GEDRAG &
MAATSCHAPPIJ
Samenvatting
,Table of Contents
Inleiding............................................................................................................................ 11
Vooruitgang heeft een prijskaartje................................................................................11
Sociale dilemma’s.......................................................................................................... 11
Gedrag en maatschappij (het vak)....................................................................................13
Homo sapiens: een bijzonder paradox..............................................................................13
Wie is de homo sapiens?............................................................................................... 13
Geschiedenis.................................................................................................................... 13
Gedragswetenschappen ‘rationalisme vs empirie)........................................................13
Oorsprong gedragswetenschappen: interesse en bewustzijn........................................14
Conflict leidt tot waaier v. wetenschappelijke benaderingen.........................................14
Moderne benaderingen.................................................................................................. 15
Waarom gedragswetenschappen voor economen?...........................................................15
Begrip voor economische anomalieën (feiten)...............................................................15
Gedrag en bedrijfskunde............................................................................................... 16
Een goede theorie is domein-overschrijdend en biedt toepassingsmogelijkheden in
diverse uiteenlopende gebieden....................................................................................16
1. Doelstellingen............................................................................................................... 17
Evolutie – kernideeën in de evolutieleer...........................................................................17
Het brein........................................................................................................................ 17
Evolutie via natuurlijke selectie (Theorie van Darwin)...................................................19
1.1.1. In hoeverre is het gedrag van mensen adaptief...............................................19
Evolutie via verwantschapsselectie...............................................................................20
Evolutie via seksuele selectie........................................................................................20
Evolutie via culturele groepsselectie en gen-cultuur co-evolutie...................................21
Genetische en epigenetische overerving..........................................................................21
Wat is epigenetica......................................................................................................... 23
Hoe werkt epigenetica................................................................................................... 23
Epigenetica is overal...................................................................................................... 23
Genetica en de verantwoordelijkheid voor diversiteit....................................................23
Gedragsgenetica en heritabiliteit......................................................................................25
Gedrag........................................................................................................................... 26
De sociale hersenen hypothese........................................................................................26
Hersenletsel (ongeval phineas gage).............................................................................27
Functionele beeldstudies............................................................................................... 27
Evolutionaire geschiedenis............................................................................................ 27
Sociale heuristieken....................................................................................................... 27
1
, Conclusie....................................................................................................................... 28
Reflectie hoorcollege 2.1.................................................................................................. 28
Neurotransmitters – activiteit in het brein........................................................................28
Werking van het zenuwstelsel.......................................................................................... 28
Neuron of cel................................................................................................................. 29
De werking................................................................................................................. 30
Hoe snel is een zenuwimpuls?.......................................................................................31
Neurotransmitters......................................................................................................... 32
Dopamine................................................................................................................... 33
Het zenuwstelsel............................................................................................................ 34
Sympatisch VS parasystematisch...............................................................................34
De drie-delige hersenen.................................................................................................... 35
Organisatie van de cortex.............................................................................................. 35
Hersenplasticiteit........................................................................................................ 37
Economie in het brein....................................................................................................... 37
Hoe bestudeerd men de hersenen?...............................................................................37
letsel en laesies.......................................................................................................... 37
Elektronische en magnetische stimulatie...................................................................37
Elektro-encefalografie (EEG).......................................................................................37
Beeldstudies............................................................................................................... 39
Neuro-imaging (neuro-economie)..................................................................................39
Hoe nemen mensen beslissingen?.................................................................................40
Keuze tussen verschillende producten.......................................................................40
Sociale uitwisseling.................................................................................................... 40
Tijd verdisconteren..................................................................................................... 42
Kritiek op neuro-economie............................................................................................. 43
Toekomst van neuro-economie......................................................................................43
Verleden..................................................................................................................... 44
Voorlopig besluit beeldstudies hersenen en gedrag.........................................................44
Reflectie hoorcollege 2.2.................................................................................................. 44
Wat is bewustzijn?............................................................................................................ 45
Toepassingen van bewustzijn........................................................................................... 46
Slapen............................................................................................................................ 46
Meditatie........................................................................................................................ 46
Hypnose......................................................................................................................... 47
Psychologische eigenschappen gekoppeld aan het bewustzijn.........................................47
Bewust besef VS bewuste wil............................................................................................ 52
Sensatie en perceptie....................................................................................................... 52
2
, Begrippen...................................................................................................................... 52
Sensatie en perceptie zijn losgekoppelde begrippen.....................................................52
Bewust zien en bewust waarnemen..................................................................................54
Bewuste perceptie......................................................................................................... 54
Perceptuele constantiewet................................................................................................ 55
Is het bewustzijn controleerbaar?.....................................................................................55
Besluit & reflectie............................................................................................................. 55
Aanwijzingen voor beperkte bewuste controle..................................................................56
Veranderingsblindheid................................................................................................... 56
Illusionaire sensatie....................................................................................................... 56
Alien hand syndrome.................................................................................................. 56
Fantoomledenmaten.................................................................................................. 56
Automatisatie................................................................................................................ 56
Bewustzijn vraagt tijd.................................................................................................... 57
Experiment van Libet (1983)......................................................................................57
Hersenlateralisatie......................................................................................................... 58
Is het bewustzijn sturen?.................................................................................................. 60
Ons informatieverwerkingssysteem is een dubbel response systeem..............................61
Is er vrije wil?.................................................................................................................... 61
Waarom leren?.................................................................................................................. 62
Soorten leerprocessen...................................................................................................... 62
Niet-associatief leren..................................................................................................... 62
Habituatie – sensitisatie – reflexen.............................................................................62
Associatief leren............................................................................................................ 63
Klassieke conditionering............................................................................................. 63
Instrumenteel leren (operante conditionering)...........................................................65
Processen in het observerend (sociaal) leren.............................................................67
Vergelijking aversieve VS appetitieve conditionering....................................................67
Klassieke VS operante conditionering (instrumenteel leren)..........................................68
Fobieën....................................................................................................................... 68
Effectieve reclame...................................................................................................... 68
Kritiek op conditioneringsprocessen..............................................................................70
Tolman’s cognitieve kaarten.......................................................................................70
Bekrachtigingschema’s..................................................................................................... 70
Straffen en belonen.......................................................................................................... 71
Negatieve effecten van straffen.....................................................................................71
Nieuwe kijk op leerprocessen: predictive coding..............................................................71
Doelstellingen................................................................................................................... 71
3
MAATSCHAPPIJ
Samenvatting
,Table of Contents
Inleiding............................................................................................................................ 11
Vooruitgang heeft een prijskaartje................................................................................11
Sociale dilemma’s.......................................................................................................... 11
Gedrag en maatschappij (het vak)....................................................................................13
Homo sapiens: een bijzonder paradox..............................................................................13
Wie is de homo sapiens?............................................................................................... 13
Geschiedenis.................................................................................................................... 13
Gedragswetenschappen ‘rationalisme vs empirie)........................................................13
Oorsprong gedragswetenschappen: interesse en bewustzijn........................................14
Conflict leidt tot waaier v. wetenschappelijke benaderingen.........................................14
Moderne benaderingen.................................................................................................. 15
Waarom gedragswetenschappen voor economen?...........................................................15
Begrip voor economische anomalieën (feiten)...............................................................15
Gedrag en bedrijfskunde............................................................................................... 16
Een goede theorie is domein-overschrijdend en biedt toepassingsmogelijkheden in
diverse uiteenlopende gebieden....................................................................................16
1. Doelstellingen............................................................................................................... 17
Evolutie – kernideeën in de evolutieleer...........................................................................17
Het brein........................................................................................................................ 17
Evolutie via natuurlijke selectie (Theorie van Darwin)...................................................19
1.1.1. In hoeverre is het gedrag van mensen adaptief...............................................19
Evolutie via verwantschapsselectie...............................................................................20
Evolutie via seksuele selectie........................................................................................20
Evolutie via culturele groepsselectie en gen-cultuur co-evolutie...................................21
Genetische en epigenetische overerving..........................................................................21
Wat is epigenetica......................................................................................................... 23
Hoe werkt epigenetica................................................................................................... 23
Epigenetica is overal...................................................................................................... 23
Genetica en de verantwoordelijkheid voor diversiteit....................................................23
Gedragsgenetica en heritabiliteit......................................................................................25
Gedrag........................................................................................................................... 26
De sociale hersenen hypothese........................................................................................26
Hersenletsel (ongeval phineas gage).............................................................................27
Functionele beeldstudies............................................................................................... 27
Evolutionaire geschiedenis............................................................................................ 27
Sociale heuristieken....................................................................................................... 27
1
, Conclusie....................................................................................................................... 28
Reflectie hoorcollege 2.1.................................................................................................. 28
Neurotransmitters – activiteit in het brein........................................................................28
Werking van het zenuwstelsel.......................................................................................... 28
Neuron of cel................................................................................................................. 29
De werking................................................................................................................. 30
Hoe snel is een zenuwimpuls?.......................................................................................31
Neurotransmitters......................................................................................................... 32
Dopamine................................................................................................................... 33
Het zenuwstelsel............................................................................................................ 34
Sympatisch VS parasystematisch...............................................................................34
De drie-delige hersenen.................................................................................................... 35
Organisatie van de cortex.............................................................................................. 35
Hersenplasticiteit........................................................................................................ 37
Economie in het brein....................................................................................................... 37
Hoe bestudeerd men de hersenen?...............................................................................37
letsel en laesies.......................................................................................................... 37
Elektronische en magnetische stimulatie...................................................................37
Elektro-encefalografie (EEG).......................................................................................37
Beeldstudies............................................................................................................... 39
Neuro-imaging (neuro-economie)..................................................................................39
Hoe nemen mensen beslissingen?.................................................................................40
Keuze tussen verschillende producten.......................................................................40
Sociale uitwisseling.................................................................................................... 40
Tijd verdisconteren..................................................................................................... 42
Kritiek op neuro-economie............................................................................................. 43
Toekomst van neuro-economie......................................................................................43
Verleden..................................................................................................................... 44
Voorlopig besluit beeldstudies hersenen en gedrag.........................................................44
Reflectie hoorcollege 2.2.................................................................................................. 44
Wat is bewustzijn?............................................................................................................ 45
Toepassingen van bewustzijn........................................................................................... 46
Slapen............................................................................................................................ 46
Meditatie........................................................................................................................ 46
Hypnose......................................................................................................................... 47
Psychologische eigenschappen gekoppeld aan het bewustzijn.........................................47
Bewust besef VS bewuste wil............................................................................................ 52
Sensatie en perceptie....................................................................................................... 52
2
, Begrippen...................................................................................................................... 52
Sensatie en perceptie zijn losgekoppelde begrippen.....................................................52
Bewust zien en bewust waarnemen..................................................................................54
Bewuste perceptie......................................................................................................... 54
Perceptuele constantiewet................................................................................................ 55
Is het bewustzijn controleerbaar?.....................................................................................55
Besluit & reflectie............................................................................................................. 55
Aanwijzingen voor beperkte bewuste controle..................................................................56
Veranderingsblindheid................................................................................................... 56
Illusionaire sensatie....................................................................................................... 56
Alien hand syndrome.................................................................................................. 56
Fantoomledenmaten.................................................................................................. 56
Automatisatie................................................................................................................ 56
Bewustzijn vraagt tijd.................................................................................................... 57
Experiment van Libet (1983)......................................................................................57
Hersenlateralisatie......................................................................................................... 58
Is het bewustzijn sturen?.................................................................................................. 60
Ons informatieverwerkingssysteem is een dubbel response systeem..............................61
Is er vrije wil?.................................................................................................................... 61
Waarom leren?.................................................................................................................. 62
Soorten leerprocessen...................................................................................................... 62
Niet-associatief leren..................................................................................................... 62
Habituatie – sensitisatie – reflexen.............................................................................62
Associatief leren............................................................................................................ 63
Klassieke conditionering............................................................................................. 63
Instrumenteel leren (operante conditionering)...........................................................65
Processen in het observerend (sociaal) leren.............................................................67
Vergelijking aversieve VS appetitieve conditionering....................................................67
Klassieke VS operante conditionering (instrumenteel leren)..........................................68
Fobieën....................................................................................................................... 68
Effectieve reclame...................................................................................................... 68
Kritiek op conditioneringsprocessen..............................................................................70
Tolman’s cognitieve kaarten.......................................................................................70
Bekrachtigingschema’s..................................................................................................... 70
Straffen en belonen.......................................................................................................... 71
Negatieve effecten van straffen.....................................................................................71
Nieuwe kijk op leerprocessen: predictive coding..............................................................71
Doelstellingen................................................................................................................... 71
3