DIDACTIEK
TAAL
Doelstellingen
1. De studenten kunnen de verschillende stadia van taalontwikkeling iden6ficeren en verklaren.
2. De studenten kunnen de resultaten van nieuw onderzoek naar taalonderwijs kri6sch duiden,
vergelijken met bestaande theorieën en prak6jken, en deze inzichten toepassen in de onderwijs-
prak6jk.
3. De studenten zijn in staat om de taalbehoeBen van verschillende doelgroepen te herkennen
(Nederlandsetaalleerders, leerlingen met taalontwikkelingsstoornissen, taalontwikkelings-
achterstanden, en lees- en spellingsmoeilijkheden).
4. De studenten kunnen de effec6viteit van bestaande klasprak6jken op het gebied van
taalonderwijs kri6sch evalueren en aanbevelingen doen voor verbetering op basis van
wetenschappelijke inzichten.
5. De studenten zijn in staat om een onderbouwde interven6e te ontwikkelen als antwoord op een
specifieke vraag uit de prak6jk over taalonderwijs, gebaseerd op actuele wetenschappelijke
inzichten.
6. De studenten kunnen bijdragen aan de ontwikkeling en implementa6e van een effec6ef
schoolbreed taalbeleid dat de taalontwikkeling van alle leerlingen bevordert.
,1. LEZEN
1. Introductie ‘leesbegrip’
Inzichten voor dit OPO
- Observa3onele studies vs. interven3estudies
o Theore6sche modellen: wereld begrijpen maar niet wat kan je in klas doen?!
o Stoppen bij theorie = job niet goed doen à wat gaan we doen in klascontext?
- Absence of evidence =/= evidence of absence
o Niet: geen kwalita6eve studie over interven6e dat interven6e niet waar is
o Geen bewijs wil niet zeggen dat je niks kan doen à berekende gok o.b.v. andere
onderzoeken met bv. andere doelgroep als het kan
o Check waar het weinig bewijs van komt!
Cloze-test
- Tekstbegrip als construct van een kind bevaTen
- Zinsontleding, verbanden, voorkennis, tekststructuur, verbindings-, signaal-, verwijswoorden,
gramma8cale kennis, woordenschat, decoderen, werkwoordvervoeging, regula8e, monitoring,
geheugen, concentra8e…
à Tekstbegrip = cogni3ef proces!
GeleBerdheid verandert je hersenen (Dehaene et. al., 2015)
- Door te lezen veranderen gebieden en verbindingen in je hersenen
o Andere hersendelen lichten op
o Plas6citeit van de hersenen: hersenen kan je al6jd hervormen, herschrijven
à je verliest iets (bv. gezichtsherkenning) maar je krijgt iets in ruil (bv. lezen en schrijven)
- Interessant onderzoek MAAR JE BENT HIER NIETS MEE IN DE KLASPRAKTIJK!
Lezen is een sociaal-cogni3ef ecosysteem
- Hoe code aanleren? à Castle, Rastle & Na6on
- Begrip vergt kennis à Hirsch
- Waarom struikelen? à Adlof & Hogan
- Wat drijB lln. om boeken te lezen? à Van der Sande et al.
- Niet elk kind heeB gelijke toegang tot boeken à Neuman & Celano
Leesbegrip
- Cogni3eve processen niet specifiek voor lezen maar voor taalbegrip algemeen
- Begrijpend lezen = mentale representa3e creëren van situa3e die door tekst wordt beschreven,
waarbij info uit de tekst wordt gekoppeld aan relevante achtergrondkennis
o Vorming van situa3emodel
§ ‘je bouwt een gebouw terwijl je leest. Dat gebouw krijgt vorm door te lezen’
§ Wat er staat maar ook wat er NIET staat!
o Basis = stapsgewijze analyse van woorden en syntac6sche rollen in woordgroepen of zinnen
o Aansluiten bij expliciete info in tekst en relevante achtergrondkennis van lezer
- Gesproken taal: essen3ële basis voor leesbegrip en ontwikkeling ervan
2
Didac6ek taal
,2. LEESONDERWIJS Castles et al. (2018) – Ending reading wars
à verzameling: alles van taalonderwijs
2.1. Conceptueel kader van het proces van leren lezen (Geudens et al., 2022)
Leren lezen (heel beperkt schema)
- 3 fasen:
o Stap 1: voorbereidende leesvaardigheden: geleTerdheid en mondelinge taalvaardigheid
à België: kleuteronderwijs
o Stap 2: technisch lezen: vlot en vloeiend lezen
o Stap 3: begrijpend lezen (einde/doel van leesonderwijs)
- Loopt door alle fasen:
o Algemene leesvaardigheid: combina6e van de drie?
o Leesmo6va6e
o Onderwijs
- Kind leest niet alleen: leerling, familie, gemeenschap
Focus vandaag op
- Voorbereidende leesvaardigheden
- Technisch lezen: van vlot naar vloeiend
- Leesmo6va6e
- Familie en gemeenschap
Kernidee
- Lezen vereist jarenlange expliciete instruc3e en oefening
o Geen natuurlijk proces zoals spreken
- Doel leesonderwijs: tekstbegrip
o Complexe cogni6eve ac6viteit van voortdurende samenwerking tussen…
§ Woordherkenning
§ Betekenisconstruc3e
§ Kennisac3va3e
3
Didac6ek taal
, - Evenwich6ge leesdidac3ek
o Combina3e van…
§ Beginfase: systema3sche phonics
• Klank-leTerkoppeling aanleren
• Bij elke beginnende lezers (leeBijd: jonge/volwassen; leerprobleem/niet)
• Systema6sch à Welke structuur? Niemand weet het!
§ Later: rijke taalervaring en kennisopbouw
§ Ac3eve instruc3e om begrijpend lezen te ondersteunen
2.2. Ontwikkelingsfasen in leesverwerving
3 fasen
- Fase 1: alfabe6sch principe
- Fase 2: van decoderen naar vloeiend lezen
- Fase 3: begrijpend en strategisch lezen
Fase 1: alfabe3sch principe aanleren
- (verschil met slechte onderzoekers: whole language approach)
- Doel:
o Hoe grafemen (leTers) overeenkomen met fonemen (klanken) à expliciet aanleren
o Alfabe6sch principe ontdekken: grafemen representeren fonemen
o Vereist fonemisch bewustzijn en leTerkennis
- Effec3eve aanpak: systema6sche phonics-instruc6e
o Er moet een structuur zijn (systema6sch) à elke structuur? Niet duidelijk!
- Werkvormen en strategieën:
o Dagelijkse fonemische-bewustzijnsoefeningen (bv. klapritmes, klankspelletjes)
o Systema3sche phonics-reeksen: geleidelijke opbouw van klanktekenkoppeling
o Decodable books om klankregels meteen toe te passen (zuivere koppeling teken-kank)
à op 6jd overstappen naar andere boeken! Niet meer in fase 2 en 3!
o Combina3e van phonics met beperkt aantal sight words voor vloeiend lezen
§ Sight words: woorden die je leest op het zicht, mag als aanvulling ingezet worden bij
frequente woorden!
Fase 2: van decoderen naar vloeiend lezen
- Doel:
o Rela6e tussen grafemen en fonemen automa6seren
o Van bewuste decodering naar automa6sche woordherkenning
- 4 fasen (Ehri): pre-, par3eel-, volledig- en geconsolideerd-alfabe3sch
o Pre-alfabe3sch:
§ Woorden herkennen op visuele kenmerken
§ Geen kennis van leTers of klanken
§ Bv. McDonald’s-Logo herkennen zonder leGers te lezen
o Par3eel-alfabe3sch
§ LeTers met klanken koppelen
§ Beperkte kennis van alfabet om woorden te raden
§ Bv. herkennen ‘m’ in maan die bij klank /m/ hoort
o Volledig-alfabe3sch
§ Beheersen grafeem-foneemrela6es (leTer-klanken) veel consistenter
§ Woorden decoderen door alle leTers systema6sche om te zeTen naar klanken
§ Bv. /k/ /a/ /t/ = kat lezen
4
Didac6ek taal
TAAL
Doelstellingen
1. De studenten kunnen de verschillende stadia van taalontwikkeling iden6ficeren en verklaren.
2. De studenten kunnen de resultaten van nieuw onderzoek naar taalonderwijs kri6sch duiden,
vergelijken met bestaande theorieën en prak6jken, en deze inzichten toepassen in de onderwijs-
prak6jk.
3. De studenten zijn in staat om de taalbehoeBen van verschillende doelgroepen te herkennen
(Nederlandsetaalleerders, leerlingen met taalontwikkelingsstoornissen, taalontwikkelings-
achterstanden, en lees- en spellingsmoeilijkheden).
4. De studenten kunnen de effec6viteit van bestaande klasprak6jken op het gebied van
taalonderwijs kri6sch evalueren en aanbevelingen doen voor verbetering op basis van
wetenschappelijke inzichten.
5. De studenten zijn in staat om een onderbouwde interven6e te ontwikkelen als antwoord op een
specifieke vraag uit de prak6jk over taalonderwijs, gebaseerd op actuele wetenschappelijke
inzichten.
6. De studenten kunnen bijdragen aan de ontwikkeling en implementa6e van een effec6ef
schoolbreed taalbeleid dat de taalontwikkeling van alle leerlingen bevordert.
,1. LEZEN
1. Introductie ‘leesbegrip’
Inzichten voor dit OPO
- Observa3onele studies vs. interven3estudies
o Theore6sche modellen: wereld begrijpen maar niet wat kan je in klas doen?!
o Stoppen bij theorie = job niet goed doen à wat gaan we doen in klascontext?
- Absence of evidence =/= evidence of absence
o Niet: geen kwalita6eve studie over interven6e dat interven6e niet waar is
o Geen bewijs wil niet zeggen dat je niks kan doen à berekende gok o.b.v. andere
onderzoeken met bv. andere doelgroep als het kan
o Check waar het weinig bewijs van komt!
Cloze-test
- Tekstbegrip als construct van een kind bevaTen
- Zinsontleding, verbanden, voorkennis, tekststructuur, verbindings-, signaal-, verwijswoorden,
gramma8cale kennis, woordenschat, decoderen, werkwoordvervoeging, regula8e, monitoring,
geheugen, concentra8e…
à Tekstbegrip = cogni3ef proces!
GeleBerdheid verandert je hersenen (Dehaene et. al., 2015)
- Door te lezen veranderen gebieden en verbindingen in je hersenen
o Andere hersendelen lichten op
o Plas6citeit van de hersenen: hersenen kan je al6jd hervormen, herschrijven
à je verliest iets (bv. gezichtsherkenning) maar je krijgt iets in ruil (bv. lezen en schrijven)
- Interessant onderzoek MAAR JE BENT HIER NIETS MEE IN DE KLASPRAKTIJK!
Lezen is een sociaal-cogni3ef ecosysteem
- Hoe code aanleren? à Castle, Rastle & Na6on
- Begrip vergt kennis à Hirsch
- Waarom struikelen? à Adlof & Hogan
- Wat drijB lln. om boeken te lezen? à Van der Sande et al.
- Niet elk kind heeB gelijke toegang tot boeken à Neuman & Celano
Leesbegrip
- Cogni3eve processen niet specifiek voor lezen maar voor taalbegrip algemeen
- Begrijpend lezen = mentale representa3e creëren van situa3e die door tekst wordt beschreven,
waarbij info uit de tekst wordt gekoppeld aan relevante achtergrondkennis
o Vorming van situa3emodel
§ ‘je bouwt een gebouw terwijl je leest. Dat gebouw krijgt vorm door te lezen’
§ Wat er staat maar ook wat er NIET staat!
o Basis = stapsgewijze analyse van woorden en syntac6sche rollen in woordgroepen of zinnen
o Aansluiten bij expliciete info in tekst en relevante achtergrondkennis van lezer
- Gesproken taal: essen3ële basis voor leesbegrip en ontwikkeling ervan
2
Didac6ek taal
,2. LEESONDERWIJS Castles et al. (2018) – Ending reading wars
à verzameling: alles van taalonderwijs
2.1. Conceptueel kader van het proces van leren lezen (Geudens et al., 2022)
Leren lezen (heel beperkt schema)
- 3 fasen:
o Stap 1: voorbereidende leesvaardigheden: geleTerdheid en mondelinge taalvaardigheid
à België: kleuteronderwijs
o Stap 2: technisch lezen: vlot en vloeiend lezen
o Stap 3: begrijpend lezen (einde/doel van leesonderwijs)
- Loopt door alle fasen:
o Algemene leesvaardigheid: combina6e van de drie?
o Leesmo6va6e
o Onderwijs
- Kind leest niet alleen: leerling, familie, gemeenschap
Focus vandaag op
- Voorbereidende leesvaardigheden
- Technisch lezen: van vlot naar vloeiend
- Leesmo6va6e
- Familie en gemeenschap
Kernidee
- Lezen vereist jarenlange expliciete instruc3e en oefening
o Geen natuurlijk proces zoals spreken
- Doel leesonderwijs: tekstbegrip
o Complexe cogni6eve ac6viteit van voortdurende samenwerking tussen…
§ Woordherkenning
§ Betekenisconstruc3e
§ Kennisac3va3e
3
Didac6ek taal
, - Evenwich6ge leesdidac3ek
o Combina3e van…
§ Beginfase: systema3sche phonics
• Klank-leTerkoppeling aanleren
• Bij elke beginnende lezers (leeBijd: jonge/volwassen; leerprobleem/niet)
• Systema6sch à Welke structuur? Niemand weet het!
§ Later: rijke taalervaring en kennisopbouw
§ Ac3eve instruc3e om begrijpend lezen te ondersteunen
2.2. Ontwikkelingsfasen in leesverwerving
3 fasen
- Fase 1: alfabe6sch principe
- Fase 2: van decoderen naar vloeiend lezen
- Fase 3: begrijpend en strategisch lezen
Fase 1: alfabe3sch principe aanleren
- (verschil met slechte onderzoekers: whole language approach)
- Doel:
o Hoe grafemen (leTers) overeenkomen met fonemen (klanken) à expliciet aanleren
o Alfabe6sch principe ontdekken: grafemen representeren fonemen
o Vereist fonemisch bewustzijn en leTerkennis
- Effec3eve aanpak: systema6sche phonics-instruc6e
o Er moet een structuur zijn (systema6sch) à elke structuur? Niet duidelijk!
- Werkvormen en strategieën:
o Dagelijkse fonemische-bewustzijnsoefeningen (bv. klapritmes, klankspelletjes)
o Systema3sche phonics-reeksen: geleidelijke opbouw van klanktekenkoppeling
o Decodable books om klankregels meteen toe te passen (zuivere koppeling teken-kank)
à op 6jd overstappen naar andere boeken! Niet meer in fase 2 en 3!
o Combina3e van phonics met beperkt aantal sight words voor vloeiend lezen
§ Sight words: woorden die je leest op het zicht, mag als aanvulling ingezet worden bij
frequente woorden!
Fase 2: van decoderen naar vloeiend lezen
- Doel:
o Rela6e tussen grafemen en fonemen automa6seren
o Van bewuste decodering naar automa6sche woordherkenning
- 4 fasen (Ehri): pre-, par3eel-, volledig- en geconsolideerd-alfabe3sch
o Pre-alfabe3sch:
§ Woorden herkennen op visuele kenmerken
§ Geen kennis van leTers of klanken
§ Bv. McDonald’s-Logo herkennen zonder leGers te lezen
o Par3eel-alfabe3sch
§ LeTers met klanken koppelen
§ Beperkte kennis van alfabet om woorden te raden
§ Bv. herkennen ‘m’ in maan die bij klank /m/ hoort
o Volledig-alfabe3sch
§ Beheersen grafeem-foneemrela6es (leTer-klanken) veel consistenter
§ Woorden decoderen door alle leTers systema6sche om te zeTen naar klanken
§ Bv. /k/ /a/ /t/ = kat lezen
4
Didac6ek taal
