BYZANTIJNSE RIJK
1. Wat is het Byzantijnse Rijk, en hoe komt het aan zijn naam?
→ Vanaf het einde van de 2de eeuw n.Chr. begint de geleidelijke aftakeling van het Romeinse rijk, die in eerste
instantie aanleiding zal geven tot de splitsing van het rijk in een oostelijk en westelijk gedeelte. Dit kan het
verval echter niet tegengaan en uiteindelijk zal het West-Romeinse rijk gedurende de 5de eeuw verdwijnen
door de invallen van de Germanen. Dit wordt bezegeld door de afzetting van de laatste (West)romeinse
keizer in 476.
→ Het Oost-Romeinse rijk zal echter verder blijven bestaan onder de naam Byzantijnse rijk: de naam is afgeleid
van de stad Byzantium (het huidige Istambul), de stad die al in 330 door Constantijn De Grote tot nieuwe
hoofdstad van het Romeinse Rijk was uitgeroepen, en die hij had herdoopt tot Constantinopel.
→ In het Byzantijnse rijk zal een nieuwe cultuur opbloeien waarin de erfenis van de antieke beschavingen zal
samensmelten met invloeden van andere volkeren, maar vooral met het Christendom, dat er zelfs vanaf 380
onder Theodosius I de staatsgodsdienst wordt. In 1453 zal Constantinopel tenslotte door de Turken veroverd
worden.
2. Schets in grote lijnen de evolutie van het Christendom tijdens de overgang van het Romeinse naar het
Byzantijnse Rijk
→ Het Christendom was aanvankelijk een religieuze leer die in Rome vooral aansluiting vond bij de lagere
klassen. In het Laat-Romeinse Rijk was het maar één van de vele religies en mystieke stromingen die
bloeiden in het wereldrijk, tussen onder andere het Manicheïsme, de cultus van Mithras, Isis, het
Gnosticisme… Vanwege hun weigering om de keizer als god te aanbidden werden de Christenen op sommige
momenten in de Romeinse geschiedenis vervolgd, waardoor ze hun cultus verborgen in de catacomben
beleefden.
→ Het oude Romeinse heidendom was echter in verval: er was een steeds grotere hang naar monotheïsme,
en dat paste eigenlijk uitstekend bij de ambities van de keizers. Constantijn De Grote was de eerste die inzag
dat één God met de keizer als grote vertegenwoordiger van de wil van die God grote voordelen had.
Volgens het verhaal zou hij in 312 voor de slag tegen de tetrarch Maxentius een visioen hebben gehad waarin
hem een goddelijk teken getoond werd, met de belofte dat hij onder dat teken in zijn vaandels zou winnen.
Constantijn won en werd zo alleenheerser. Sommige bronnen stellen dat dit het teken van Christus was (het
kruis, of de Griekse letters Chi-Ro), maar wellicht was het aanvankelijk het symbool van de zonnegod Sol
Invictus. In elk geval zou Constantijn zich later tot het Christendom bekeren en deze nieuwe religie in zijn rijk
propageren
→ Onder Theodosius I werd het Christendom in 380 definitief de staatsgodsdienst.
3. Wat zijn de kenmerken van de vroegchristelijke kunst?
→ Kenmerken van laatantieke en vroegchristelijke beeldhouwkunst: stilering, minder realisme, statisch en
lineair karakter.
→ Bijbelse motieven zoals Christus als goede herder, vaak naast taferelen uit de antieke mythologie. Die
laatsten werden vaak geherinterpreteerd als voorafspiegelingen van de Christelijke boodschap (Bijv. de
mythische zanger Orpheus die in de onderwereld afdaalde verwijst naar Christus’ opstand uit de dood en de
belofte dat hij gelovigen het eeuwig leven zal geven).
→ Van vroege periode zijn vooral reliëfs van sarcofagen bewaard. Later zal de beeldhouwkunst zich verder
ontwikkelen als onderdeel van het kerkgebouw. Vooral fijn gebeitelde kapitelen krijgen veel aandacht.
1
1. Wat is het Byzantijnse Rijk, en hoe komt het aan zijn naam?
→ Vanaf het einde van de 2de eeuw n.Chr. begint de geleidelijke aftakeling van het Romeinse rijk, die in eerste
instantie aanleiding zal geven tot de splitsing van het rijk in een oostelijk en westelijk gedeelte. Dit kan het
verval echter niet tegengaan en uiteindelijk zal het West-Romeinse rijk gedurende de 5de eeuw verdwijnen
door de invallen van de Germanen. Dit wordt bezegeld door de afzetting van de laatste (West)romeinse
keizer in 476.
→ Het Oost-Romeinse rijk zal echter verder blijven bestaan onder de naam Byzantijnse rijk: de naam is afgeleid
van de stad Byzantium (het huidige Istambul), de stad die al in 330 door Constantijn De Grote tot nieuwe
hoofdstad van het Romeinse Rijk was uitgeroepen, en die hij had herdoopt tot Constantinopel.
→ In het Byzantijnse rijk zal een nieuwe cultuur opbloeien waarin de erfenis van de antieke beschavingen zal
samensmelten met invloeden van andere volkeren, maar vooral met het Christendom, dat er zelfs vanaf 380
onder Theodosius I de staatsgodsdienst wordt. In 1453 zal Constantinopel tenslotte door de Turken veroverd
worden.
2. Schets in grote lijnen de evolutie van het Christendom tijdens de overgang van het Romeinse naar het
Byzantijnse Rijk
→ Het Christendom was aanvankelijk een religieuze leer die in Rome vooral aansluiting vond bij de lagere
klassen. In het Laat-Romeinse Rijk was het maar één van de vele religies en mystieke stromingen die
bloeiden in het wereldrijk, tussen onder andere het Manicheïsme, de cultus van Mithras, Isis, het
Gnosticisme… Vanwege hun weigering om de keizer als god te aanbidden werden de Christenen op sommige
momenten in de Romeinse geschiedenis vervolgd, waardoor ze hun cultus verborgen in de catacomben
beleefden.
→ Het oude Romeinse heidendom was echter in verval: er was een steeds grotere hang naar monotheïsme,
en dat paste eigenlijk uitstekend bij de ambities van de keizers. Constantijn De Grote was de eerste die inzag
dat één God met de keizer als grote vertegenwoordiger van de wil van die God grote voordelen had.
Volgens het verhaal zou hij in 312 voor de slag tegen de tetrarch Maxentius een visioen hebben gehad waarin
hem een goddelijk teken getoond werd, met de belofte dat hij onder dat teken in zijn vaandels zou winnen.
Constantijn won en werd zo alleenheerser. Sommige bronnen stellen dat dit het teken van Christus was (het
kruis, of de Griekse letters Chi-Ro), maar wellicht was het aanvankelijk het symbool van de zonnegod Sol
Invictus. In elk geval zou Constantijn zich later tot het Christendom bekeren en deze nieuwe religie in zijn rijk
propageren
→ Onder Theodosius I werd het Christendom in 380 definitief de staatsgodsdienst.
3. Wat zijn de kenmerken van de vroegchristelijke kunst?
→ Kenmerken van laatantieke en vroegchristelijke beeldhouwkunst: stilering, minder realisme, statisch en
lineair karakter.
→ Bijbelse motieven zoals Christus als goede herder, vaak naast taferelen uit de antieke mythologie. Die
laatsten werden vaak geherinterpreteerd als voorafspiegelingen van de Christelijke boodschap (Bijv. de
mythische zanger Orpheus die in de onderwereld afdaalde verwijst naar Christus’ opstand uit de dood en de
belofte dat hij gelovigen het eeuwig leven zal geven).
→ Van vroege periode zijn vooral reliëfs van sarcofagen bewaard. Later zal de beeldhouwkunst zich verder
ontwikkelen als onderdeel van het kerkgebouw. Vooral fijn gebeitelde kapitelen krijgen veel aandacht.
1
