Psychologie
1 Inhoudsopgave
2 Psychologie wat is het? ............................................................................................................... 5
2.1 Kritisch denken ..................................................................................................................... 7
3 Belangrijke perspectieven over geest en gedrag ................................................................... 8
3.1 Biologisch perspectief ......................................................................................................... 8
3.2 Cognitief perspectief .......................................................................................................... 9
3.3 Behavioristisch perspectief ............................................................................................... 10
3.4 Gehele persoon perspectief ............................................................................................ 10
3.5 Ontwikkelingsperspectief .................................................................................................. 12
3.6 Sociocultureel perspectief ................................................................................................ 13
4 Hoe kennis vergaren binnen de psychologie ........................................................................ 14
4.1 Wetenschappelijke methode .......................................................................................... 15
4.1.1 Hypothese ontwikkelen ............................................................................................ 15
Hypothese ................................................................................................................................... 15
Voorspelling van de uitkomst van een onderzoek ................................................................. 15
- Falsifieerbaar: zodanig opgesteld dat kan bewezen worden of ze juist of fout is .... 15
- Operationele definitie: precieze beschrijving van hoe de hypothese zal worden
onderzocht, het omschrijven van de variabelen in meetbare termen............................... 15
4.1.2 Objectieve data verzamelen .................................................................................. 16
4.1.3 Resultaten analyseren .............................................................................................. 21
4.1.4 Wetenschappelijke methode .................................................................................. 21
5 Link tussen bedrijfskunde en psychologie .............................................................................. 22
1 Sensatie versus perceptie ......................................................................................................... 23
2 Van stimulatie naar sensatie ..................................................................................................... 24
2.1 Transductie ......................................................................................................................... 24
2.2 Sensorische adaptatie ...................................................................................................... 25
2.3 Drempels ............................................................................................................................. 25
2.3.1 Toepassing van drempels in marketing .................................................................. 26
2.3.2 Toepassing van drempels in HRM ........................................................................... 26
2.3.3 Waarom verschillen drempels van persoon tot persoon en van situatie tot
situatie? 27
3 De werking van de zintuigen .................................................................................................... 27
3.1 Hersendelen ....................................................................................................................... 28
3.2 Visuele systeem – gezichtsvermogen .............................................................................. 29
3.3 Gezichtsvermogen – transductie ..................................................................................... 30
3.4 Verwerking visuele sensaties............................................................................................. 31
, 3.5 Sensaties veroorzaakt door licht ...................................................................................... 31
3.6 Auditief systeem – gehoorvermogen .............................................................................. 32
3.7 Sensaties veroorzaakt door geluid .................................................................................. 33
4 Van sensatie naar perceptie .................................................................................................... 34
4.1 Perceptuele verwerking .................................................................................................... 35
4.2 Ingenieuze waarnemingsmechanismen ........................................................................ 35
4.3 Waarnemingsfouten .......................................................................................................... 36
5 Illusies ........................................................................................................................................... 36
6 Theoretische verklaring van perceptie .................................................................................... 40
6.1 Gestalttheorie ..................................................................................................................... 41
6.1.1 Gestaltwetten van perceptuele ordening ............................................................ 42
6.1.2 Toepassing van gestaltwetten op marketing ........................................................ 43
6.1.3 Gestalt principes toegepast in reclame ................................................................ 43
6.2 Concluderen door leren ................................................................................................... 45
7 Samenvatting stimulus – perceptie .......................................................................................... 46
1 Leren versus instinct.................................................................................................................... 47
1.1 Eenvoudige vormen van leren......................................................................................... 48
2 Complexe leertheorieën ........................................................................................................... 48
2.1 Het onderzoek van Ivan Pavlov ....................................................................................... 49
2.1.1 Klassieke conditionering ........................................................................................... 50
2.2 Operante conditionering .................................................................................................. 54
2.2.1 Grondleggers van operante conditionering ......................................................... 54
2.2.2 Operante conditionering kernbegrippen .............................................................. 55
2.2.3 De Skinner-box ........................................................................................................... 55
2.2.4 Gradaties van bekrachtigingen .............................................................................. 56
2.2.5 Intermitterende bekrachtigingsschema’s .............................................................. 56
2.2.6 Primaire en secundaire bekrachtiging ................................................................... 58
2.2.7 Toepassingen van operante conditionering ......................................................... 59
2.2.8 Factoren die effectiviteit van bekrachtiging beïnvloeden ................................. 59
2.2.9 Straf VS negatieve bekrachtiging ........................................................................... 60
2.3 Cognitief leren .................................................................................................................... 63
2.3.1 Inzichtelijk leren.......................................................................................................... 63
2.3.2 Cognitieve plattegronden ....................................................................................... 63
2.3.3 Latent leren ................................................................................................................ 64
2.3.4 Sociaal leren .............................................................................................................. 64
2.3.5 De rol van hersenen bij het leren ............................................................................ 64
2.3.6 Verschillende visies op leren .................................................................................... 65
1 Geheugen ................................................................................................................................... 67
2 Bouwstenen van ons denken .................................................................................................... 68
2.1 Concepten ......................................................................................................................... 68
2.2 Soorten concepten ........................................................................................................... 68
2.3 Conceptuele hiërarchieën ............................................................................................... 69
, 2.4 Schema’s en scripts ........................................................................................................... 70
2.5 Intuïtie .................................................................................................................................. 71
3 Eigenschappen van een goede denker ................................................................................. 71
3.1 Probleem oplossen ............................................................................................................ 71
3.1.1 Divergent denken ..................................................................................................... 72
3.1.2 Bruikbare heuristieken bij probleemoplossing........................................................ 72
3.1.3 Slechte heuristieken bij probleemoplossing ........................................................... 73
3.1.4 Probleem van 9 stippen ........................................................................................... 74
3.2 Oordelen en beslissen ....................................................................................................... 74
3.3 Creativiteit .......................................................................................................................... 76
4 Intelligentie .................................................................................................................................. 77
4.1 Meten van intelligentie ..................................................................................................... 77
4.1.1 Binet-Simon test ......................................................................................................... 78
4.1.2 Van Binet-Simon test naar IQ test............................................................................ 78
4.1.3 Moderne IQ test ........................................................................................................ 79
4.2 Wat beschouwen we als intelligentie ............................................................................. 80
4.2.1 Pygmalion effect, self-fulfilling prophecy ............................................................... 81
1 Motivatie ...................................................................................................................................... 83
2 Wat motiveert ons? ..................................................................................................................... 83
2.1 Relaties tussen behoeften en gedrag ............................................................................. 83
3 Drijfveren versus motieven ........................................................................................................ 84
3.1 Thematic apperception test ............................................................................................ 85
3.2 Een cultureel perspectief op prestatiemotivatie ........................................................... 85
3.3 Soorten motivatie............................................................................................................... 86
4 Onverwachte effecten van beloning ....................................................................................... 86
5 Motivatietheorieën ..................................................................................................................... 87
5.1 Instincttheorie ..................................................................................................................... 87
5.2 Drijfveertheorie ................................................................................................................... 88
5.3 Psychodynamische theorie (Freud) ................................................................................. 88
5.3.1 Vormen van bewustzijn volgens Freud ................................................................... 88
5.4 Humanistische theorie (Maslow) ...................................................................................... 89
5.4.1 Maslow toegepast op personeelsbeleid ............................................................... 90
5.4.2 Maslow toegepast op marketing............................................................................ 91
5.4.3 Nieuwe behoeftehiërarchie .................................................................................... 91
5.5 Zelfdeterminatietheorie ..................................................................................................... 93
5.5.1 Soorten motivatie volgens ZDT ................................................................................ 93
5.5.2 Autonome motivatie stimuleren .............................................................................. 94
6 Emoties ......................................................................................................................................... 94
6.1 De functie van emoties ..................................................................................................... 95
6.2 Aantal emoties ................................................................................................................... 96
, 6.3 Universele emotionele expressie ...................................................................................... 97
6.4 culturele emotionele expressie ........................................................................................ 97
6.5 Neurowetenschap en emoties ........................................................................................ 98
6.6 Verband tussen emoties en prestaties: omgekeerde ‘u’ functie .............................. 100
6.7 Theorieën van emoties .................................................................................................... 100
6.8 Emotionele intelligentie ................................................................................................... 102
7 Persoonlijkheid .......................................................................................................................... 102
7.1 Benaderingen .................................................................................................................. 103
7.1.1 Universele dimensies van persoonlijkheid big 5 ................................................... 103
7.2 Niet alleen individuen hebben persoonlijkheid ........................................................... 104
7.3 Fundamentele attributiefout .......................................................................................... 105
1 Hoe beïnvloed de sociale situatie ons gedrag .................................................................... 106
1.1 Sociale gedragsnormen ................................................................................................. 107
1.2 Invloed van ‘de ander’ ................................................................................................... 109
1.2.1 Conformisme ........................................................................................................... 109
1.2.2 Gehoorzaamheid en autoriteit ............................................................................. 113
1.2.3 Bijstandereffect ....................................................................................................... 115
1.2.4 Diffusie van verantwoordelijkheid ......................................................................... 117
2 Hoe vormen we een oordeel over anderen ......................................................................... 118
2.1 Interpersoonlijke aantrekkingskracht ............................................................................. 119
2.1.1 Aantrekking en dissonantie.................................................................................... 120
2.1.2 Aantrekking en liefde ............................................................................................. 120
2.1.3 Attributietheorie....................................................................................................... 121
2.1.4 Vorming van vooroordelen ................................................................................... 121
3 Hoe creëren systemen situaties die het gedrag beïnvloeden? ......................................... 122
3.1 Het Stanford gevangenisexperiment ............................................................................ 123
1 Inhoudsopgave
2 Psychologie wat is het? ............................................................................................................... 5
2.1 Kritisch denken ..................................................................................................................... 7
3 Belangrijke perspectieven over geest en gedrag ................................................................... 8
3.1 Biologisch perspectief ......................................................................................................... 8
3.2 Cognitief perspectief .......................................................................................................... 9
3.3 Behavioristisch perspectief ............................................................................................... 10
3.4 Gehele persoon perspectief ............................................................................................ 10
3.5 Ontwikkelingsperspectief .................................................................................................. 12
3.6 Sociocultureel perspectief ................................................................................................ 13
4 Hoe kennis vergaren binnen de psychologie ........................................................................ 14
4.1 Wetenschappelijke methode .......................................................................................... 15
4.1.1 Hypothese ontwikkelen ............................................................................................ 15
Hypothese ................................................................................................................................... 15
Voorspelling van de uitkomst van een onderzoek ................................................................. 15
- Falsifieerbaar: zodanig opgesteld dat kan bewezen worden of ze juist of fout is .... 15
- Operationele definitie: precieze beschrijving van hoe de hypothese zal worden
onderzocht, het omschrijven van de variabelen in meetbare termen............................... 15
4.1.2 Objectieve data verzamelen .................................................................................. 16
4.1.3 Resultaten analyseren .............................................................................................. 21
4.1.4 Wetenschappelijke methode .................................................................................. 21
5 Link tussen bedrijfskunde en psychologie .............................................................................. 22
1 Sensatie versus perceptie ......................................................................................................... 23
2 Van stimulatie naar sensatie ..................................................................................................... 24
2.1 Transductie ......................................................................................................................... 24
2.2 Sensorische adaptatie ...................................................................................................... 25
2.3 Drempels ............................................................................................................................. 25
2.3.1 Toepassing van drempels in marketing .................................................................. 26
2.3.2 Toepassing van drempels in HRM ........................................................................... 26
2.3.3 Waarom verschillen drempels van persoon tot persoon en van situatie tot
situatie? 27
3 De werking van de zintuigen .................................................................................................... 27
3.1 Hersendelen ....................................................................................................................... 28
3.2 Visuele systeem – gezichtsvermogen .............................................................................. 29
3.3 Gezichtsvermogen – transductie ..................................................................................... 30
3.4 Verwerking visuele sensaties............................................................................................. 31
, 3.5 Sensaties veroorzaakt door licht ...................................................................................... 31
3.6 Auditief systeem – gehoorvermogen .............................................................................. 32
3.7 Sensaties veroorzaakt door geluid .................................................................................. 33
4 Van sensatie naar perceptie .................................................................................................... 34
4.1 Perceptuele verwerking .................................................................................................... 35
4.2 Ingenieuze waarnemingsmechanismen ........................................................................ 35
4.3 Waarnemingsfouten .......................................................................................................... 36
5 Illusies ........................................................................................................................................... 36
6 Theoretische verklaring van perceptie .................................................................................... 40
6.1 Gestalttheorie ..................................................................................................................... 41
6.1.1 Gestaltwetten van perceptuele ordening ............................................................ 42
6.1.2 Toepassing van gestaltwetten op marketing ........................................................ 43
6.1.3 Gestalt principes toegepast in reclame ................................................................ 43
6.2 Concluderen door leren ................................................................................................... 45
7 Samenvatting stimulus – perceptie .......................................................................................... 46
1 Leren versus instinct.................................................................................................................... 47
1.1 Eenvoudige vormen van leren......................................................................................... 48
2 Complexe leertheorieën ........................................................................................................... 48
2.1 Het onderzoek van Ivan Pavlov ....................................................................................... 49
2.1.1 Klassieke conditionering ........................................................................................... 50
2.2 Operante conditionering .................................................................................................. 54
2.2.1 Grondleggers van operante conditionering ......................................................... 54
2.2.2 Operante conditionering kernbegrippen .............................................................. 55
2.2.3 De Skinner-box ........................................................................................................... 55
2.2.4 Gradaties van bekrachtigingen .............................................................................. 56
2.2.5 Intermitterende bekrachtigingsschema’s .............................................................. 56
2.2.6 Primaire en secundaire bekrachtiging ................................................................... 58
2.2.7 Toepassingen van operante conditionering ......................................................... 59
2.2.8 Factoren die effectiviteit van bekrachtiging beïnvloeden ................................. 59
2.2.9 Straf VS negatieve bekrachtiging ........................................................................... 60
2.3 Cognitief leren .................................................................................................................... 63
2.3.1 Inzichtelijk leren.......................................................................................................... 63
2.3.2 Cognitieve plattegronden ....................................................................................... 63
2.3.3 Latent leren ................................................................................................................ 64
2.3.4 Sociaal leren .............................................................................................................. 64
2.3.5 De rol van hersenen bij het leren ............................................................................ 64
2.3.6 Verschillende visies op leren .................................................................................... 65
1 Geheugen ................................................................................................................................... 67
2 Bouwstenen van ons denken .................................................................................................... 68
2.1 Concepten ......................................................................................................................... 68
2.2 Soorten concepten ........................................................................................................... 68
2.3 Conceptuele hiërarchieën ............................................................................................... 69
, 2.4 Schema’s en scripts ........................................................................................................... 70
2.5 Intuïtie .................................................................................................................................. 71
3 Eigenschappen van een goede denker ................................................................................. 71
3.1 Probleem oplossen ............................................................................................................ 71
3.1.1 Divergent denken ..................................................................................................... 72
3.1.2 Bruikbare heuristieken bij probleemoplossing........................................................ 72
3.1.3 Slechte heuristieken bij probleemoplossing ........................................................... 73
3.1.4 Probleem van 9 stippen ........................................................................................... 74
3.2 Oordelen en beslissen ....................................................................................................... 74
3.3 Creativiteit .......................................................................................................................... 76
4 Intelligentie .................................................................................................................................. 77
4.1 Meten van intelligentie ..................................................................................................... 77
4.1.1 Binet-Simon test ......................................................................................................... 78
4.1.2 Van Binet-Simon test naar IQ test............................................................................ 78
4.1.3 Moderne IQ test ........................................................................................................ 79
4.2 Wat beschouwen we als intelligentie ............................................................................. 80
4.2.1 Pygmalion effect, self-fulfilling prophecy ............................................................... 81
1 Motivatie ...................................................................................................................................... 83
2 Wat motiveert ons? ..................................................................................................................... 83
2.1 Relaties tussen behoeften en gedrag ............................................................................. 83
3 Drijfveren versus motieven ........................................................................................................ 84
3.1 Thematic apperception test ............................................................................................ 85
3.2 Een cultureel perspectief op prestatiemotivatie ........................................................... 85
3.3 Soorten motivatie............................................................................................................... 86
4 Onverwachte effecten van beloning ....................................................................................... 86
5 Motivatietheorieën ..................................................................................................................... 87
5.1 Instincttheorie ..................................................................................................................... 87
5.2 Drijfveertheorie ................................................................................................................... 88
5.3 Psychodynamische theorie (Freud) ................................................................................. 88
5.3.1 Vormen van bewustzijn volgens Freud ................................................................... 88
5.4 Humanistische theorie (Maslow) ...................................................................................... 89
5.4.1 Maslow toegepast op personeelsbeleid ............................................................... 90
5.4.2 Maslow toegepast op marketing............................................................................ 91
5.4.3 Nieuwe behoeftehiërarchie .................................................................................... 91
5.5 Zelfdeterminatietheorie ..................................................................................................... 93
5.5.1 Soorten motivatie volgens ZDT ................................................................................ 93
5.5.2 Autonome motivatie stimuleren .............................................................................. 94
6 Emoties ......................................................................................................................................... 94
6.1 De functie van emoties ..................................................................................................... 95
6.2 Aantal emoties ................................................................................................................... 96
, 6.3 Universele emotionele expressie ...................................................................................... 97
6.4 culturele emotionele expressie ........................................................................................ 97
6.5 Neurowetenschap en emoties ........................................................................................ 98
6.6 Verband tussen emoties en prestaties: omgekeerde ‘u’ functie .............................. 100
6.7 Theorieën van emoties .................................................................................................... 100
6.8 Emotionele intelligentie ................................................................................................... 102
7 Persoonlijkheid .......................................................................................................................... 102
7.1 Benaderingen .................................................................................................................. 103
7.1.1 Universele dimensies van persoonlijkheid big 5 ................................................... 103
7.2 Niet alleen individuen hebben persoonlijkheid ........................................................... 104
7.3 Fundamentele attributiefout .......................................................................................... 105
1 Hoe beïnvloed de sociale situatie ons gedrag .................................................................... 106
1.1 Sociale gedragsnormen ................................................................................................. 107
1.2 Invloed van ‘de ander’ ................................................................................................... 109
1.2.1 Conformisme ........................................................................................................... 109
1.2.2 Gehoorzaamheid en autoriteit ............................................................................. 113
1.2.3 Bijstandereffect ....................................................................................................... 115
1.2.4 Diffusie van verantwoordelijkheid ......................................................................... 117
2 Hoe vormen we een oordeel over anderen ......................................................................... 118
2.1 Interpersoonlijke aantrekkingskracht ............................................................................. 119
2.1.1 Aantrekking en dissonantie.................................................................................... 120
2.1.2 Aantrekking en liefde ............................................................................................. 120
2.1.3 Attributietheorie....................................................................................................... 121
2.1.4 Vorming van vooroordelen ................................................................................... 121
3 Hoe creëren systemen situaties die het gedrag beïnvloeden? ......................................... 122
3.1 Het Stanford gevangenisexperiment ............................................................................ 123