
THE RED QUEEN STRATEGY
The red queen strategy = stilstaan is achteruit gaan evolutionaire hypothese die
stelt dat organismen zich voortdurend moeten aanpassen, evolueren en
vermenigvuldigen, niet alleen om een reproductief voordeel te behalen, maar ook
gewoon om te overleven terwijl ze het opnemen tegen steeds evoluerende
organismen (benaming komt van Alice in Wonderland)
Bv: prooien ontwikkelen steeds nieuwe strategieën om zich te beschermen
tegen roofdieren, waarop roofdieren weer nieuwe aanvalstechnieken verzinnen
VOORUITGANG HEEFT EEN PRIJSKAARTJE
Isaac Asimov: “Als kennis problemen kan veroorzaken is het niet door
onwetendheid dat we ze oplossen.”
De wetenschap doet sneller kennis op dan de maatschappij wijsheid opdoet
Red queen strategie toepassen: sneller verandering, voor een
klimaatverandering, ziektekiem… ons teniet doet
Industriële revolutie zorgde voor veel vooruitgang, maar keert zich nu tegen
ons
MAATSCHAPPELIJKE PROBLEMEN VEROORZAKEN SOCIALE DILEMMA’S
Sociaal dilemma = conflict/dilemma tussen een persoonlijk voordeel en collectief
belang. Wanneer teveel mensen uit eigenbelang handelen, verliest iedereen
Eigen voordeel en gemeenschappelijke welvaart kunnen nooit samen
gerealiseerd worden
Voorbeeld: Carpooling, als iedereen zou carpoolen is het probleem van files en
co2 uitstoot opgelost, maar te veel mensen kiezen voor eigen belang en
comfort om zich te verplaatsen
DEMOCRATIE IS EEN SOCIAAL DILEMMA
Voorschriften en wetten komen tot stand via vertegenwoordiging van de
maatschappij
Wanneer onvoldoende mensen deelnemen aan publiek debat (via stemrecht),
riskeren de voordelen van de democratie ondermijnd te worden door
machtsmisbruik van enkelen
Democratische maatschappij kan niet bestaan zonder burgerzin
o Deelnemen aan publiek debat vraagt “FACT CHECKING” (= nagaan of
beweringen juist zijn)
1
, Onze denkwijze is een sociale constructie à het gedrag dat je gaat volgen heeft
te maken met sociale interacties
DEEL 1: INLEIDING TOT DE GEDRAGSWETENSCHAPPEN
HOOFDSTUK 1: HOMO SAPIENS: EEN VEELZIJDIG STUDIEONDERWERP
1.0 GEDRAGSWETENSCHAPPEN VERSUS MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN
Gedragswetenschappen ≠ maatschappijwetenschappen
Maatschappijwetenschappen = samenlevingskunde = een studie van het sociaal
handelen van mensen binnen maatschappelijke patronen en structuren
Gedragswetenschappen = een studie van de verscheidene drijfveren en factoren die
het gedrag beïnvloeden vaak sociaal geconstrueerd
Steven Pinker: “we zijn heel sociaal en heel zelfstandig (cognitie)” we zijn niet zo anders
dan andere dieren
1.1 HOMO SAPIENS: EEN BIJZONDER PARADOX
Eigenschappen van de Homo Sapiens
Enorme capaciteit om te kunnen samenwerken, we kiezen zelf met wie en voor
hoelang
Hebben als geen ander de kracht om anderen zomaar uit te schakelen
Wereld aanpassen naar eigen zin laten zo een enorme ecologische
voetafdruk achter
Wie is de Homo Sapiens?
Paradoxaal (= schijnbaar tegenstrijdig)
Onevenaarbaar succes in biomassa, flexibiliteit, creativiteit, maar ook een
neiging tot geweld, destructie…
Grote ecologische voetafdruk
Homo economicus = strategische, berekende mens bij wie eigenbelang primeert en
die leeft volgens rationele principes
Homo sociologicus/ homo universalis = mens met normbesef en sociale
behoeften die samen de basis vormde voor een maatschappijgerichte wereld
evenwicht vinden tussen onze rede (als in Homo economicus) en sociale
ingesteldheid (als in Homo sociologicus) is ongetwijfeld een noodzakelijk deel van wie
we zijn
2
,1.2 HET ONTSTAAN VAN WETENSCHAPPELIJKE PSYCHOLOGIE
“Wie zijn we en waar komen we vandaan?”
Gedragswetenschappen is een huwelijk tussen rationalisme en empirie
Rationalisme = theorievorming (kan ver van waarheid liggen zonder empirische
gegevens)
Empire = dataverzameling (data is weinig waard zonder overkoepelende theorie)
HET STRUCTURALISME (W. Wundt)
Experimentele analyse van de structuur van het bewustzijn
Systematische, objectieve observaties van bewuste ervaringen
Vooral studie van waarneming, gewaarwording (sensatie) en
zintuigen
Bestudeerd het proces waarbij waarnemingen worden
opgebouwd uit sensorische gegevens
HET FUNCTIONALISME (W. James)
Onderzoekt functie van het bewustzijn “the stream of
consciousness” = het bewustzijn vloeit
“wat doet bewustzijn voor mensen en waarom doet het dat” geen
inhoud maar processen achterhalen
Invloed Darwinisme: bewustzijn heeft overlevingswaarde waardoor ze
generatie op generatie blijft bestaan
BEHAVIORISME (B. Skinner)
Bestudeert enkel het observeerbare gedrag
Alles is aangeleerd vrije wil is een illusie
Dieren bestuderen: meer doen bij positief gevolg, minder bij
negatief
“gedrag is geen gevolg van bewuste keuzes die we maken maar
wordt bepaald door responsen op prikkels in de buitenwereld”
PSYCHODYNAMICA (S. Freud)
Bestudeert de onbewuste drijfveren van het gedrag
(gedachten, herinneringen)
Niet empirisch onderbouwd dus is niet wetenschappelijk
bewezen
HUMANISME (C. Rogers)
Mensen zijn veranderbaar
Focus op zelfrealisatie
3
, Behaviouristen namen inspiratie bij dieren zonder rekening te houden met
menselijke kwaliteiten, humanisten verlegden focus naar menselijke trekken,
persoonlijke vrijheid en mogelijkheid persoonlijke groei + ontwikkeling
Freud en Skinner negatieve theorieën: je kan niks veranderen humanisme
positief: je hebt het zelf in handen
1.3 HEDENDAAGSE BENADERINGEN VAN DE PSYCHOLOGIE EN DE OPKOMST VAN
DE NEUROWETENSCHAPPEN
Biologische benadering gaat gedrag verklaren aan de hand van genetische,
neurologische en biochemische processen
Cognitieve benadering = hoe wordt informatie vergaard, opgeslagen en verwerkt
Hernieuwde kijk op bewustzijn, maar nu rekening houdend met de
neurologische basis ervan
Evolutionaire benadering = evolutie door selectie, bestudeert universele
tendensen, berust op assumpties uit het verleden waardoor je de theorieën niet meer
kan testen
Socio-culturele benadering = gedrag is afhankelijk van de socio-culturele context
Legt de focus op niet-erfelijke elementen die het gedrag sturen
Invloed van cultuur en etniciteit bekijken
1.4 WAAROM GEDRAGSWETENSCHAPPEN VOOR ECONOMEN?
Hoe beter we begrijpen hoe we in elkaar zitten, hoe makkelijker we de toekomst tot
een goed eind kunnen brengen 3 redenen waarom gedragswetenschappen
relevant is voor economen:
1. Begrip voor economische anomalieën (= afwijkingen)
o Klassieke economie is verouderd, zitten heel veel afwijkingen in
o Beeld van de klassieke homo economicus die enkel zijn eigen belang
nastreeft is oud en kortzichtig
o “Klassieke homo economicus heeft enkel afkeer voor
onrechtvaardigheid als het in zijn nadeel is en niet als het in zijn
voordeel is” is niet meer waar: we voelen ons vaak ongemakkelijk als
we meer hebben dan een ander dus we hebben wél een afkeer voor
onrechtvaardigheid, ook als het in ons voordeel is
o “Klassieke homo economicus vertrouwt niet” want als je iemand
vertrouwt ga je er vanuit dat je er iets voor terug krijgt, maar als je een
homo economicus bent, ga je er vanuit dat de andere personen ook
allemaal homo economicussen zijn die nooit vertrouwen gaan
teruggeven, er zit niks in voor jou, je kan er je eigen belang niet mee
optimaliseren is niet meer waar, wij mensen vertrouwen wel
o “Klassieke homo economicus hecht geen belang aan normen” is niet
meer waar: we hechten juist heel snel belang aan normen (bv: een
nieuwe kledingtrend)
2. Gedrag en bedrijfskunde
o Gedrag is een belangrijk aspect van de studie bedrijfskunde studie
is ontstaan met idee dat mensen het belangrijkste kapitaal zijn van
4
